Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Fondu İLLİk hesabat

Samur-Abşeron suvarma sisteminin yenidən qurulması. 2011-ci ildə bu layihənin maliyyələşdirilməsinə 200,0 milyon manat vəsait ayrılmışdır. 2006-cı ildən maliyyələşdirilən bu layihə üzrə ümumilikdə 695,5 milyon manat vəsait ayrılmışdır. Layihənin əsas məqsədi Bakı və Sumqayıt şəhərlərinin su təchizatı sistemləri üçün sabit su sərfinə malik etibarlı su mənbəyi yaratmaq, suyun nəqlində mövcud enerji sərfini aradan qaldırmaq və bunun müqabilində 25 MVT gücündə enerji istehsal etməkdir.
Bakı-Tbilisi-Qars yeni dəmir yolu layihəsi. 2011-ci ildə bu layihənin maliyyələşdirilməsinə 161,9 milyon manat ayrılmışdır. 2007-ci ildən maliyyələşdirilən bu layihə üzrə ümumilikdə 222,4 milyon manat vəsait ayrılmışdır. Layihənin əsas məqsədi Trans-Avropa və Trans-Asiya dəmir yolu şəbəkələrinin birləşdirilməsi, yük və sərnişinlərin birbaşa olaraq Azərbaycan, Gürcüstan və Türkiyə ərazilərindən keçməklə Avropa və Asiyaya çıxarılmasını təmin etmək və bununla region ölkələrinin tranzit potensialının artırılmasıdır. Bu məqsədlə Türkiyə ərazisində 76 km və Gürcüstanın ərazisində 26 km uzunluğunda olan Qars-Axalkalaki dəmir yolu xəttinin tikintisi və Gürcüstan ərazisində 160 km uzunluğunda Marabda-Axalkalaki yolunun reabilitasiya-rekonstruksiyası işlərinin həyata keçirilməsi nəzərdə tutulur.
İnsan kapitalının artırılması

2007-2015-ci illərdə Azərbaycan gənclərinin xarici ölkələrdə təhsili üzrə Dövlət Proqramı. Bu proqramın icrası sayəsində “qara qızılın insan kapitalı”na çevrilməsi ideyası reallığa çevrilir. 2011-ci il ərzində bu proqramın maliyyələşdirilməsinə 15,0 milyon manat vəsait ayrılmışdır. 2008-ci ildən maliyyələşdirilən bu layihə üzrə ümumilikdə 34,8 milyon manat vəsait ayrılmışdır. 01 yanvar 2012-ci il tarixinə bu proqram vasitəsi ilə xaricdə təhsili maliyyələşdirilmiş tələbələrin sayı 1028-ə çatmışdır. 186 tələbə məzun olmuşdur. Məzun olmuş tələbələrin ixtisaslar üzrə bölgüsü Qrafik 2.3.3.-də verilmişdir.

Qrafik 2.3.3. Məzun olmuş tələbələrin ixtisaslar üzrə sayı

Fondun idarə edilməsi ilə bağlı xərclər. Dövlət Neft Fondunun 2011-ci il üzrə təsdiq edilmiş büdcəsinin “Dövlət Neft Fondunun idarəetmə xərcləri” maddəsi çərçivəsində hesabat ili ərzində Fond tərəfindən 57,1 milyon manat vəsait ayrılmış və bu vəsait Fondun büdcə xərclərinin 0,6%-ni təşkil etmişdir.

