Azərbaycan respublikasi prezidenti yaninda döVLƏT İdarəSİNİn akademiyasi abduləli abdullayev malik səLİmov müqayiSƏLİ İNZİbati HÜquq
Yüklə 1,41 Mb. Pdf görüntüsü
|
Bu müddəadan faktiki olaraq iki nəticə çıxarma'q olar: xidmət zamanı yaranan təqsir və xidməti funksiyaların yerinə yetirilməsi ilə bağlı yaranan təqsir. Xidməti təqsir məmurlar tərəfindən yol yerilmiş təqsirdir; bu, fərdiləşdirilməsi mümkün olmayan təqsirdir; ona yol vermiş fiziki şəxsi müəyyənləşdirmək qeyri-mümkün olur. Belə hal müasir iri təşkilatların, o cümlədən dövlət administrasiyasının fəaliyyəti zamanı yara nır. Baş nazirin və nazirlərdən bir neçəsinin imzası olan qanunsuz dekret qəbul olunduğu halda, bu zaman təqsirkar kim ola bilər - baş nazir, yoxsa nazirlər? Axı, əslində dekreti məmurlar hazırlayırlar ki, onların da sayı bəzən çox olur və onlar müxtəlif xidmətlərdə qulluq edirlər. Deməli, belə vəziyyətdə qanunsuz hərəkətin kim tərəfindən başlanması, kimin səhv etməsi məsələsinin həlli olduqca çətinləşir. Hələ üstləik, əgər dekret kollegial orqanların rəyləri əsasında qəbul edilmişdirsə, onda təqsirin müəyyən edilməsi daha çətin olur. Qanunsuz hərəkəti Dövlət Şurası (bunu da tam istisna etmək olmaz) kollegial orqan da edə bilər. Elə buna görə də məsuliyyəti bütöv kollektivlər daşıyırlar. Xidmətlə bağlı olan təqsir, sözün əsl mənasında vəzifə funksiyasının yerinə yetirilməsi ilə bağlı təqsir sayılır; həm də təqsirin bu iki növü mövcud olmayan xidmətlə bağlı təqsiri əmələ gətirir. Xidmətlə bağlı təqsir konkret məmurun hərəkətləri nəticəsində baş verir, lakin bu təqsirə xidmət çərçivəsində yol verildiyindən, o, məmurun şəxsi məsuliyyətə cəlb edilməsinə səbəb ola bilməz. Çünki bu təqsir müəyyən orqan tərəfindən törədilən qanunsuz hərəkətin nəticəsi kimi meydana çıxdığından xidmət məsuliyyətinə aid edilir. Kiçik kommunanın meri bələdiyyə idarəsində öz katibini vəzifədən qanunsuz kənarlaşdırarkən bu zaman xidmətlə bağlı təqsirə yol verir. Bu, xidmətlə bağlı təqsir sayılır. Məmurun yalan vəd verməsi, onun və yaxud nazirin özünün hər hansı vətəndaşa düzgün olmayan məlumat verməsi də eyni hal sayılır. Əgər məmur xüsusi şəxsə şəhərsalma haqqında sənəd və məlumat verirsə və həmin sənədlərdə səhv məlumatlar toplanmışdırsa onda belə halda təqsirkan müəyyənləşdirmək çətin olmasına baxmayaraq, xidmətlə bağlı təqsir sayılır. Beləliklə, xidmətlə bağlı səhvlər müxtəlif hallarda baş verə bilər, lakin onu törədən şəxsin düzgün müəyyən edilməsi və məsuliyyətə cəlb edilməsi vacibdir. Beləliklə, ümumi hakimiyyətin məsuliyyətinə dair orijinal və mühüm nəzəriyyələrdən biri də birgə təqsir nəzəriyyəsidir. Həqiqətən 166 də bir çox hallarda hər iki anlayış uzlaşır, çünki onların hər biri xidməti vəzifələrin yerinə yetirilməsi ilə bağlı yaranan təqsirdir. XX əsrin birinci yarısında, zərərçəkənə vurulan zərər üçün cərimə ödənilməsi məsələsi üzrə məhkəmə praktikası əsasında konsepsiya işlənib hazırlanmışdı, 1951-ci ildə həmin konsepsiya administrasiya və onun qulluqçuları arasında yaranmış münasibətlərdə özünü göstərdi ki, zərərçəkənə ödənilən cərimə miqdarından asılı olmayaraq, zərərin ödənilməsi təmin edilməlidir. Administrasiyanın zərərçəkənlə münasibətlərinin alternativ variantları - ümumi təqsirin mümkünlüyü və eyni bir təqsirə görə birgə məsuliyyətin daşınması bir-birindən fərqləndirilməlidir. Ümumi təqsir - bu ən sadə mülahizədir. Eyni bir vəziyyətdə vurulan zərər təqsirin iki növünü yaradır. Əgər zərər iki müxtəlif hərəkət əsasında vurulmuşdursa, bunlardan biri fərdi təqsir, digəri isə xidmət üzrə təqsir hesab edilir. Zərərçəkən bu halda öz mülahizələrinə görə ya xidməti vəzifələrin icrası ilə bağlı təqsir üçün xidmətdən, yaxud şəxsi xarakterli qanunazidd hərəkətlər törətmiş qulluqçudan şikayət edə bilər. Birinci halda məhkəmə tərəfindən bütün məsuliyyət növləri aydınlaşdırılır, qulluqçunun üzərinə qoyulacaq zərərin miqdarına işə baxan inzibati məhkəmədə baxılmalıdır. Əgər zərərçəkən qulluqçulardan