Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin prezident kitabxanasi
Yüklə 1,55 Mb. Pdf görüntüsü
|
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin PREZİDENT KİTABXANASI ————————————————————————————————————————————————————————————————————
18 Cənubi Azərbaycan xanlıqlarına (Təbriz və Xoy) aid bayraqlar
1804-cü ilin yayında, I Rusiya-İran müharibəsinin başlanğıcında, general P.Sisianovun başçılıq etdiyi rus qoşunları İrəvan qalasını mühasirəyə aldı. Şahzadə Abbas Mirzə qoşunu ilə xanlığın köməyinə gəlsə də, vəziyyətin gərginliyi İrəvan xanlığının başçısı Məhəmməd xanla müttəfiqlik edən naxçıvanlı Kalbalı xanı İran hökmdarı Fətəli şah Qacara müraciət etmək məcburiyyətində qoydu. Fətəli şahın əmri ilə Xoy və Təbriz xanlıqlarından göndərilmiş qoşun dəstələri irəvanlıların köməyinə gəldi. İyulun 15-də başa çatan döyüş heç bir tərəfə qələbə gətirməmiş, böyük itkilər verən rus ordusu iki zəmburək və iki bayraq ələ keçirə bilmişdi. Hər iki bayraq "nepcидские знамена" (İran bayraqları) adı ilə Qafqaz Hərbi Tarix Muzeyinə təhvil verilmiş, onları müşayiət edən sənədlərdə konkret mənsubiyyətləri göstərilməmişdir. Lakin İran qoşunları tərkibində şahzadə Abbas Mirzənin sərbazlarının, İrəvan, Təbriz və Xoy xanlıqlarının dəstələrinin və çox güman ki, Fətəli şahın özünün xüsusi mühafizə dəstəsinin olduğunu, bayraqların Tiflis yeqer alayının döyüşçüləri tərəfindən əldə edildiyini, həmin alay ilə sol cinahda, mənbənin verdiyi məlumata görə, məhz Təbriz və Xoy süvarilərinin vuruşduğunu nəzərə alsaq, döyüş meydanından qənimət kimi əldə edilən bu iki bayrağın Təbriz və Xoy xanlıqlarına aidliyini təsdiq etmək olar.(M.Süleymanov. İrəvan xanlığının Rusiyaya birləşdirilməsi tarixindən. Bakı, 1997) 1803-cü il iyulun 15-də İrəvan yaxınlığındakı döyüşdə P.Sisianovun başçılıq etdiyi rus ordusunun qənimət kimi əldə etdiyi iki bayraqdan biri 445 №-li inventar altında saxlanılır. Qafqaz Hərbi Tarix Muzeyinin "Bələdçi kitabındakı məlumata görə, bu bayraq 9-cu Yeger alayının poruçiki Savranov tərəfindən əldə edilmişdi. (Путеводитель по Кавказскому Военно-Историческому Музею. Тифлис, Типография штаба Кавказского военного округа, 1913.) Bayrağın xara ipəkdən olan qumaşı (ölçüləri: 167 x 151 sm) moruğu rəngdədir. Bayraq sapının yanındakı hissədə yuxarıdan aşağıya doğru qızılı saplarla çəkilmiş düzbucaqlıların içərisində həmin saplarla Quran ayələri və ifadələri verilmişdir. İki cərgədə düzülmüş (10x2) hər birinin içərisində "Allahdan başqa ilahi yoxdur", "Məhəmməd allahın elçisidir" ifadələri bir neçə dəfə təkrar olunmuşdur. Bu yazılar elə toxunmuşdur ki, onların bir hissəsini bayrağın üz, bir hissəsini isə astar tərəfindən oxumaq olur. Düzbucaqlıların əmələ gətirdiyi sütun boyunca yuxarıdan aşağıya, nəbati naxışlı kiçik xonçalarla biri-birindən ayrılan həmin ifadələr yerləşdirilmişdir. Bayraq sapına paralel olan hissənin kənarında da bir cərgədə nəbati naxışlı medalyonlarla ayrılan "bismillahir- rəhmanir-rəhim" ifadəsi beş dəfə təkrar olunmuşdur. Bayrağın orta hissəsində biri-birinin içərisində yerləşdirilmiş üç ayparanın təşkil etdiyi dördü bütöv və görünür, ikisi yarımçıq olan ellipsvari, onların arasında isə ikisi bütöv və biri yarımçıq olan dairəvi medalyonlar verilmişdir. Qızılı saplardan tikilmiş bu medalyonların içərisində nəbati ornament və ərəb yazılan salınmışdır. Nəstəliq xətti ilə yazılmış bu yazılarda "Bismillahır- rəhmanir-rəhim", "Lə ilahə illəllah və Muhəmməd rəsulillah", "Məhəmməd, Əbu Bəkr, Ömər, Osman, Əli", "Ya fəttah" sözləri bir neçə dəfə təkrarlanır. Bayraq qumaşı əl ilə iki parçadan tikilib. Parçanın xüsusi olaraq bayraq üçün toxunduğu görünür. Bayrağın sapa taxılan torbacığı sarı-qızılı rəngli atlasdan tikilmişdir. Hər iki üzündəki təsvirləri eynidir. Bayrağın sağ tərəfdən alt hissəsi başdan-başa süzülmüşdür. Ortasındakı süzülmənin qarşısını almağa çalışan bərpaçı həmin hissəyə kobud yamaq salmışdır. Bayraq sapı (uzunluğu 260 sm, kəsikdə diametri 3,8 sm) sarı boya ilə rənglənmişdir. Ucluq (uzunluğu 37 sm, eni 9 sm) qızıl suyuna salınmış misdəndir. Qısa boru parçasına iki yarımkürədən ibarət içi boş "alma" taxılmışdır. Alma"nın başına konus şəkilli borusu və zambağa bənzər naxışı olan neştərə oxşar yastı ucluq salınmışdır. Ucluğun həndəsi naxışlarla bəzənmiş "alma" hissəsinin iki halqası var. Bu halqalara 89 sm uzunluğu olan ipək burma saplardan toxunmuş qaytan vasitəsilə hər birinin uzunluğu 24 sm olan iki qotaz asılmışdır.