Dövlət Neft Fondunun idarə edilməsi ilə bağlı xərclərin tərkibində əməyin ödənişi fondu üzrə xərclər 2,1 milyon manat, malların (işlərin və xidmətlərin) satınalınması ilə bağlı xərclər 0,7 milyon manat, təqaüdlər və sosial müavinətlər 0,06 milyon manat, digər xərclər 7,6 milyon manat, qeyri-maliyyə aktivlərinin alınması ilə bağlı xərclər 46,6 milyon manat təşkil etmişdir.
3. İNVESTİSİYA STRATEGİYASI VƏ RİSKLƏRİN İDARƏ EDİLMƏSİ
3.1. 2011-ci ildə edilmiş investisiyalar (dünya iqtisadiyyatına dair məlumat daxil olmaqla)
2011-ci ildə dünya iqtisadiyyatında baş verən ən önəmli hadisələr kimi Qərbi Avropada hələ keçən ildən başlayan suveren borc böhranının daha da dərinləşməsini, Yaxın Şərqdə ilboyu davam edən ictimai-siyasi problemləri, Yaponiyadakı Fukuşima zəlzələsinin ağır nəticələrini, eləcə də ABŞ-ın kredit reytinqinin S ənd P (S & P) reytinq agentliyi tərəfindən “AAA” səviyyəsindən “AA+” səviyyəsinə endirilməsini xüsusi vurğulamaq olar.
2011-ci ildə dünya iqtisadiyyatının artım tempində 2010-cu ilə nisbətən həm inkişaf etmiş ölkələr, həm də inkişaf etməkdə olan ölkələrdə kifayət qədər azalma müşahidə olunmuşdur. Belə ki, Braziliya və Çin kimi ölkələrdə ÜDM-in artım tempi 2010-cu ildə müvafiq olaraq 7,59% və 10,4% təşkil etmişdirsə, bu rəqəmlər 2011-ci ildə müvafiq olaraq 2,76% və 9,20% səviyyələrinə qədər geriləmişdir. Ümumilikdə 2011-ci ildə ABŞ-da ÜDM artımı 1,7%, Avrozonada 1,5% və Böyük Britaniyada 0,68% təşkil etmişdir.
Qrafik 3.1.1. ABŞ, Avrozona və Böyük Britaniya üzrə ÜDM-in dinamikası (2005-2011-ci illər, faiz ilə)


*Mənbə: Blumberq
ABŞ iqtisadiyyatında 2011-ci ildə baş verən ən əsas hadisə ölkənin kredit reytinqinin ilk dəfə ən yüksək dərəcə olan “AAA” səviyyəsindən “AA+” səviyyəsinə endirilməsi olmuşdur. Ölkədə Respublikaçılar və Demokratlar arasında uzun sürən danışıqlardan sonra ölkənin suveren borc öhdəlikləri üzrə limitinin artırılmasına və gələcək illərdə büdcə xərclərinin azaldılmasına qərar verildi. Bir sıra digər ölkələrdə olduğu kimi ABŞ iqtisadiyyatı da xammal qiymətlərinin artması ilə əlaqədar yüksək inflyasiya riskləri ilə səciyyələnmişdir. İnflyasiya sentyabr ayında 3,9% təşkil edərək il ərzində ən yüksək həddə çatmışdır. Bununla yanaşı il ərzində beynəlxalq maliyyə institutları tərəfindən hazırlanan proqnoz hesabatlarında ölkədə iqtisadi artımın həm cari il, həm də növbəti illər üçün daha aşağı templə yüksələcəyi bildirildi. Ölkədə 2010-cu ilin sonuna 9,6% təşkil edən işsizliyin səviyyəsi, 2011-ci ilin sonuna 9,0% təşkil etmişdir. 2011-ci ildə ölkədə təxminən 1,5 milyon yeni iş yerləri açılmışdır.
Qrafik 3.1.2. ABŞ, Avrozona və Böyük Britaniya üzrə inflyasiyanın dinamikası (2005-2011-ci illər, faiz ilə)

*Mənbə: Blumberq

Avrozonada 2011-ci ilin birinci rübündə 0,7% təşkil edən ÜDM-in artım tempi sonrakı rüblərdə geriləmiş və dördüncü rübdə -0,3% təşkil etmişdir. Ümümilikdə 2011-ci ildə ÜDM-in artım tempi 1,5% təşkil etmişdir. Avrozona iqtisadiyyatı 2011-ci ildə də 2010-cu ildə olduğu kimi öz heterogenliyi ilə seçilmişdir. Belə ki, iqtisadi artımın səviyyəsində Avrozonaya üzv ölkələr bir-birindən ciddi şəkildə fərqlənmişlər. Almaniyada ÜDM-in artım tempi 2011-ci ildə 3% təşkil etmişdirsə, bu göstərici Fransada təxminən 1,7%, İspaniya və İtaliyada müvafiq olaraq təxminən 0,7% və 0,4% təşkil etmişdir. 2009-cu ildən indiyə qədər ciddi iqtisadi problemlərlə üzləşən Yunanıstan və Portuqaliya kimi ölkələrin iqtisadiyyatında yenidən tənəzzül qeydə alınmış və bu ölkələrdə ÜDM-in artım səviyyəsi 2011-ci ildə müvafiq olaraq təxminən

