Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi Bakı Biznes Universiteti pedaqogika
Yüklə 2,9 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 3.8.
Fənn proqramları və dərsliklər Qeyd etdiyimiz kimi, tədris materiallan təhsilə dair dövlət direktivlərinin tələblərinə uyğun olaraq hazırlanır. Yəni öncə təhsilin dövlət standartlan hazırlanır. Dövlət standart- lanna uyğun baza planlan, baza planlanna uyğun tədris planları hazırlanır, tədris planlanna uyğun tədris proqramlan və nəhayət tədris proqramlan (fənn proqramlan) əsasında dərsliklər hazırlanır. Proqramlar həm Təhsil Nazirliyinin sifarişilə, həm də müstəqil müəlliflər tərəfindən hazırlanır, müxtəlif mərhələlərdə müzakirə edilib bəyənildikdən, nazirliyin kollegiyası tərəfindən təsdiq olunduqdan sonra tətbiq olunması tövsiyə 157 edilir. Bir sıra xarici ölkələrdə ,isə, proqram və dərsliklərin hazırlanmasında rəngarpnglik; yardır. ı Bir sıra Avropa ölkələrində hər bir təlim-tərbiyə müəsissələrinin kurrikulumu (təhsil proqramı) i olur. Həmin kurrikulumda təlim-tərbiyə , müəsissələrinin idarp olunmasının bütün prinsipləri, tələbləri,, istiqamətləri, iş formaları, üşuUan və s. öz lƏksinj tapır. , Proqram, dərsliklər də həmin kurrikulumun tələblərinə müvafiq olaraq müstəqil müəlliflər tərəfindən hazırlanır. Azərbaycanda da müstəqil dövlət quruculuğu dövründə həm fənn proqramları, həm də dərsliklərin müstəqil müəlliflər tərəfindən hazırlanijnası. hall^ .artıq müşahidə olunmağa başlanmışdır. Azərbaycan Respublikasında həyata , keçirilən , Təhsil islahatlarma dair direktiv sənədlərin tələblərinə müya-, fıq olaraq alternativ fənn proqramlan və həmin proqramlara uyğun dərsliklər hazırlanmışdır. Məsələn, son 10 illikdə «Əlifba» proqranıı .vq, dərsliyi alternativ olaraq, bir ,ıqeçə, , müəlliflər tərəfindən,, hazırlanaraq ., istifa^qye,, ı ,yerilmişdir,|. Professor Yəhya Kərimov (pedaqoji elmlər doktoru, TPİ-nin direktor müavini, prof Y.Kərimov respublikamızda, 30"jldən , artıq bir müddətdə bu sahənin ən görkəmli mütəxəssisi kimi tanınır), professor Rəfael Hüseynov (filologiya elmləri doktoru, prof R.Hüseynov həm alim, publisist, tənqidçi, həm də Millət Vəkili kimi respublikamızın ictimai siyasi həyatında faydalı işlər görür). Atəş Abdullayev (pedaqoji elmlər namizədi, dosent Atəş Abdullayev Azərbaycan Müəllimlər İnstitutunun prorektorudur) «Əlifba»nın alternativ proqramlanm və dərsliklərini hazırlamışlar. Həmin proqram və dərsliklər tələb olunan mərhələlərdə müzakirə edilib bəyənildikdən sonra. Təhsil Nazirliyinin kollegiyası tərəfindən alternativ proqram və dərslik kimi təsdiq edildikdən sonra istifadə olunması məsləhət bilinmişdir. Orta ümumtəhsil məktəblərində çalışan sinif müəllimləri isə hazırda müvafiq olaraq onların hər üçündən istifadə edirlər. Yeri gəlmişkən, proqram materiallarındakı mövzulann dərsliklərdə işlənməsi texnologiyasmın elmi-pedaqoji sistemi haqqında da bir neçə söz deməyə ehtiyac duyulur. 