Azərbaycan respublikasi təhsil nazirliyi azərbaycan döVLƏt iqtisad universiteti fakultə : «Əmtəəşünaslıq»

18 

 

Sıxlıq.  Sıxlıq  şüşənin  tərkibindən,  temperaturundan  və  «keçmiş  istilikdən» 

asılıdır. Belə ki, şüşənin sıxlığı (2,4-2,5)x10

-3

 kq/m

3

, bor silikatlı şüşədə 2,38x10

-3

 

kq/m

3

,  qurğuşunlu  şüşədə  (3-6)x10

-3

-dir.  Şüşənin  temperaturunun  artması  onun 

sıxlığının  azalmasına,  temperaturun  azalması  isə  sıxlığının  artmasına  səbəb  olur. 

Beləliklə,  sıxlıq  şüşənin  tərkibinə  və  onun  struktur  quruluşuna  bilavasitə  daimi 

nəzarət edir. 

Şüşənin  sıxlığı  hidrostatik  tərəzidə  çəkilməklə  və  piknometrlə  təyin  edilir. 

Əmtəəşünaslıqda  ən  çox  hidrostatik  tərəzidə  çəkmək  üsulu  tətbiq  edilir,  çünki  bu 

üsul daha əlverişlidir. 

Möhkəmlik  şüşə  məmulatlarının  tətbiqinin  mümkün  olmasını  təyin  edən 

xassədir.  Şüşə  müxtəlif  tip  deformasiyalarda  özünü  müxtəlif  cür  aparır:  o,  sıxlığa 

qarşı  yüksək,  möhkəmliyə,  zərbəyə,  dartınmaya,  əriməyə  və  uzanmaya  qarşı  isə 

davamsızdır.  Şüşənin  möhkəmlik  həddi  uzanma  və  əyilmədə  sıxılmaya  nisbətən 

15-20 dəfə azdır. 

Şüşənin  uzanma  və  əyilmə  zamanı  möhkəmliyinin  xeyli  azalmasına  səbəb 

onun  səthində  mikroçatların,  cırmaq  yerlərinin,  kənar  qatışıqların  olmasıdır.  Bu 

nöqsanların 

kənar 

edilməsi 

şüşənin 

möhkəmləndirilməsi 

metodu 

kimi 

əsaslanmışdır.  Buraya şüşənin əriyən turşularda kimyəvi emalı (aşındırma), səthin 

alovla pardaqlanması (əridilib təmizlənməsi), şüşənin daxili gərginliyinin alınması, 

ionların  dəyişilməsi  metodu  və  s.  daxildir.  Şüşənin  bərkidilməsi  (kövrəkliyin 

alınması)  şüşənin  səthində  sıxılmış  gərginlik  əmələ  gətirir.  Bu  zaman  şüşənin 

möhkəmliyi, məsələn, əyilməyə davamlılığı 4-5 dəfə artır.  

Ionların dəyişmə metodu da effektlidir, bunun mahiyyəti ondan ibarətdir ki, 

silikat şüşənin üst təbəqəsində qələvi ionlarından Na

+

 ionu, məsələn, litium ionu ilə 

diffuziyalı  əvəzetmə  nəticəsində  sıxılma  gərginliyi  əmələ  gətirir.  Şüşə  bu  halda 

580

0

C  temperatura  qədər  qızdırılmış  və  əridilmiş  litium  sulfat  turşulu  duzlara 

salınır,  onun  5-10  dəq  müddətində  saxlanılır.  Şüşənin  möhkəmliyinə  səthin 

vəziyyətindən başqa, digər amillər, o cümlədən kimyəvi tərkib, eynicinsli dərəcəsi, 

ətraf mühitin temperaturu təsir edir. 

---

19 

 

Kövrəklik. 

Şüşənin 

kövrəkliyi, 

adətən 

zərbəyə 

müqaviməti 

ilə 

qiymətləndirilir. Burada bu nümunənin dağılmasına səbəb olan zərbələr seriyasının 

yekun işi kimi başa düşülür. Kövrəklik aşağıdakı düsturla təyin olunur: 

R

V

G

D

1



 

Burada, R – nümunənin dağılması üçün tətbiq edilən polad şarın  

 zərbələrinin yekun işi; 

  G

1

 – şüşənin sıxılma möhkəmliyinin sərhəddi; 

   V – nümunənin həcmidir. 

Kövrəklik  nümunənin  forma  və  ölçüsündən,  həmçinin  termiki  emalından 

asılıdır.  Ba

2

O

3

,  Al

2

O

3

,  MnO  kimi  oksidlərin  şüşənin  tərkibinə  qatılması  onun 

kövrəkliyini  azaldır.  Şüşə  bütövlükdə  kövrək  materiallara  aid  edilir  və  praktiki 

olaraq  plastik  deformasiyaya  davam  gətirmir,  çünki  upruqluq  həddi  çatan  kimi 

dərhal dağılır. 