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin PREZİDENT KİTABXANASI ————————————————————————————————————————————————————————————————————
19 449 №-li inventar altında saxlanılan beşguşə formalı bayrağın xara ipəkdən olan moruğu yerlikli qumaşı (160 x 157 sm) əl ilə bir-birinə tikilmiş müxtəlif həndəsi və nəbati ornamentli beş parça zolağından və bu zolaqları dörd tərəfdən əhatə edən enli haşiyədən ibarətdir. Haşiyənin moruğu yerliyi üzərində içərisində romb olan səkkizləçəkli gül və içərisində səkkizguşəli ulduz olan səkkizləçəkli başqa bir gül salınmışdır. Bayraq muzeyə təhvil verilərkən tərtib edilmiş elmi pasportda "nepcидское знамя" kimi qeydə alınmış, onun İrəvan yanındakı döyüşdə əldə edildiyi bildirilmişdir. Qafqaz Hərbi Tarix Muzeyinin "Bələdçi" kitabında olan qeydə əsasən bu bayraq Fətəli şahın özünün başçılıq etdiyi İran ordusunun hücumunun dəf edilməsi zamanı Tiflis alayı tərəf indən döyüş meydanından götürülmüşdür. Bayrağın yuxarıdan ikinci və beşinci zolaqları yaşıl və qızılı-sarı saplardan toxunmuş müxtəlif formalı (kvadrat, üçbucaq, romb, səkkizguşə) həndəsi və nəbati fiqurlardan ibarətdir. Fiqurlar biri-birinə oxşasa da hər bir parça zolağı özünəməxsus görünüşə malikdir. Bayrağın yuxarıdan birinci zolağı yerliyi yaşıl, üstündə qızılı-sarı saplarla toxunmuş iki müxtəlif formalı medalyonlar salınmış xara ipəkdəndir. Kiçik medalyonun üçbucağabənzər aşağı hissəsində çox çətinliklə "Allah", "Məhəmməd", "Əli" ifadələri kimi oxunan yazıların olduğunu ehtimal etmək olur. Bayrağın yuxarıdan üçüncü, yerliyi moruğu olan zolağının üstündə qızılı və qəhvəyi saplarla nəbati və həndəsi naxışlı fiqurlar salınmışdır. Onun yanındakı parça zolağının çox hissəsi bərpanın düzgün yerinə yetirilməməsi nəticəsində demək olar tamamilə dağılmışdır. Bayrağın muzeyə təqdimatı dövründən qalan foto-şəkildən və "Bələdçi" kitabındakı məlumatdan göründüyü kimi, bayraqda döyüş prosesində əmələ gələn güllə yerləri olmuşdur. (Путеводитель по Кавказскому Военно-Историческому Музею. Тифлис, Типография штаба Кавказского военного округа, 1913.) Bayraq ağacına (uzunluğu 260 sm, kəsikdə diametri 3,8 sm) taxılan torbacığın rəngi zamanın təsirindən dəyişərək, yaşılımtıl-sarı rəng almışdır. Bayraq sapı və ucluğu (uzunluğu 37 sm, eni 9 sm) həmin döyüş meydanından götürülmüş digər bayraqda (inventar 445) olduğu kimidir. Hazırda yenidən bərpaya böyük ehtiyacı olan bu bayraq ilk, qeyri-professional bərpa zamanı nazik tül parçası üzərinə jelatin vasitəsilə yapışdırılmış, nəticədə bayrağın astar hissəsindəki naxışlar örtülmüş, həm də parçası çox yerlərdə tamamilə süzülmüş və cırılmışdır. Yüklə 1,55 Mb. Dostları ilə paylaş:
|