-6,05% və -1,60% təşkil etmişdir. Ümumiyyətlə, Avrozonada xüsusilə 2011-ci ilin ikinci yarısında daha ciddi vüsət alan iqtisadi artımın geriləməsində əsas amillər kimi xammal qiymətlərindəki ciddi artım və bəzi ölkələrdə (Yunanıstan, Portuqaliya) suveren borc böhranının daha da dərinləşməsini göstərmək olar. Avrozonada 2010-cu ilə nisbətən ÜDM-in səviyyəsində geriləmə müşahidə olunsa da inflyasiyanın səviyyəsi cari ildə ciddi şəkildə yüksələrək 2,7% təşkil etmişdir. Bundan başqa, bir sıra üzv ölkələrin hökumətləri Avrozonanın tənzimləyici qurumları və investorların təkidləriylə müvafiq islahatlar və maliyyə yardımları həyata keçirməyə başladılar. Xüsusilə, cari ilin ikinci yarımilliyində maliyyə bazarlarında etibarlılığın azalması və maliyyələşmə şərtlərinin pisləşməsi ilə əlaqədar ÜDM-in əsas komponentlərindən olan investisiyaların çəkisi kifayət qədər aşağı düşmüşdür. Bundan başqa, regionda yaşanan suveren borc böhranı həmçinin region ölkələrinin bank sektoruna da ciddi zərər vurmuşdur. Belə ki, regionun ən böyük banklarının aktivlərində suveren borc böhranından əziyyət çəkən ölkələrin dövlət qiymətli kağızlarının xüsusi çəkisinin yüksək olması həmin banklarda müvafiq itkilərə səbəb olmuşdur. Eyni zamanda bankların kredit şərtlərindəki məhdudiyyətlərin artırılması, bəzi şirkətlərin maliyyələşmə xərclərinin artmasına səbəb olmuş, bu da öz növbəsində cari ilin üçüncü və dördüncü rüblərindəki iqtisadi artımın geriləməsində xüsusi rol oynamışdır. 2011-ci ildə Avrozonada işsizliyin səviyyəsi keçən il olduğu kimi yüksək rəqəmlə (təxminən 10,2%) səciyyələnmişdir. ÜDM-in səviyyəsində olduğu kimi burada da üzv ölkələr arasında ciddi fərqlər müşahidə olunmuşdur. Almaniyada işsizliyin səviyyəsi cari ildə 7,04% təşkil etdiyi halda, bu rəqəm İspaniyada 21,66% təşkil etmişdir.

Avrozonada ötən il olduğu kimi suveren borc böhranı daha da dərinləşdi və Yunanıstan və Portuqaliya kimi ölkələrdə istər büdcə kəsiri, istərsə də dövlət borcu ciddi şəkildə artdı. Yunanıstanda dövlətin büdcə kəsirini azaltmaq istiqamətində həyata keçirilən islahatlara baxmayaraq bu sahədə ciddi irəliləyişlərə nail olunmadı. Ölkənin 2010-cu il üçün təkrar qiymətləndirilən büdcə kəsiri göstəricisi 10,5% ilə əvəz olundu və dövlət borcunun ÜDM-ə görə səviyyəsi təxminən 145% təşkil etdi. Ölkənin borc öhdəlikləri üzrə kredit reytinqi “S ənd P” agentliyi tərəfindən “CCC” səviyyəsinə endirildi. Bu dərəcə iflas səviyyəsindən cəmi üç dərəcə yuxarı olub, dünyada hər hansı bir kredit reytinqi agentliyi tərəfindən həmin vaxt üçün bir ölkəyə verilən ən aşağı dərəcə oldu. Portuqaliya hökuməti mart ayında ölkənin büdcə kəsirini 2011-ci il üçün 4,6% səviyyəsinə gətirmək üçün bir sıra islahatlar paketini parlamentə təqdim etsə də, bu təklif təsdiqlənmədi və ölkə bir ay sonra Avrozona ölkələri və Beynəlxalq Valyuta Fondundan 78 milyard avro həcmində maliyyə yardımı istəmək məcburiyyətində qaldı.
Böyük Britaniyada da 2011-ci ildə iqtisadi artımda geriləmə müşahidə olunmuşdur. Ölkədə 2010-cu ildə 2,1% təşkil edən ÜDM-in səviyyəsi 2011-ci ildə 0,68% təşkil etmişdir. Böyük Britaniyada da il ərzində müxtəlif maliyyə yardım paketləri və büdcə xərclərinin azaldılması istiqamətində islahatlar həyata keçirilmişdir. Cari ildə ölkədə işsizliyin səviyyyəsi 8,01%, inflyasiya isə 4,48% təşkil etmişdir.
Qrafik 3.1.3. ABŞ, Avrozona və Böyük Britaniya üzrə işsizliyin dinamikası (2005-2011-ci illər, faiz ilə)