şikayət verməyi üstün tutursa, onda ümumi mülki məhkəmə qarşısında iddia qaldırılır, təqsirkarlar törətdikləri qanunazidd hərəkətlərə görə mühakimə edilir. Ümumi xidmət təqsirinin ən geniş yayılmış variantı nəzarət funksiyalarının həyata keçirilməsində yol verilən xətalardır. Bu o hallarda olur ki, qulluqçuların xidməti vəzifələrinin icrası üzərində nəzarət zəiflədiyinə görə nəticədə onlar başqa şəxsə zərər vururlar. Beləliklə, nəzarətin lazımi qaydada olmaması sonu zərər vurmaqla nəticələnən fərdi təqsirin baş verməsinə gətirib çıxarır. Məsələn, hərbi hissədə qulluq edən əsgərlər özlərini tam nəzarətsiz hiss edərək mülki paltar geyib gecə özbaşına şəhərə qaçmış və taksi sürücüsünü öldürüb onun pulunu mənimsəmişlər. Nəzarətsiz qalan əsgərlər həmin cinayət hadisəsinin törədilməsinə səbəb olmuş, həm də sürücünün bir günlük qazancını götürməklə onun ailə üzvlərinə zərər vurmuşlar. Bu əməllərə görə cinayətkarlar müxtəlif müddətlərə həbs cəzasına məhkum olmuş, habelə taksi sürücüsünün ailəsinə vurulmuş zərəri ödəmək şərti ilə onlar mülki-hüquqi məsuliyyətə cəlb edilmişdilər. Lakin onlar həbsdə olduqlarına görə zərəri ödəmək imkanları olmadığından həlak olanın ailə üzvləri dövlət qarşısında iddia qaldıraraq 167 qeyd etmişdilər ki, əgər əsgərlər ciddi nəzarət altında olsaydılar, onda qətl hadisəsi baş verməzdi. Təbiidir ki, qazancını oğurlamaq məqsədilə taksi sürücüsünün öldürülməsi fərdi təqsirə aid tipik haldır. Lakin bu təqsirə yalnız lazımi nəzarətin olmaması nəticəsində yol verilmişdi ki, bu da öz-özlüyündə xidmətlə bağlı təqsir deməkdir. Dövlət Şurası Oksellinin cinayət işində iştirakçıların işinə dair 13 dekabr, 1963-cü il tarixli qərannda həmin əsasla zərərçəkənə dövlət hesabından cərimə ödənilməsi barədə qərar qəbul etmişdir. Birgə məsuliyyət eyni bir hərəkətlə həm xidməti vəzifələrin icrası ilə bağlı təqsir, həm də fərdi təqsir nəticəsində baş verir. Birgə məsuliyyət nəzəriyyəsi Lemonnyenin işi ilə əlaqədar çıxış edən hökumət komissan Leon Blümün nəticələrində sistemləşdirilmişdi. Hadisə yerli səviyyədə keçirilən bayram tədbirinə aid idi; bayram tədbiri zamanı attraksionların biri çayda hərəkət edən hədəflərə atəş açmaq üçün nəzərdə tutulmuşdu. Lakin gülləatanların naşılığı üzündən güllələr çayın o biri sahilində olan adamların yan-yörəsindən vıyıldayıb keçirdi. Əhali tərəfindən merə ünvanlanmış xəbərdarlıqlara baxmayaraq, mer tərəfindən heç bir ehtiyat tədbiri görülməmiş, nəticədə isə bir neçə nəfər yaralanmışdı. Hökumət komissarının fikrincə, merin hərəkətində fərdi təqsir öz ifadəsini tapmışdı, lakin hər halda o, xidməti vəzifələrin icrası ilə bağlı təqsirə yol vermişdi. Deməli, eyni bir hərəkətə görə, yəni laqeydliyə, lazımi ehtiyat tədbirləri görməməyinə görə, mer eyni zamanda ümumi mülki hüquq qaydası üzrə ümumi məhkəmədə və vəzifəli şəxs kimi, xidməti vəzifələrin icrası ilə bağlı təqsirə görə inzibati məhkəmədə məsuliyyətə cəlb edildi. Leon Blüm bu hadisə ilə əlaqədar aşağıdakı məşhur ifadəni işlətmişdi: «Əgər fərdi təqsirə xidmət şəraitində və yaxud vəzifə səlahiyyətlərinin icrası ilə əlaqədar yol verilmişdirsə, onda zərərçəkən təqsirkarı ancaq xidmət zamanı vəzifələrini yerinə yetirərkən təqsiri olmaqda suçlandıra bilər». Beləliklə, göstərilən misalda eyni bir hərəkət fərdi təqsir və xidməti vəzifələrinə laqeyd münasibət bəsləməsi nəticəsində baş vermişdir. Məhkəmə praktikası bu cür işlərə baxmaqla öz xidmət sahəsində böyük təkamül yolu keçmişdir. Məhkəmələr açıq-aşkar fərdi təqsir olan təqsiri müəyyənləşdirmək üçün ixtiyarlarında olan bütün vasitələrdən istifadə edirdilər. Sonralar xidmətdənkənar təqsir də xidmətlə bağlı təqsir kimi hesab edildi. Məsələn, asayişi qoruyan polis işçisi sərxoş vəziyyətdə vətəndaşlarla mübahisəyə girərək, nəticədə tabel silahı ilə onlardan birini yaralamışdır. Deməli, söhbət fərdi təqsirdən gedirdi, lakin burada da belə bir nəticəyə gəlmək olar ki, baş vermiş 168 Yüklə 1,41 Mb. Dostları ilə paylaş:
|