Azərbaycan Respublikası Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi Aqrar Elm Mərkəzi
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
105 Torpağın şoranlaşmaya məruz qalması həmin torpaqlarda əkilən bitkilərin normal böyümə və inkişafına, həmçinin məhsuldarlığına mənfi təsir göstərən amillərdən biridir. Belə ki, şoran torpaqlarda osmotik təzyiq nəticəsində torpaq məhlulunda olan su güclü osmotik qüvvə ilə saxlandığından bitkilərin su rejimi pisləşir [2]. Bitkilərin duza davamlılığının hərtərəfli və dərindən tədqiq olunmasının böyük nəzəri və praktiki əhəmiyyəti vardır. Dünyanın əksər ölkələrində, o cümlədən Azərbaycanda əkin sahələrinin şoranlaşması prosesi son dövrlərdə intensivləşmişdir. Son illər əkinçilik təcrübəsində geniş istifadə olunan bitkilərin məhsuldarlığının daha da artırılmasına yönəldilən tədbirlər sırasında yüksək məhsuldarlığa malik olan formalarının alınması da aktualdır [3]. Azərbaycanda buğda bitkisinin məhsuldarlığının yüksəlməsinə aid kompleks tədqiqatlar 20-ci əsrin 60-cı illərindən başlayaraq Akademik C.Ə. Əliyev tərəfindən aparılır. Həmin tədqiqatlarda əsas məqsəd buğdanın, eləcə də digər kənd təsərrüfatı bitkilərinin fotosintez fəaliyyətinin, mineral qidalanmasının və məhsuldarlığının öyrənilməsi olmuşdur [4]. AMEA Genetik Ehtiyatlar İnstitutunun tədqiqatlarında müxtəlif buğda sortlarının məhsuldarlığı, tezyetişkənliyi, xəstəliklərə və stres amillərə, o cümlədən duzluluğa və quraqlığa davamlılıq məsələsinin həlli mühüm yer tutur. Tədqiqat materialı milli genbankda saxlanılan yumşaq buğdanın 6 növmüxtəlifliyinə aid 50 nümunəsindən ibarət olmuşdur. Nümunələr AMEA Genetik Ehtiyatlar İnstitutunun Abşeron təcrübə təsərrüfat sahəsində və AMEA Aqrokimya və Torpaqşünaslıq İnstitutunun Ucar dayaq məntəqəsinin orta şoran torpaqlarında əkilmişdir. Əkin beynəlxalq deskriptorun tələblərinə uygun şəkildə, yəni bitki arası 2,5 sm, cərgə arası 20 sm və hər cərgəyə 40 toxum olmaqla alfa – dizayn şəklində və təsadüfi bloklarda aparılmışdır. Vegetasiya dövrü ərzində tədqiqat materialları üzərində fenoloji müşahidələr aparılmışdır. Tədqiqat materialı yığıldıqdan sonra aşağıdakı əlamətlərə görə struktur analizi aparılmışdır: bitkinin boyu, məhsuldar gövdələrin sayı, sünbülün uzunluğu, sünbüldəki sünbülcüklərin sayı, əsas sünbüldəki dənin sayı və kütləsi, 1000 dənin kütləsi. Məqalədə yumşaq buğdanın (T. aestivum L.) 6 növmüxtəlifliyinə aid olan nümunələrinin bəzi əlamətləri hər iki şəraitdə müqayisəli olaraq verilmişdir (Cədvəl 1;2). Əsas sünbüldəki dənin sayı, kütləsi və 1000 dənin kütləsi məhsuldarlığı təşkil edən əsas əlamətlərdir. Onlar bir sıra faktorlardan, əsasən, nümunənin bioloji və irsi xüsusiyyətlərindən, iqlim şəraitindən və becərmədən asılıdırlar. Abşeronda əkilmiş yumşaq buğda nümunələrində məhsulun struktur analizinin göstəriciləri Cədvəl 1. Nümunələr Toplandığı yer Bitkinin boyu Çiçək saplağının uzunluğu (sm ) Əsas sünbüldə dənlərin 1000 dənin kütləsi , (qr) sayı, (əd) kütləsi, (qr ) Standart Aran 100 47,6 42,4 1,8 50,8 var. erythroleucon