Azərbaycan respublikasi naxçivan muxtar respublikasi
Yüklə 6,34 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 5.2. Arıkimilərin yüksəklik zonaları üzrə yayılması
196 Cədvəl 5.1 Növ tərkibinə görə landşaftların biosenotik oxşarlıq əmsalı (K s ) Landşaftlar A B C D E F G A - 0,17 0,09 0,23 0,09 0,06 0,01 B - 0,15 0,18 0,06 0,15 0,08 C - 0,17 0,04 0,17 0,07 D - 0,13 0,17 0,06 E - 0,23 0,15 F - 0,30 G - Qeyd: A-yarımsəhra, B-dağ-kserofit, C-dağ-meşə, D- dağ-kserofit çəmən-kolluq, E-dağ-çəmən və çəmən-bozqır, F- subalp çəmənlik, G-alp çəmənlik. Göründüyü kimi, yarımsəhra və dağ-kserofit çəmən- kolluq landşaftlarının oxşarlıq dərəcəsi (0,23) yüksək olmuşdur. Bunu, hər iki landşaftda suvarılan mədəni bitkiçiliyin inkişafı, eyni tipli aqrosenozların varlığı və müəyyən dərəcədə oxşar tərkibli floranın mövcudluğu ilə izah etmək olar. Bitki örtüyünə, torpaq- iqlim şəraitinə görə yaxın olan subalp və alp çəmənlik landşaftlarının arıkimilər faunasının oxşarlıq dərəcəsi (0,30) daha yüksək qiymət almışdır. Yarımsəhra və alp çəmənlik landşaftları geoloji quruluşuna, iqlim şəraitinə, bitki örtüyünə, biotik və abiotik amillərinə görə kəskin fərqləndiyindən onların arıkimilər faunasının oxşarlıq dərəcəsi (0,01) aşağı olmuşdur. 5.2. Arıkimilərin yüksəklik zonaları üzrə yayılması. Düzənlik zonası. 700-1200 m hündürlük xətləri ilə məhdudlaşan, ərazinin ən böyük hissəsini əhatə edən zonadır. Araz çayının sol sahili boyunca ayrı-ayrı düzənliklərə bölünür. Düzənlik səhra, yarımsəhra, bozqır bitki formasiyaları ilə örtülmüşdür. Vadinin böyük hissəsini qarışıq oazis bitkiliyi (suvarılan əkin sahələri, bağlar, bostanlar və s.) əhatə edir. Bitki örtüyünün yaranmasında və inkişafında Ön Asiya və Şimali İran florogenetik elementlərinin böyük əhəmiyyəti 197 olmuşdur. Ərazi taxıl və müxtəlif ot bitkiləri növləri ilə zəngindir. Burada xalis yovşanlıqlarla yanaşı, yovşanlı- gəngizli, yovşanlı-qarağanlı formasiyalar geniş yayılmışdır [1, s.62-65]. Tədqiqat illərində muxtar respublikanın düzənlik zonasında yayılmış 80 növ arıkimi aşkar edilmişdir. Colletes cunicularius, Hylaeus gracilicornis, Hylaeus punctulatissimus, Hylaeus scutellaris, Hylaeus signatus, Andrena apicata, Andrena asperula, Andrena bicolor, Andrena bimaculata , Andrena chersona, Andrena cineraria, Andrena flavipes, Andrena impunctata növlərinə meyvə bağlarında, həyətyanı sahələrdə, alaq otlu yerlərdə, bostanlarda və yonca sahələrində daha çox rast gəlinir. Bu və digər zonalar üzrə arıkimilərin yayılması qanunauyğunluğu əlavə, cədvəl 1-də verilmişdir. Alçaq dağlıq zonası. 