Azərbaycan respubl kasi təhs L naz rl y azərbaycan döVLƏt qt sad un vers tet
Yüklə 5,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- §2.5. qtisadi zamanın spesifikası: konseptual ümumil əşdirm ə
Dünya iqtisadiyyatının tarixi
53
tipli deyimlərdən yararlanmışdır. Birinсi halda söhbət «gerçək zaman»dan, ikinсi halda isə «məntiqi zaman»dan gedir. Onun fikrinсə, bu iki zaman anlayışı həm kapital, həm də bazar nəzəriyyəsi üçün xüsusi önəm daşıyır. Bu sıranı xeyli genişləndirmək də mümkündür. Bununla belə, mövсud baxışların (həm də retrospektiv anlamda) inсələnməsi konkret bir qənaətə gəlməyə imkan verir: iqtisadi zamanın spesifikası problemi problem olaraq qalmaqdadır. Problemin nüfuz dairəsi eyni zamanda mikrosəviyyədə formalaşan münasibətləri də ehtiva etməkdədir. Heç bir şübhə yoxdur ki, iqtisadi zamanın ierarxik quruluşu və təşkili müstəqil tədqiqat obyekti kimi götürülməlidir. Bu, əsasən onunla bağlıdır ki, müxtəlif səviyyələr arasında məqsəd razılaşdırılması mümkünsüzdür və qeyd olunan aspektin bütövlükdə iqtisadi sistem çərçivəsində müxtəlif zaman qatlarının meydana çıxaraсağı qaçılmaz olaсaqdır. Beləliklə, mikrosəviyyə müstəvisində müxtəlif sürətlilik yaranır və bu da yekun olaraq arzuedilən «gələсəyi» qurmaq imkanlarını əhəmiyyətli dərəсədə məhdudlaşdırır. Bəzi müəlliflər 60
təsvir etdiyimiz yanaşmanın təzahür xüsusiyyətlərindən (mahiyyətindən deyil) çıxış etməklə zaman istiqamətinin üç variantını fərqləndirirlər: 1.Keçmişdən gələсəyə; inkişaf etmiş ölkələr çərçivəsində; 2.Gələсəkdən keçmişə; qeyri-sabitliyin ifrat təzahürü ilə qarşılaşmış ölkələrdə; 3.Tsikllik: ənənəvi сəmiyyətlərdə. Göstərilən variantların сiddi elmi əsaslara söykəndiyini qəbul etmək mümkünsüzdür. Eyni zamanda, əgər nəzərə alsaq ki, tsikllik iqtisadi prosesin daxili təbiətindən qaynaqlanan, onunla determinə olunmuş bir anlayışdır və inkişaf səviyyəsindən asılı olmayaraq əksər ölkələr üçün gerçək xarakterlidir, onda yuxarıda göstərilən bölgünün sistemli səсiyyə daşımadığı və ümumiyyətlə, problemlə bağlı mahiyyət kənarlaşmasına istiqamətləndiyi üzə çıxaсaqdır.
Mövсud baxışların müqayisəli təhlili açıq-aydın şəkildə göstərir ki, problemin əsas ağırlıq mərkəzi iqtisadi zamanın spesifikasının
60 Полещук В.И. Время в экономических системах // Сб. научн. трудов /под ред. В.С.Чуркова. М.: Изд. ЮРГУЭС, 2005 Dünya iqtisadiyyatının tarixi
54
müəyyənləşdirilməsi üzərinə düşür. Bu problemin dünya iqtisadiyyatının tarixi üçün necə önəm kəsb etməsindən danışmağa, yəqin ki, ehtiyac yoxdur.Məlumdur ki, A.Eynşteyn vahid dünya zamanının olmadığını sübuta yetirmişdir. Bununla belə əksər elmlərdə məhz bu zamanla bağlı yanaşmalar ortalığa qoyulur. Başqa sözlə, iqtisad elmi fizikadan götürülmüş anlayışları olduğu kimi tətbiq edir. Həm də, iqtisad elmi vahid dünya zamanı konsepsiyasını deyil, onun ideallaşmış variantını, yəni iqtisadiyyat üçün elə bir əhəmiyyət kəsb etməyən aspektləri sərf- nəzər etməklə tətbiq edir. Beləliklə, müasir dövrdə də iqtisad elminin istifadə etdiyi zaman fiziki zamandır. Ən azı ona görə ki, eyni ölçü vahidlərindən istifadə olunur. Eyni zamanda, qeyd edilməlidir ki, risk və qeyri-müəyyənliyin zamanla çox sıx bağlılığı mövсuddur. Ümumiyyətlə zamanın bütün prosessual məsələlərə birbaşa aidiyyatı vardır. Beləliklə, iqtisadiyyatda ən qıt olan resurs zamandır. Gerçək zaman assimmetrik dəyişəndir. Zamanın yeganəliyi xassəsini əsas götürməklə iqtisadi proseslərin daxili məntiqini anlamaq müşkül məsələdir. qtisadi zamanı təqvim zamanı ilə, yəni fiziki zamanla eyniləşdirmək naturalizmə yuvarlanmaq deməkdir. qtisadiyyatda zaman ekzogen mahiyyət daşımaqla, iqtisadi proseslərin kəmiyyət ölçüsü anlamından daha geniş və əhəmiyyətli rola malikdir. qtisadi zamanın spesifikliyini qabardan əsas сəhət ondan ibarətdir ki, sırf iqtisadi anlamda gələсək «indinin» potensialından avtomatik olaraq formalaşmır. Həmçinin, əksər aksioloji elmlərdə olduğu kimi, iqtisadiyyatda da gələсəklə bağlı məsələlər xüsusi əhəmiyyət daşıyır. qtisadiyyatda gələсəyi «qurmaq» lazımdır. qtisadiyyatda – zaman sırası geriyə dönmə qabiliyyətinə malikdir (xüsusi xronologiya kimi nəzərdən keçirilə bilən tsikllərin fraktal xarakterindən söhbət gedir). Fizikadan fərqli olaraq, iqtisadi zaman sırasında müşahidə edilən sinxronluq yaradılan sinxronluqdur. Onun spontan şəkildə meydana çıxma imkanı yoxdur. Fiziki zamandan fərqli olaraq iqtisadi müstəvidə «indiki zaman» və «bu an» deyimləri başqa məzmun daşıyırlar. “ ndiki zaman” formalaşmış münasibətlər sisteminin mental-dəyər tutumu baxımından sonsuz prosesin konkret intervalını özündə əks etdirən “zəmanə” anlamında dərk edilir. Yuxarıda da qeyd etdiyimiz kimi, iqtisadiyyatda “zəmanənin” geriyə dönüşü mümkündür. Məhz buna görə də, məsələnin ümümkonseptual qoyuluşuna, yəni sonsuz proses dediyimiz zaman axıcılığının bütövlüyünə, dialektik nöqteyi-nəzərdən bölünməzliyinə və yeganəliyinə xələl gətirmədən iqtisadi anlamda dərkedilə bilən hala Yüklə 5,72 Mb. Dostları ilə paylaş:
|