Bərklik.  Şüşənin  bərkliyi  onun  müxtəlif  emal  və  istismar  şəraitində 

(cilalama, kəsmə, burğu  ilə  deşmə, sürtünmə, cızılma) davamlılığı  ilə təyin edilir. 

Bərklik  çox  olduqca  mexaniki  emal  üçün  çox  vaxt  tələb  olunur  və  şüşə  istismar 

zamanı tez dağılır. Şüşənin bərkliyi xeyli dərəcədə onun tərkibindən asılıdır. Kvars 

və borsilikat şüşələri yüksək bərkliyə malikdir. Şüşənin bərkliyi müxtəlif üsullarla 

təyin  edilir.  Məsələn,  şüşənin  sklerometrik  bərkliyi  təyin  edilərkən,  onun  üzərinə 

almaz iynə ilə çəkilmiş cızığın eni ölçülür.  

Bərkliyin təyini üçün ümumi qəbul edilmiş Moos şkalası şüşə üçün əlverişli 

deyil.  Belə  ki,  o,  şüşənin  kimyəvi  tərkibinə  olan  təsiri  aşkara  çıxara  bilmir.  Bu 

şkala  üzrə  hər  bir  silikat  şüşəsinin  bərkliyi  5-7-yə  bərabərdir.  Şüşənin  bərkliyinin 

daha  dəqiq  təyini  üçün  onu  almaz  piramida  batırırlar.  Şüşənin  bərkliyi  aşağıdakı 

düsturla təyin edilir: 

2

854

,

1

D

P

H 

 

Burada, P – piramidaya düşən yük; 

   D – şüşənin səthində əmələ gələn izin diaqonalı. 

---

20 

 

Istilikkeçirmə. 

Şüşə 

qabların 

keyfiyyətinin 

qiymətləndirilməsində 

istilikkeçirmə  lazımi  xassədir.  Şüşənin  istilikkeçirmə  əmsalı  0,7-1,34  Vt 

(m.k/0,0032  kal,  sm  dərəcə/san)  arasında  ölçülür.  Az  istilik  keçirməsi  olan  şüşə 

termiki  cəhətdən  az  davamlıdır.  Bu,  əsasən  qalın  divarlı  məmulatlara  aiddir. 

Qurğuşun  şüşə  istiliyi  az  keçirir,  kvars  və  borsilikat  şüşələr  isə  yaxşı  keçirir. 

Temperatur artdıqca şüşənin istilik keçirməsi artır. 

Şüşənin  istilik  keçirməsi  laboratoriya  şəraitində  eksperimental  yolla  təyin 

edilir və hesablama üçün aşağıdakı düsturdan istifadə olunur: 

tS

Q









 

Burada,  – istilikkeçirmə əmsalı; 

   Q – nümunədən keçən istiliyin miqdarı; 

   S – plastikanın sahəsi; 

 t – şüşə plastikanın qızan və soyuyan tərəflərində temperatur fərqi; 

   – plastikanın qalınlığıdır. 

Istidən  genişlənmə.  Bərk  şüşənin  istidən  genişlənməsi  onun  xətti  termiki 

genişlənmə  əmsalı  ilə  xarakterizə  olunur.  bu  əmsal  əsasən  şüşənin  termiki 

davamlılığı  ilə  təyin  edilir  və  onların  naxışlanmasında  nəzərə  alınır.  Termiki 

genişlənmə əmsalı, əsasən şüşənin tərkibindən asılıdır. 

TiO

2

  (titan  oksidi)  şüşənin  genişlənmə  əmsalını  azaldır,  termiki 

davamlılığını  isə  artırır.  Bu  prosesin  əksinə  olaraq  K

2

O,  Na

2

O,  Li

2

O  termiki 

genilşlənmə  əmsalını  artırır.  Ən  aşağı  xətt  genişlənmə  əmsalına  kvars  şüşəsi  

(5x10

-7

)  malikdir.  Adi  sənaye  şüşəsinin  istidən  genişlənmə  əmsalı  70-90x10

-7

 

arasındadır.  Istidən  genişlənmə  əmsalı  xüsusi  konstruksiyalı  peç  halında  olan 

dilatometrin  köməyi  ilə  ölçülür.  Xüsusi  hazırlanmış  şüşə  nümunəsi  dilatometrdə 

qızdırılarkən uzanır. Onun uzanması indikatorun köməyi ilə ölçülür. 

Termiki davamlılıq. Şüşənin termiki davamlılığı onun temperaturun kəskin 

dəyişməsinə  göstərdiyi  müqaviməti  ilə  xarakterizə  olunur.  qablar  istismar 

prosesində  daim  temperaturun  kəskin  dəyişməsi  ilə  qarşılaşır,  şüşənin  bu  xassəsi 

---