1200-1500 m hündürlüklər arasında qərbdən şərqə doğru qismən genişlənən zonanı təşkil edir. Zonanın quru dağ yamaclarını əsasən friqana bitki örtüyü tutmuşdur. Florogenetik mənşəyinə görə Naxçıvan friqanaları Ön Asiya (İran) friqanalarına daha yaxındır. Növ tərkibinə görə senozda kərəvüzkimilər və tikanlı gəvənlər əsas yeri tuturlar. Burada həmçinin friqananın inkişafında əhəmiyyətli rol oynayan müxtəlif kol və yarımkollar, çoxillik ot bitkiləri, geofitlər və efemerlər geniş yayılmışdır. Dalamazkimi və paxlakimilər fəsilələri növ zənginliyinə malikdirlər. Təbii bitki senozu kimi friqana müəyyən yerlərdə rast gəlinir və zonallıq təşkil edir. Apardığımız araşdırmaların nəticələrini təhlil edərkən məlum olmuşdur ki, alçaq dağlıq zonada arıkimilərin 142 növü yayılmışdır. Bağlarda, xəndəklərin divarlarında, seyrək bitkili quru yamaclarda, quru və rütubətli çəmənliklərdə, yol kənarlarında, mədəni biotoplarda, çayların kənarlarında, alaq otları basmış yerlərdə, bozqırlarda və gilli yamaclarda, otlaqlarda, seyrək kollu və kserofit yamaclarda Colletes marginatus, Hylaeus annulatus, Hylaeus brevicornis, Hylaeus communis, Hylaeus rugicollis, Andrena caspica, Andrena 198 florivaga, Andrena gallica, Andrena lateralis, Melitturga clavicornis, Halictus asperulus, Halictus cochlearitarsis , Lasioglossum elegans, Lasioglossum leucozonium, Lasioglossum ordubadense, Rophites caucasicus, Systropha planidens, Melitta dimidiata, Osmia cornuta, Osmia nana, Amegilla garrula, Anthophora plumipes və Xylocopa valga növlərinə daha çox rast gəlinir. Orta dağlıq zonası. 1500-2400 m hündürlüklər arasında yerləşən ərazini əhatə edir. Burada lokal formalı təbii meşəliklərə və çay vadiləri boyunca yerləşmiş aqrosenozlara rast gəlinir. Yarımsəhraların, bozqırların və meşəkənarı çəmənliklərin varlığı xüsusi növ tərkibli bitki formasiyaları yaratmışdır. Taxıl bitkilərinin (topal, şiyav və s.) üstünlüyü ilə formalaşmış senozlarda ot bitkiləri mezofil çəmənliklər əmələ gətirir. Dağ-bozqır bitki örtüklü sahələrin relyefi mürəkkəb olub, yamacları sərt və daşlıdır. Zonada lokal şəkildə müxtəlif meşə formasiyaları yayılmışdır. Palıd, göyrüş, yemişan, cır armud, alma, alça, ardıc və itburnu cinsləri təmiz və qarışıq meşələr yaradırlar. Yaz və erkən yay aylarında zonanın zəngin bitki örtüyü xoş mənzərə yaradır və cəlbedici olur. Orta dağlıq zonada 183 növ arıkiminin yayıldığı aşkar edilmişdir. Burada dörd landşaft tipinin olduğu müəyyən edilmiş və müxtəlif biotoplara malik olduğu üçün burada növlərin yüksək sayı hesablanmışdır. Colletes fodiens, Colletes hylaeiformis, Colletes nasutus, Colletes pallescens, Colletes transitorius, Colletes tuberculatus, Hylaeus variegatus, Andrena aberrans, Andrena albopunctata, Andrena azerbaidshanica, Andrena chrysopyga, Andrena combinata, Andrena curiosa, Andrena dentiventris, Andrena florea, Andrena floricola, Andrena forsterella, Andrena fulvida, Andrena gallica , Andrena humilis, Andrena hypopolia, Andrena limbata, Andrena minutula, Andrena minutuloides, Andrena morio, Andrena ovatula, Andrena pilipes , Andrena simillima, Andrena subopaca, Andrena tscheki, Melitturga clavicornis, Melitturga praestans, Panurginus labiatus, Halictus kessleri, Yüklə 6,34 Mb. Dostları ilə paylaş:
|