*Mənbə: Blumberq

Cari ildə aparıcı ölkələrin monetar siyasətlərini xarakterizə edərkən iki əsas məqamı ön plana çıxarmaq olar. Belə ki, ilin ilk yarımilliyində mərkəzi banklar əsasən inflyasiyanı yol verilə bilən həddə saxlamaq üzrə müvafiq tədbirlər görürdülərsə, ilin ikinci yarısında mərkəzi banklar qeyri-ənənəvi monetar siyasətin hesabına yenidən ciddi vüsət alan iqtisadi tənəzzülə qarşı mübarizə aparırdılar.
ABŞ Mərkəzi Bankı səlahiyyətlərini həyata keçirən Federal Rezerv 2010-cu ildən başlayan dövlət borc öhdəliklərinin alınması siyasətini davam etdirmiş və 2011-ci ilin ilk yarımilliyində təxminən 600 milyard ABŞ dolları həcmində dövlət borc öhdəlikləri Mərkəzi Bank tərəfindən alınmışdır. Ölkədə əsas faiz uçot dərəcəsi keçən il olduğu kimi 0-0,25% aralığında saxlanılmış və Federal Rezervin avqust ayında keçirilən iclasında bu səviyyənin 2013-cü ilin ortasına qədər olduğu kimi saxlanılacağına dair açıqlama verilmişdir. Sentyabr ayında Federal Rezerv monetar siyasətdə yeni dəyişiklik edərək qısamüddətli dövlət borc öhdəliklərinin (3 ilə qədər) satılmasına və uzunmüddətli dövlət borc öhdəliklərinin (6-30 il arası) alınmasına başladı. Burada əsas məqsəd uzunmüddətli faiz dərəcələrinin aşağı səviyyədə saxlanılması olmuşdur. Bu əməliyyatların ümumi dəyəri 400 milyard ABŞ dolları və başa çatma müddəti 2012-ci ilin iyun ayı olaraq açıqlandı. Federal Rezervin sentyabr ayında keçirilən görüşü zamanı eyni zamanda bankın portfelinə daxil olan qaytarılma müddəti başa çatan ipotekaya bağlı qiymətli kağızların yenidən ipotekaya bağlı qiymətli kağızlara investisiya olunacağı (buna qədər onlar yalnız dövlət istiqrazlarına investisiya edilirdi) ictimaiyyətə çatdırıldı.

Avropa Mərkəzi Bankı da öz növbəsində artan inflyasiya riskləri ilə mübarizə zəminində ilin ilk yarımilliyində əsas uçot faiz dərəcələrini yüksəltməsinə baxmayaraq, ilin ikinci yarısında iqtisadi tənəzzülün yenidən vüsət alması və maliyyə sistemində baş qaldıran likvidlik problemləri ilə bağlı qeyri-ənənəvi monetar siyasət həyata keçirməyə başladı. Belə ki, uzun zamandan bəri 1% təşkil edən əsas faiz uçot dərəcəsi aprel və iyul aylarında hər birində 0,25% olmaqla 1,5% səviyyəsinə yüksəldildi. İqtisadi artımın zəifləməsi, suveren borc böhranının daha da dərinləşməsi və bununla əlaqədar bank sektorunda baş qaldıran problemlərlə bağlı bankın noyabr və dekabr aylarında keçirilən iclaslarında əsas faiz uçot dərəcəsi azaldılaraq yenidən 1% həddinə gətirildi. Ümumiyyətlə, ilin ikinci yarısında Avrozonada ciddi iqtisadi və maliyyə problemləri ilə əlaqədar Avropa Mərkəzi Bankı tərəfindən bir sıra ciddi tədbirlər görüldü. Belə ki, ilk öncə bank dövlət borc öhdəliklərinin alınması üzrə proqramı yenidən intensivləşdirdi. İyul ayında 74 milyard avro təşkil edən bu proqramın dəyəri dekabr ayında 211 milyard avroya qədər yüksəldildi. Bank tərəfindən alınan dövlət borc öhdəliklərinin çəkisində böhrandan ciddi əziyyət çəkən ölkələrdən olan İtaliya və İspaniyanın suveren istiqrazları xüsusi yerə malik olmuşdur. Avropa Mərkəzi Bankı kommersiya banklarının xüsusilə uzun müddətdə likvidlik problemlərinin həll edilməsi istiqamətində onlarla maliyyələşmə zəminində aparılan uzunmüddətli əməliyyatlar (6 ay,1-3 il) üzrə limitin qaldırılmasına qərar verdi. Bundan başqa, Avropa Mərkəzi Bankı bankların ehtiyat tələblərinə tətbiq edilən normanı 2%-dən 1%-ə qədər endirdi və banklar ilə maliyyələşmə əməliyyatları zamanı girov kimi tələb edilən qiymətli kağızlar üzrə siyahının daha da genişləndirilməsinə (daha aşağı kredit reytinqinə malik qiymətli kağızlar hesabına) qərar verdi.