158 Keçmiş sovetlər məkanında fənn proqramlan SovİKP MK-nın müvafiq qərarlarına uyğun tərtib; olunur və bu zaman kommunist ideologiyasının məfkurə xətti əsas götürülürdü. Proqram materiallanndakı mövzulara uyğun mətnlər hazırlayan müəlliflər bu mətnləri hazırlayarkən marksizm-leninizm ideyalanm və Sov. İKP MK-nın müvafiq qərärlanmn tələbləri^ ni əsas götürürdülər. Nəticədə həmin mətnlərin məzmununda milli və bəşəri ideyalar, təhsilin beynəlxalq standartlan gözə dəymirdi. Ona görə də təhsil dünya sivilizasiyasının arenasına daxil ola bilmirdi. Unudulurdu ki, hər bir əsrin sivilizasiya prosesi və məqamı vardır. Sivilizasiyanın isə ən mühüm hərəkətverici qüvvəsi nümunəvi təhsil quruculuğudur. Təhsilin məzmununun yaxşılaşdıniması sivilizasiya prosesinin yaranmasına təkan verirsə, sivilizasiyanın inkişafı təhsilin dinamik sürətinə kömək edir. Prof. Aydın Şirinov «Azərbaycan məktəbi» jurnalında dərc etdirdiyi «Təhsilin mahiyyəti və başlıca istiqamətləri haqqında» adlı məqaləsində göstərir ki, «Sivilizasiyanın başlanğıcı,, onun məzmun və mahiyyətinin formalaşması, tarixən dəyişməsi və inkişaf etməsi, bu dəyişkənlik və inkişafın müxtəlif mərhələləri, bilavasitə təhsildə və elmdə baş verən yeniliklərlə bağlı olmuşdur. Bu baxımdan sivilizasiyanı təhsil və elmlə bağlı olan sosial hadisə adlandırmaq olar. Tarixi və fəlsəfi araşdırmalar göstərir ki, hər hansı bir dövrdə, hər hansı bir ölkədə və xalqda təhsil və elm nə səviyyədə olubsa, sivilizasiya da ona adekvat səviyyədə olub. Belə bir vəziyyət özlüyündə sivilizasiya ilə təhsil və elm arasındakı qarşılıqlı dialektik əlaqəni göstərir. Belə ki, təhsil və elm sivilizasiyanı inkişaf etdirir, inkişaf etməkdə, yeni məzmun və mahiyyət kəsb etməkdə olan sivilizasiya isə cəmiyyət vasitəsilə təhsilin vo elmin qarşısında yeni-yeni tələblər, sosial sifarişlər qoyur. İntellektual və ictimai-siyasi elita aydın surətdə dərk edir ki, təhsilin və elmin cəmiyyət həyatında oynadığı rolun və onun əhəmiyyətinin başa düşülməsi və ona göstərilən qayğının dərəcəsindən asılı olaraq cəmİ 5 ^ətin müəyyən inkişaf səviyyəsinə nail olmaq olar. Göründüyü kimi, sosiallaşma 159 prosesi bilavasitə tarixin gedişi və bu gedişin qanunauyğunluqlarını açmaqla onu sürətləndirməyə səy göstərən insan şüurunun özünün sosiallaşması ilə bağlıdır. Elə vətəndaş cəmiyyətinin əsaslannın yaranması və formalaşması da ağlın, kamalın, mənəviyyatın, işgüzarlığın artması ilə, onlann bir vəhdət halında birləşməsi ilə bağlıdır və bunlar ilk növbədə təhsilin övladlandır. Təsadüfi deyildir ki, müxtəlif dövrlərdə istər ölkə, istərsə də dünya miqyaslı zəkaya malik adamlar təhsilə və elmə böyük əhəmiyyət vermiş, özlərinin bilavasitə məşğul olduqlan konkret peşə, ixtisas sahəsindən asılı olmayaraq təhsil almağı, elmi bilik, bacanqlan öyrənməyi insan və cəmiyyət həyatı üçün ən əhəmiyyətli iş hesab etmişlən> (Bax, «Azərbaycan məktəbi» jurnalı, 2005, №3, səh. 