Qəbələ, ( h=593m) 82,0 40,4 42,6 1,5 42,4 - Şəki (h=202 m) 97,0 50,2 47,4 1,7 47,6 var. graecum Oguz (450 m ) 75,0 39,4 50.0 1,6 40,2 - Tər-tər ( h=557 m ) 73,0 37,5 45,0 2,0 36,4 var. milturum Tər-tər (h=357m) 89,6 45,4 45,6 2,3 45,6 - Şamaxı (h=605m) 100 48,3 43,2 2,2 50 var. erythrospermum Şamaxı 114,2 55,4 42,2 1,6 38,4 - Şamaxı 120,8 60,0 28,4 1,4 30 var. ferrugineum Şamaxı ( h=555m) 107,6 52,7 42,4 2,0 42,4 - Şamaxı (h=719m) 99,6 54,2 48,0 2,1 43,6 106 var. lutessens Şəki (h=289m) 95,8 45,4 30,4 1.2 40,8 - Şamaxı (h=545m) 112,8 57,0 29,6 1,3 30,6 Cədvəldən göründüyü kimi normal şəraitdə (Abşeron) öyrənilən numünələrin boyu 73,0 sm (var. graecum, Tər-tər) və 120,8 sm (var. erythrospermum, Şamaxı) arasında olmuşdur. Standart Aran sortunda isə bu göstərici 100 sm təşkil etmişdir. Əsas sünbüldəki dənlərin sayı 6 nümunədə standart Aran sortundan üstün olmuşdur. Cədvəldən görünüyü kimi 1000 dənin kütləsinə görə nümunələr bir-birindən fərqlənmiş, bu göstərici 30,0- 50,0 qr arasında dəyişmişdir. Ucarda əkilmiş yumşaq bugda nümunələrində məhsulun struktur analizinin göstəriciləri Cədvəl 2. Nümunələr Toplandığı yer Bitkini n boyu Çiçək saplağının uzunluğu (sm ) Əsas sünbüldə dənlərin 1000 dənin kütləsi, (qr) sayı, (əd) kütləsi, (qr ) Standart Aran 113,6 52,6 41,6 1,9 48.4 var. erythroleucon Qəbələ, (h=593m) 100,8 35,8 38 1,8 40,4 - Şəki (h=202 m) 107,6 36,0 42,0 1,5 42,4 var. graecum Oguz (450 m ) 89,2 33,5 40,0 1,6 40,0 - Tər-tər ( h=557 m ) 80,0 42,2 38,0 2,0 38,6 var. milturum Tər-tər (h=357m) 111,8 50,2 40,4 2,0 45,0 - Şamaxı (h=605m) 105,4 50,6 41,4 1,8 43,6 var. erythrospermum Şamaxı 120,0 57,2 37,2 1,3 35,6 - Şamaxı 113,2 57,6 30,4 1,4 27,4 var. ferrugineum Şamaxı ( h=555m) 110,2 47,4 37,5 1,5 40,4 - Şamaxı (h=719m) 106,4 50.2 40,4 1,6 41,4 var. lutessens Şəki (h=289m) 100,6 51,4 28,6 1.2 28,4 - Şamaxı (h=545m) 110,2 58,2 30,0 1,4 29,4 Cədvəl 2-dən göründüyü kimi Ucar dayaq məntəqəsinin orta şoran torpaqlarında öyrənilən nümunələrin boyu 80-118 sm arasında olmuşdur. 9 nümunənin boyu standart Aran sortunun boyundan qısa, 1 nümunənin boyu isə standarta uyğun (113 sm) olmuşdur. Əsas sünbüldəki dənlərin sayına görə isə standart Aran sortundan üstün olan nümunələrə təsadüf edilməmişdir. 1000 dənin kütləsi göstəricisinə görə nümunələr bir- birindən fərqlənmişlər. Beləliklə, aparılan tədqiqatlardan aydın olur ki, öyrənilən kəmiyyət əlamətləri bəzi nümunələrdə şoran torpaqlarda aşağı olmuşdur. Yumşaq buğda nümunələrinin duza davamlılığının qiymətləndirilməsi başlanğıc materialın seleksiya proseslərinə tətbiqində məqsədyönlü seçim imkanı yarada bilər ki, bu baxımdan aparılan tədqiqatlar əhəmiyyət kəsb edir. ƏDƏBİYYAT 1. “Tətbiqi biologiyanın problemləri” mövzusunda elmi konfransın materialları. BDU nəşriyyatı, 2007. 2. A.A.Шахов “Солеустойчивость растений” Москва, 1956 г., стр. 245-248. 3. Arora A., Sairam R.K. and Srivastave G.C. “Oxidative stress and antioksidative systems in plants”, Curr, Sci, 82,1227-1238, 2002. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|