Avropada yaşanan suveren borc böhranının dərinləşməsinə qarşı mübarizədə Avropa ölkələrinin hökumətləri də müvafiq tədbirlər gördülər. Xüsusilə Avropa İttifaqı ölkələrinin oktyabr ayında keçirilən sammitində hələ keçən ildən əsası qoyulan Avropa Maliyyə Sabitliyi Fondunun 2,5 dəfə artırılmasına, birliyə daxil olan ölkələrin aparıcı maliyyə qurumlarının aktivlərindəki Yunanıstan dövlət borc öhdəliklərinin könüllü şəkildə 50%-ə silinməsinə qərar verildi.
Qrafik 3.1.4. Aparıcı ölkələrin mərkəzi banklarının uçot dərəcələri (2001-2011-ci illər, faiz ilə)

*Mənbə: Blumberq

İngiltərə Mərkəzi Bankı da öz növbəsində 2011-ci ildə artan inflyasiya risklərinə baxmayaraq əsas faiz uçot dərəcəsini 0,5% həddində saxlamış və dövlət borc öhdəliklərinin alınması proqramını davam etdirmişdir.
Qrafik 3.1.5. Bəzi Avropa ölkələrinin 5 illik Kredit Defolt Svopu (CDS)


*Mənbə: Blumberq

2011-ci ilin əvvəllərində ABŞ və Avropa səhm bazarı indeksləri iqtisadi artımın yüksələcəyi və Avrozonanın bir sıra ölkələrində yaşanan suveren borc böhranının tezliklə həll olunacağı yönündə gələn pozitiv xəbərlərlə yüksəlişə keçsə də, ümumilikdə 2011-ci il dünya səhm bazarı indekslərində ciddi enişlə yadda qaldı. Dünyanın bir çox aparıcı ölkəsinin əsas nüfuzlu şirkətlərinin səhmlərinin yer aldığı MSCİ World indeksi 2011-ci ili -7,4%, Avropa və inkişaf etməkdə olan ölkələrin önəmli səhm bazarı indeksləri olan Eurostoxx və MSCİ EM isə müvafiq olaraq -18,1% və -20% zərərlə bağlamışdır. Bu nəticələrdə Avropada yaşanan suveren borc böhranının daha da dərinləşməsi, ümumdünya iqtisadi artımındakı geriləmə və bəzi Şimali Afrika və Yaxın Şərq ölkələrində yaşanan siyasi probləmlərdən dolayı əsas səhm investorlarının inkişaf etməkdə olan ölkələrin səhm bazarlarındakı payını azaltması böyük rol oynadı. ABŞ-ın əsas səhm bazarı indekslərindən olan Dow Jones İndustrial indeksi isə 2011-ci ildə 5,6% gəlirlilik göstərmişdir. Buna əsas səbəb kimi 2011-ci ildə ABŞ şirkətlərindəki yüksək mənfəət artımını göstərmək olar. 2010-cu ildə Avropada müxtəlif ölkələrin səhm bazarı indekslərinin dinamikasında ciddi fərqlər qeydə alınmışdısa, 2011-ci ildə demək olar ki, regionun bütün ölkələrinin əsas səhm bazarı indeksləri mənfi gəlirliliklə yadda qaldı. Belə ki, 2010-cu ili müsbət gəlirliliklə tamamlayan Almaniyanın DAX, Hollandiyanın AEX və İsveçin OMX səhm bazarı indeksləri cari ili müvafiq olaraq -14,7%, -12% və -14,5% zərərlə bağlamışlar. Fransanın CAC 40, İtaliyanın FTSE MİB, İspaniyanın İBEX indeksləri isə cari ildə müvafiq olaraq -16,9%, -25,2% və -13,3% mənfi gəlirlilik göstərmişlər. İflasın bir addımlığında olan Yunanıstanın Athex səhm bazarı indeksi isə ili -52% zərərlə tamamlamışdır.

