Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi Bakı Biznes Universiteti pedaqogika
Yüklə 2,9 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 3.15.
Təlimin prinsipləri İndiyə qədər nəşr olunan «Pedaqogika» dərsliklərində və digər pedaqoji ədəbiyyatlarda təlimin prinsipləri anlayışına müxtəlif tərəflərdən yanaşmışlar. M.Muradxanovun redaktəsi ilə 1964-cü ildə nəşr olunan «Pedaqogika» dərsliyində təlimin prinsipləri, təlimin müvəffəqiyyətlə nəticələnməsini təmin etmək üçün irəli sürülən əsas tələb kimi qəbul edilir. 1993-cü ildə nəşr olunan «Pedaqogika» dərsliyində (müəllifləri 188 Y.R.Talıbov, Ə.A.Ağayev, İ.N.Isayev və A.İ.Eminov) isə telim prinsiplərini tədris prosesində səmərəli və keyfiyyətli fəaliyyəti təmin edən vacib tələblər sistemi adlandınlır. N.Kazımov və Ə. Həşimovun birgə yazdıqlan «Pedaqogika» (1996) dərsliyində təlim prinsiplərinə belə tərif verilir: «Telimin qanunauyğunluqlanndan irəli gələn, onun məzmununa, üsullanna, təşkili formalanna təsir göstərən, müəllim və girdlarin birgə f^liwətini səmərəli qurmağa imkan verən idaktik oavdal^^ telim prinsipləri deyilir». Bir qrup pedaqoqlar is^əIım prinsipinə dərk olunmuş qanunlardan istifadə etmək, digər qrup isə əsaslı fundamental ideya mənasında yanaşmışlar. Təlim prinsipləri haqqında söylənilən bu fikirlər mahiyyət etiban ilə eyni məqsədə, müəllim və şagirdlərin birgə fəaliyyətini səmərəli qurmağa, təlimin ke^yyətinin yüksəldilməsinə xidmət edir. Təlim prinsipləri tərbiyə və təhsilin məqsədləri ilə müəyyən olunduğundan müxtəlif dövrlərdə dəyişikliklərə məruz qalmışdır. Bəzi prinsiplər öz əhəmiyyətini itirmiş, pedaqoji səhnədən uzaqlaşmışdır. Məsələn, XVH əsrdə Komenski tərəfindən irəli sürülmüş təbiətvarilik prinsipi və sonrakı dövrlərdə mövcud olmuşdur. Digər prinsiplər sosial şəraitin tələbinə uyğun olaraq öz əhəmiyyət və məzmununu qismən deyişmişdir. Belə ki, ^III-XIX əsrlərdə irəli sürülən və inkişaf etdirilən şüurluluq prinsipi indi də pedaqogika dərsliklərində öz aktuallığını saxlayır, məzmunu getdikcə təkmilləşir. Təlim prinsiplərini təsnif etmək baxımından da fikir müxtəlifliyi mövcuddur. Məs. M.A.Danilov «Orta məktəb didaktikası» adlı əsərində (M. 1975) 7 prinsipin, Y.K.Babanski «Pedaqogika» (M. 1983) dərs vəsaitində 10 prinsipin adını çekir. 1988-ci ildə nəşr olunan «Pedaqogika» dərsliyində isə 13 prinsipinin olduğu göstərilir (müəllif bunlan pedaqoji prinsip adlandınr). N.İ.Boldırev, N.K.Qonçarovun red^əsi ilə 1968-ci ildə buraxılmış «Pedaqogika» dərsliyində isə 7, Q.İ.Şukinamn redaktorluğu ilə çapdan çıxmış (1970) «Peda 189 qogika şkolı» adlı dərs vəsaitində və D.O.Lordkipanidzenin 1985-ci ildə nəşr edilmiş «Didaktika»sında 5 prinsipin adı göstərilir. Azərbaycanda 1964-cü ildə nəşr olunan «Pedaqogika» dərsliyində 7, 1983-cü il nəşrində isə 13 prinsipin adı göstərilir. Bütün bunlar onu göstərir ki, ayn-ayn pedaqoqlar məktəbin xüsusiyyətlərini əks etdirməklə təlim prinsiplərinin sistemini yaratmağa çalışmışlar. Təlimin prinsipləri isə ictimai tələbat, elmi-texniki tərəqqinin nailiyyətləri, təhsildə baş verən islahatlar, müəllimlərin təcrübəsi ilə əlaqədar deyişir, yeniləşir. Təlim prinsipləri təlim prosesi ilə birgə inkişaf edir, onun komponentlərinin başlıca tələblərini və ümumi istiqamətini, təlim prosesinin məzmununu, üsullarmı, təşkili formalanm müəyyən edir. Təhsil islahatı və məktəbin qarşısında duran mürəkkəb vəzifələr təlimin prinsiplərinin sisteminin elmi surətdə işləyib hazırlamağı tələb edir. Müəllim təlimin prinsiplərinin hər birindən dərs prosesində tətbiqində səmərəli istifadə etməyi bacarmalıdır. Təlim prinsipləri o zaman optimal xarakter daşıyır ki, müəllimlə şagirdin birgə fəaliyyəti təmin olunmuş olsun və bu proses şagirdi fəallaşdırsın. Hər hansı bir təlim prinsipini bir dərs çərçivəsində mütləqləşdirmək də olmaz. Bütün prinsiplər bir-biri ilə diplektiv vəhdətdə həyata keçirilir. Yuxanda sadaladığımız bütün təsnifat variantlannı ümumiləşdirərək və konkret tarixi şəraiti, təhsilin məzmununun yeniləşdirilməsi kontekstindən çıxış edərək təlimin prinsiplərini aşağıdakı kimi təsnif etmək olar: 1. Təlimin müasir həyatla, inkişafla əlaqələndirilməsi pri nsipi; 2. Təlimin təhsilləndirici, tərbiyələndirici və inkişafedici prinsipi; 3. Təlimin elmiliyi prinsipi; 4. Təlimdə humanistleşdirilmə prinsipi; 5. Təlimdə şüurluluq və fəallıq prinsipi; 190 6. Təlimdə sistematiklik və ardıcıllıq prinsipi; 7. Təlimin əyanilik prinsipi; 8. Təlimdə psixoloji xüsusiyyətlərin nəzərə alınması prinsipi. Yüklə 2,9 Mb. Dostları ilə paylaş:
|