34). Deməli təhsilin inkişafım bir cəmiyyətin daxilindəki formal münasibətlər çərçivəsində saxlamaq olmaz. Bumm üçün təhsilin inkişafım özündə əks etdirən ən başlıca amillərini nəzərə almaq vacibdir. Təhsilin bünövrəsi ilkin olaraq proqram və dərsliklərin düzgün tərtibindən asılı olduğu üçün həmin tədris materiallannm hazırlanmasında milli, bəşəri ideyalarla yanaşı sivilizasiyamn da inkişafı ilə bağlı olan amilləri nəzərdən qaçmnaq olmaz. Ona görə də proqram ma- teriallanna daxil edilmiş mövzulann işlənməsi və dərsliklərə daxil edilməsi zamam bu amilləri diqqət mərkəzində saxlamaq lazım gəlir. Mövcud pedaqoji ədəbiyyatda ümumtəhsil məktəbləri üçün dərsliklərin hazırlanmasma verilən tələblərdən, bu dərsliklərin hazırlanması zamam istinad olıman prinsiplərdən çox yazılıb. Araşdırdığımız həmin ədəbiyyatlann bir qismində tələblər prinsip kimi, bəzilərində isə prinsiplər tələb kimi təqdim olunur. Unutmaq olmaz ki, dərsliklərin hazırlanmasına verilən tələblərin və dərsliklərin hazırlanması zamanı müvafiq prinsiplərə istinad olunması ayn-ayn məsələlərdir. Bu məsələlərin hər biri dərsliyin hazırlanması zamam nəzərə alınmalıdır. Müasir dünya təcrübəsinə, ölkəmizdə həyata keçirilən təhsil islahatına dair direktiv sənədlərə, habelə mövcud ümumpedaqoji tələb və prinsiplərə istinad edərək onlan 160 aşağıdakı şəkildə sistemləşdirə bilərik: 1. Orta ümumtəhsil məktəbləri üçün dərsliklərin hazırlanmasına verilən tələblər: - dərslik proqram materiallan əsasmda hazırlanmalıdır; - dərsliklər sırf mütəxəssis və ya mütəxəssislər tərəfindən hazırlanmalıdır (dərsliyin bir və ya bir neçə müəllifi ola bilər); - dərsliyin hazırlanması üçün redaksiya heyəti müəyyənləşdirilməlidir. Heyətə müəlliflə (müəlliflərlə) yanaşı elmi redaktor, ümumi redaktor, texniki redaktor və rəssam daxil edilməlidir; - redaksiya heyəti bu sahədə səriştəsi olan mütəxəssislərdən seçilməli, onlar dərsliyin hazırlanması və çap olunması işində birgə işləməlidirlər; - dərsliyə daxil edilmiş hər hansı bir mövzunun həcmi, məzmunu və digər kəmiyyət və keyfiyyət göstəriciləri şagirdlərin yaş səviyyəsinə və qavrama qabiliyyətlərinə uyğun olmalıdır; - dərsliyin dili sadə və anlaşıqlı olmalıdır; - ayn-ayrı mövzular üçün verilən sual və tapşınqlar, təriflərin, dioqramlann, sxemlərin, qanunlann, təsnifatlann, şəkillərin, illüstrasiyaların, təsviri sənət nümunələrinin, musiqi parçalanmn və s. şagirdlər tərəfindən dərindən dərk olunmasına və yadda saxlanılmasına xidmət etməlidir; - dərsliyin təhsilləndirici, tərbiyələndirici və inkişaf- etdirici xarakterə malik olması zəruridir; - dərsliklərə sivilizasiyanın, qloballaşdırmanm mütərəqqi ideya və informasiyalann, habelə yeni kəşflərin daxil edilməsi üçün onlann mütəmadi olaraq təkmilləşdirilməsi zəruridir. Bu tələblərlə yanaşı, ümumtəhsil məktəbləri üçün nəzərdə tutulan dərsliklərə daxil edilən mövzulann işlənilməsi zamanı bir sıra Yüklə 2,9 Mb. Dostları ilə paylaş:
|