2011-ci il xammal bazarları üçün də kifayət qədər qiymət dəyişkənliyi ilə səciyyələnmişdir. Xüsusilə, Şimali Afrika və Yaxın Şərq ölkələrində yaşanan siyasi iğtişaşların güclənməsi ilə əlaqədar dünya bazarlarında 1 barel neftin qiyməti 120 ABŞ dollarını keçmişdir. Bundan başqa, Yaponiyada Fukuşima AES-dəki qəza, ümumdünya iqtisadi artımındakı geriləmə ilə əlaqədar əsas neft idxalçılarından olan Çin və Hindistan kimi ölkələrin yanacaq məhsullarına tələbatının azalması da 2011-ci ildə neftin qiymət dinamikasına təsir edən digər amillərdən olmuşdur.
Qrafik 3.1.6. Xam neftin qiymətinin aylar üzrə dinamikası (2011-ci il, ABŞ dolları/barel)

*Mənbə: Blumberq

2011-ci ildə dünya bazarlarında qızılın qiymətində 2010-cu ilə nisbətən ciddi artım müşahidə olunmuş və il ərzində 1 unsiya qızılın orta bazar qiyməti təxminən 1600 ABŞ dollarına bərabər olmuşdur. Bu artımda əsas səbəb kimi Çin və Hindistanda qızıla investisiya vasitəsi kimi tələbatın güclənməsi və bir çox mərkəzi bankların ehtiyatlarında qızılın çəkisinin artmasını göstərmək olar. Ümumilikdə, 2011-ci ildə qızıl da yüksək qiymət dəyişkənliyi ilə səciyyələnmiş və sentyabr ayında rekord həddə, 1 unsiyasının qiyməti 1900 ABŞ dollarına çatmışdır. Burada dünya iqtisadiyyatında baş verən qeyri-müəyyənliklər fonunda investorların nisbətən təhlükəsiz və etibarlı maliyyə aləti sayılan qızıla marağının ciddi şəkildə artmasını da qeyd etmək lazımdır.

2011-ci ildə Dövlət Neft Fondunun investisiya siyasətinin məqsədi Neft Fondunda toplanan vəsaitlərin aşağı risk və aşağı qiymət dəyişkənliyi şəraitində idarə edilməsi və belə investisiya siyasətinə uyğun olan gəlirliliyin əldə edilməsi olmuşdur. Neft Fondunun vəsaitlərinin idarə edilməsinin əsas istiqamətlərində 2010-cu ilə nisbətən ciddi dəyişiklik edilməmiş, əsas məqsəd mühafizəkar, əsas kapitalın itirilməməsinə və təminatlı gəlirin əldə edilməsinə imkan verən investisiya siyasətinin yerinə yetirilməsi olmuşdur.

Qrafik 3.1.7. Qızılın qiymətinin illər üzrə dinamikası (1972-2011-ci illər, ABŞ dolları/1 unsiya)

