Azərbaycan respubl kasi təhs L naz rl y azərbaycan döVLƏt qt sad un vers tet
Yüklə 5,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
Dünya iqtisadiyyatının tarixi
47
Q.Rikkert haqlı olaraq göstərirdi ki, tarixlə təbiətşünaslıq elmlərinin metodları arasında fərq qoymaq lazımdır. Belə ki, təbiətşünaslıq metodları qanunauyğunluqları müəyyənləşdirməyə yönəlirsə, tarixdə - fərdi və təkrarolunmazın dərkedilməsi əsas vəzifə kimi ortaya qoyulur. C.Klark “obyektiv tarixi həqiqətin itirildiyindən” 41 danışırdı. Bu o deməkdir ki, tarix – sonsuz sayda mənalardan ibarətdir və onların hər biri ayrı-ayrılqda mötəbər hesab olunmalıdır. A.Berqsonun intuitivizm fəlsəfəsinə istinad edənlər gerçəkliyin rasional inikasını tədqiqatçının intiutiv hissinə qarşı qoymağa çalışırdılar. XIX əsrin sonu – XX əsrin əvvəllərində rus tədqiqatçıları (N. . Kareev, R.Y.Vipper və s.) materializm, idealizm və ümumiyyətlə hər cür ziddiyyətlərdən “yüksəkdə” durmağa cəhd etmişdilər. Məsələn, Kareev 42
tarix fəlsəfəsini tarixi biliklərin üçüncü – yüksək pilləsi hesab edirdi (“tədqiqat” → “quruluş” → “təfəkkür”). Həm də hesab edirdi ki, materialist və idealistlər, eləcə də dualizm → monizm arasındakı diskussiyaların heç bir əhəmiyyəti yoxdur. Belə ki, buradan çıxış yolu tapmaq mümkünsüzdür. O, eyni zamanda O.Kontun, Q.Spenserin və K.Marksın nəzəriyyələrini qəbul etmir, eklektik sintezin yeganə düzgün yanaşma olduğunu göstərirdi. R.Vipper də hesab edirdi ki, ayrı-ayrılıqda həm materialist, həm də idealist yanaşmalar “... natamamdır, kifayətedici deyil, birtərəflidir”. 43
L.Krasavin, 44 qərb tədqiqatçıları kimi, hesab edirdi ki, tarixin predmeti – “təkcədir”, “fərdi-təkrarolunmazdır” və “sosial-psixolojidir” (insanların fəaliyyətində). Qarşılıqlı uyğunsuzluq (yanaşma tərzlərində) tarixin elmi statusunu da müəyyən mənada şübhə altına salmışdır. Fransız tarixçisi Ş.Senobos yazırdı ki: “... tarix elm deyil: O, yalnız xüsusi dərketmə prosesidir.” 45
F.Nitşe və O.Şpenqler tarixi “poeziya”, “incəsənət əsəri” hesab edirdilər. 46 O.Şpenqler birmənalı olaraq göstərirdi ki, tarixi tarixçilər yaradır və bunu Qərb metodologiyasının əsas tezisi kimi səciyyələndirirdi. Fransız tarixçisi P.Veyn 47 hesab edirdi ki, tarixi – elm 41 Карр Э. История и факты // Современные тенденции в буржуазной философии и методологии истории. Ч.1 и 2., М; 1969.- С.32 42 Кареев Н. Теория исторического знания. СПБ, 1913.- С.10. 43 Виппер Р. Кризис исторической науки. Казань, 1921.- С.13. 44 Красавин Л.П. Введение в истории. Пг. 1920.- С.8. 45 Сеньобос Ш. Исторический метод в применении к социальным наукам. М., 1902., 46
47 Veyne P. Comment on ecrit histoire. Paris., 1971., p.9-10. Dünya iqtisadiyyatının tarixi
48
elan etmək, “olmaq” və “bilmək” fellərini dolaşıq salmaq kimi bir şeydir. Tarix – izahat vermir və onun metodu yoxdur. Eləcə də, postpozitivizmin banisi K.Popper özünün “Нищета историцизма” əsərində tarixin elmi statusunu inkar edir, ingilis filosofu və tarixşünası R.Kollinqvud tarixi prosesin tədqiqatında dialektikanın tətbiqini mümkünsüz hesab etmişdir və s.
Ümumiyyətlə, materializm → idealizm dilemmasi çərçivəsində gedən
diskusiyalar bütövlükdə tarix fəlsəfəsinin eləcə də
metodologiyanın inkişafında müsbət işarəli rol oynamışdır. Sırf metodoloji nöqteyi-nəzərdən şübhə yoxdur ki, tarixi prosesdən səbəbiyyətin “qovalanması” labüd olaraq təsadüfiliyin mütləqləşməsinə gətirib çıxarır ki, bu da nəticədə sistemləşdirmə və ümumiləşdirmə aparmağı əhəmiyyətli dərəcədə çətinləşdirir. Tarixə - hadisələrin tənzimlənməyən axını kimi yanaşmaq onu adi xronikaya çevirir. Hal- hazırda, qərb tədqiqatçılarının əhəmiyyətli dərəcədə böyük hissəsi tarixin elmi statusunu qəbul edirlər. A.Berr 48
biridir”, buna görə də onu bellestristikaya aid etmək yalnışlıqdır. Eyni zamanda, hesab edilir ki, səbəbiyyət anlayışı tarixi şərhin əsas kateqoriyası deyildir. Tarixi tədqiqatlarda (o cümlədən, iqtisadi aspektdə) metodoloji aydınlıq problemi XX əsrin sonlarına yaxın sürətlə aktuallaşmağa başlamış, axtarış prosesi ziddiyyətli təmayüllərin tam “əsarətinə” düşmüşdür. Tarixin əlahiddələşməsinə, tarixi biliklərin spesifikliyinin qabardılmasına, “antissientik” istiqamətin güclənməsinə, postmodernizmin ön plana çıxarılmasına və s. yönümlərdə edilən cəhdlər problemə yanaşmada arzuedilən nəticənin əldə olunmasına imkan yaratmamışdır. Elmin subyektivist konsepsiyasının dirçəldilməsi, pozitivizmdən hermenevtikaya, kəmiyyət ölçülərindən keyfiyyət aspektlərinə keçid və s. problemdən çıxış yolları istiqamətində aparılan axtarış prosesinin müəyyən bir hissəsini təşkil edir. 49
struktur və antropoloji yanaşmaların, makro və mikro tarixin, tarixi
48 Gardiner P. The Nature of Historical Explanation. London., 1952, p.33. 49 Репина Л.П. «Новая историческая школа» и социальная история. М; 1998.- С.27 Yüklə 5,72 Mb. Dostları ilə paylaş:
|