Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi Bakı Biznes Universiteti pedaqogika
Yüklə 2,9 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 3.14.
Müqayisə ağlın sönməz məşəlidir Hər bir fikri söyləməzdən qabaq müəyyən müqayisələr aparmaqla həmin fikri məntiqi cəhətdən müfəssəl söyləməyə imkan verir. Orta ümümtəhsil məktəblərində şagirdlərə müqayisəli fikir söyləməyin çox böyük üstünlükləri vardır. Belə ki, müqayisə şagirdin duyğulannı, qavrayışını, hafizəsini, təxəyyülünü və təfəkkür tərzini inkişaf etdirir. Respublikamızda ilk dəfə olaraq müqayisənin elmi, nəzəri və praktik əsaslannı fundamental şəkildə işləyən və müqayisəni ağlın sönməz məşəli adlandıran Azərbaycanın görkəmli alimi, professor Nurəddin Kazımov yazır ki, müqayisəyə gələn tərəflərdən birinə istinad edərək digərində müvafiq əlamətlərin olub olmamasının mütəxəssis tərəfindən müəyyən ardıcıllıqla üzə çıxaniması və bu əsasda ümumiləşdirilməsi müqayisədir. Müqayisəni anlayışlar haqqında təsəvvürün yaranmasına xidmət edən üsul kimi təqdim edənlər də səhv etmirlər. Çünki hər hansı bir şagirdə yeni anlayışı müqayisə aparmaqla daha tez öyrətmək olur. Məlum olan anlayış müəyyən bir təfəkkür formasıdır. Təfəkkür forması olan anlayış obyektiv gerçəklikdəki predmet və hadisələrin hər hansı bir fikir kimi sözlərlə ifadə olunur. İstər dilçilikdə, istər bədii ədəbiyyat materiallannda, istər psixologiyada, istərsə də pedaqogikada anlayışlar müəyyən təsəvvürlərin məhsulu hesab olunur. Şagirdə hər hansı bir anlayış haqqında məlumat verilir və həmin an o. 186 həmin anlayışı təsəvvür etməyə başlayır. Ona görə pedaqoji ədəbiyyatda iddia edilir ki, anlayışlar öz-özlüyündə təsəvvürlərdən yaranmırlar. Bu və ya digər predmetlər barədə bir çox təsəvvürlərin mövcudluğu hələ onun haqqında anlayışın olması demək deyildir. Anlayış çoxlu fərdi hadisələrin mühüm əlamətlərinin ümumiləşdirilməsi kimi meydana çıxır. Anlayışlann yaranması mücərrəd təfəkkür prosesidir, bu proses nitqlə sıx bağlıdır. Müəllim anlayışlan formalaşdıraraq şagirdlərin təfəkkür fəaliyyətini istiqamətləndirir. Burada ən əvvəl müqayisəni tətbiq etmək lazımdır. Müqayisəetmə və tutuşdurma prosesləri təlimin bütün mərhələlərində daim müşayiət olunan tədris prosesidir. Yalnız müqayisə etmə sayəsində şagirdlər ətraf aləmin predmetləri və hadisələrini, onlann əlamətlərini və xassələrini dərk edirlər. Sait səslər samit səslərlə müqayisədə mənimsənilir. Cümlənin növlərinin mənimsənilməsi yalnız onlann tutuşdurulması, müqayisə olunması nəticəsində mümkündür. Prof N.Kazımov haqlı olaraq göstərir ki, müqayisə ağlın sönməz məşəlidir. Şagirdləfdə öyrənilən predmetlər və hadisələr barədə düzgün təsəvvürlərin və anlayışların yaranması bir an içində baş vermir. Şagirdlərdə dəqiq təsəvvür yaranması və onlarda düzgün anlayışlann formalaşması üçün predmetə baxmaları, həmin predmeti diqqətlə müşahidə edə bilməsi kifayətdir. Şagirdlərdə anlayışlann formalaşması prosesi tədris fənlərinin məzmunundan asılıdır. Hər bir elm maddi aləmin hadisələrinin özünəməxsus əlaqələrini, münasibətlərini və asılılıqlannı ciddi şəkildə əks etdirir. Fizika üzrə faktlar sistemini və elmi anlayışlan mənimsəmək heç də Azərbaycan dilinin qrammatikası üzrə faktlan və anlayışlar sistemini mənimsəmək deyildir. Hər bir predmetdə faktlann, anlayış- lann, qanunauyğunluqlann xarakteri spesifikdir, çünki maddi aləmin hərəkətinin müxtəlif formalan burada keyfiyyətcə əks etdirilir. Cari təkrarlamalar həm də əvvəllər öyrənilmiş və yaddançıxma ərəfəsində olan materiallann təkrarlamalanndan 187 ibarətdir. Belə təkrarlamalar ya müəllimin suallan, ya da tapşınqlanm yerinə yetirilməsi əsasında baş verir. Düzgün qurulmuş təkrarlama bilikdə müxtəlif əlaqələrin möhkəmlənməsi, şagirdlərin mənimsədiyi biliklər sisteminin yaranması və ümumiləşdirmələrin izahı ilə xarakterizə olunur. Materialın fəal və sistemli möhkəmlənməsi, öyrənilməsi və təkrarlanması prosesi məktəblilərin əqli işinin fəallığında və onlarm yaddaşının inkişafmda əks olunur. Əgər məktəblilər təlim prosesində müəllimin sözünü və dərsliyin mətnini passiv şəkildə öyrənirsə, onlarm heç biri qavrayış və ümumiləşdirmə- lərlə bağlı deyilsə, onda şagirdlərdə yaddaş mexaniki şəkildə inkişaf edəcəkdir. Öyrənilən predmetlər fəal şəkildə qavranıl- dıqda, faktlar və anlayışlar ümumiləşdirildikdə, bu anlayışlar dərk olunmuş halda tətbiq olunduqda məktəblilərin yaddaşı inkişaf edir. Belə şəraitdə biliklərin möhkəmləndirilməsi dərk olunmuş hesab edilir, şagirdlər materialı yadda saxlamaq vəzifəsini qarşılanna qoyurlar, başlıca fikirləri ayırırlar, onlann məntiqi əlaqələrini tapır və bu vəziyyətdə onlan öyrənirlər. Bu halda fikir yaddaşı inkişaf ecür ki, bu da biliklərin mənimsənilməsi sahəsində gələcək iş üçün toplanmış təcrübədən, əldə edilmiş bilikdən səmərəli istifadə etməyə kömək edir. Deməli, həm materialın yadda saxlanması, həm də şagirdlərin yaddaşının inkişafı müəllimin təşkil etdiyi qavrama, şagirdlərin bilikləri möhkəmləndirməsi və öyrənməsi prosesindən asılıdır. Yüklə 2,9 Mb. Dostları ilə paylaş:
|