*Mənbə: Blumberq

2011-ci ilin əvvəllərindən başlayaraq Neft Fondunun investisiyaları əsasən qısamüddətli sabit gəlirli qiymətli kağızlara (qısamüddətli kommersiya kağızları daxil olmaqla) və dəyişkən kuponlu qiymətli kağızlara yönəldilməyə başlanılmışdır. Neft Fondunun yeni investisiyalarında, o cümlədən daha aşağı kredit reytinqinə malik qiymətli kağızlar yer almağa başladı. Fondun bu siyasətində əsas məqsəd dünya maliyyə bazarlarında faiz dərəcələrinin kifayət qədər aşağı olması səbəbindən daha az faiz dərəcəsi riski götürməklə mövcud şərtlər daxilində maksimum gəlirlilik əldə etmək, o cümlədən investisiya portfelinin yüksək diversifikasiyasını təmin etmək olmuşdur. Belə ki, 2010-cu ilin sonunda Neft Fondunun investisiya portfelində korporativ istiqrazların çəkisi 13,06% təşkil etmişdirsə, bu rəqəm 2011-ci ilin ilk rübünün sonunda, yəni mart ayının 31-nə 14,20%-ə çatdırılmışdır. Bu müddət ərzində eyni zamanda suveren borc istiqrazlarının xüsusi çəkisi 18,36%-dən 17,54%-ə qədər azaldılmışdır. Bundan başqa investisiya portfelinin coğrafi regionlar üzrə yüksək diversifikasiyasının təmin edilməsi istiqamətində portfelə daxil edilən inkişaf etməkdə olan ölkələrin dövlət və korporativ istiqrazlarının xüsusi çəkisi artırılmışdır. Belə ki, 2010-cu ilin sonunda investisiya portfelinin coğrafi regionlar üzrə təsnifatında inkişaf etməkdə olan ölkələrin xüsusi çəkisi 3,73% təşkil edirdisə, bu göstərici 2011-ci ilin birinci rübünün sonuna 5,67% təşkil etmişdir. Bu dövr ərzində Fondun investisiya portfelinin əsas hissəsini təşkil edən istiqraz portfelinin dürasiyası 0,48 səviyyəsində olmuşdur.

Qrafik 3.1.8. Neft Fondunun investisiya portfelindəki istiqrazların kredit reytinqləri üzrə təsnifatı

2011-ci ilin ikinci rübündə də Fondun investisiyalarında aşağı faiz dərəcəsi riskinə malik sabit gəlirli qiymətli kağızlar, o cümlədən qısamüddətli kommersiya kağızları böyük üstünlük təşkil etmişdir. Qısamüddətli kommersiya kağızlarının investisiya portfelindəki xüsusi çəkisi 2011-ci ilin birinci rübünün sonuna 6,79% təşkil etmişdirsə, ikinci rübün sonuna onların portfeldəki çəkisi 11,45%-ə qədər artırılmışdır. Bundan başqa 1 ilə qədər olan qiymətli kağızların çəkisi birinci rübün sonunda investisiya portfelinin 34,75%-i qədər idisə, bu göstərici ikinci rübün sonunda 38,68% təşkil etmişdir. Portfelin ikinci rübə olan dürasiyası 0,49 səviyyəsində olmuşdur.

Qrafik 3.1.9. Neft Fondunun investisiya portfelinin müxtəlif aktivlər üzrə bölgüsü

Fondun 2011-ci ilin üçüncü rübündə investisiya siyasətinin əsas istiqamətlərində əvvəlki rüblərə görə ciddi dəyişikliklər qeydə alınmamış, aşağı dürasiyanın saxlanılmasına yönəldilmiş investisiyalar həyata keçirilmişdir. Qısamüddətli kommersiya kağızlarının çəkisi 16,52%-ə qədər artırılmış, investisiya portfelində 1 ilə qədər olan qiymətli kağızların xüsusi çəkisi 44,25% təşkil etmişdir. Portfelin üçüncü rübə olan dürasiyası 0,41 səviyyəsində olmuşdur.

Qrafik 3.1.10. Neft Fondunun investisiya portfelinin coğrafi regionlar üzrə təsnifatı


2011-ci ilin yekun rübündə Fondun investisiya portfelindəki istiqrazların kredit reytinqləri üzrə təsnifatında “BBB” reytinqinə malik qiymətli kağızların xüsusi çəkisi 21,44% təşkil etmişdir ki, bu göstərici 2010-cu ilin analoji rübündə 7,57% olmuşdur. Yuxarıda da qeyd edildiyi kimi burada məqsəd mövcud şərtlər daxilində və risklərin yol verilə bilən həddində gəlirliliyin artırılması olmuşdur. Ümumiyyətlə, 2011-ci ildə Avropada yaşanan suveren borc böhranı, eləcə də dünya iqtisadiyyatındakı problemlərin təsiri ilə bir sıra ölkələrin, korporasiyaların, bankların kredit reytinqləri aparıcı kredit reytinq agentlikləri tərəfindən bir neçə dərəcə aşağı salınmışdır ki, bu da Fondun investisiya portfelindən yan keçməmişdir. Lakin Fondun istiqrazlarının orta kredit reytinqində 2010-cu ilə nəzərən dəyişiklik baş verməmiş və yüksək reytinq hesab edilən “AA-” dərəcəsi qorunub saxlanılmışdır. Neft Fondunun investisiya portfelində 2010-cu ilə nəzərən ən böyük dəyişikliklərdən biri də Fondun investisiya portfelində korporativ istiqrazların çəkisinin artırılması olmuşdur. Belə ki, 2010-cu ilin son rübündə bu istiqrazlar portfelin 13,06%-ni təşkil edirdisə, 2011-ci ilin yekun rübündə onların portfeldəki xüsusi çəkisi 24,90% təşkil etmişdir. Fond son rübdə də portfelin ümumi dürasiyasını kifayət qədər aşağı saxlamışdır. Belə ki, Fondun investisiya portfelinin dürasiyası 2011-ci ilin sonuna 0,36 təşkil etmişdir.


3.2. Fondun gəlirliliyi
Gəlirliliyin hesablanması metodologiyası.Neft Fondunun vəsaitlərinin gəlirliliyinin hesablanması 21 aprel 2009-cu il tarixli 5 nömrəli sərəncam ilə təsdiq olunmuş “Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Fondunun valyuta vəsaitlərinin və investisiya portfelinin tərkib hissələri olan sub-portfellərin gəlirliliyinin hesablanması Metodologiyası”na uyğun olaraq hesablanır.
Bu metodologiyaya uyğun olaraq ümumi valyuta vəsaitləri üzrə gəlirliliyin hesablanması baza valyutası Azərbaycan manatı, ABŞ dolları və ya Avro seçilməklə, həmçinin baza valyutası olmadan (yəni valyuta məzənnələrinin dəyişməsi nəzərə alınmadan) həyata keçirilir. Sub-portfellər üzrə gəlirliliyin hesablanması bu portfellərin müvafiq valyutasında (lokal valyuta) və ABŞ dolları baza valyutası seçilməklə (valyuta komponentinin təsiri göstərilmək şərti ilə) həyata keçirilir.
Gəlirliliyin hesablanması prosesində aşağıda sadalanan zəruri məlumatlardan istifadə olunur:
Günün sonuna portfelin lokal valyutada bazar dəyəri. Günün sonuna portfelin lokal valyutada bazar dəyərinin müəyyən edilməsi üçün kastodial bankdan alınan və Neft Fondunun istifadə etdiyi portfelin idarə olunması sisteminin məlumat bazasında saxlanılan qiymətlər istifadə olunur. Ayın sonuna portfelin lokal valyutada bazar dəyərinin hesablanması zamanı isə kastodial bankdan alınan, auditdən keçmiş və Neft Fondunun istifadə etdiyi portfelin idarə olunması sisteminin məlumat bazasında saxlanılan qiymətlər nəzərə alınır.
Dünənki günün sonuna portfelin lokal valyutada bazar dəyəri. Dünənki günün sonuna portfelin lokal valyutada bazar dəyərinin müəyyən edilməsi üçün kastodial bankdan alınan və Neft Fondunun istifadə etdiyi portfelin idarə olunması sisteminin məlumat bazasında saxlanılan qiymətlər istifadə olunur.
Günün sonuna Neft Fonduna daxil olmuş vəsaitlərlə Fonddan xaric olmuş vəsaitlərin fərqi nəticəsində formalaşan xalis daxilolmalar. Xalis daxilolmalar Neft Fondunun istifadə etdiyi portfelin idarə olunması sistemindən gündəlik olaraq əldə edilir.
Neft Fondunun 2011-ci ildə gəlirliliyi. Neft Fondunun investisiya portfelinin ümumi gəlirliliyi 2006-cı, 2007-ci, 2008-ci, 2009-cu və 2010-cu illərdə müvafiq olaraq 4,2%, 4,5%, 3,8%, 3,3%, 1% təşkil etmişdir. 2011-ci ildə isə vəsaitlərin idarə edilməsi ilə bağlı ümumi gəlirlilik 0,8% təşkil etmişdir.
Qrafik 3.2.1. Neft Fondunun investisiya portfelinin gəlirliliyi