Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ baki biznes universiteti İslam İbrahimov
Yüklə 2,81 Kb. Pdf görüntüsü
|
| Mikrosəviyyədə:
Ətraf mühit və təbiətdən istifadə sferasına müəssisə, təşkilat, ferma və birliklərdə yaradıl- mış və ya yaradılmalı ekoloji bölmələri (xidmət, şöbə, sex və s.) aid edilir. Onların əsas vəzifələri konkret sahə- lərdə texniki-texnoloji prosesləri xammalın xüsusiyyətlə- rini, tullantıları, istehsal edilən məhsulun nomenklaturası- 53 nı nəzərə almaqla təbii mühiti texnogen təsirlərdən qoru- maqdır. Ətraf mühitdən istifadə səmərəli və qeyri-səmərəli ola bilər. Ətraf mühitdən səmərəli istifadə əsasən xətti iqtisadiyyatı dairəvi iqtisadiyyata çevirməklə ekosistem- lərə ekoloji yükü kifayət qədər azaldır və dayanıqlı iqti- sadiyyat üçün zəmin yaradır. Təbiətdən və ətraf mühit- dən səmərəsiz istifadə isə əksinə ekoloji-iqtisadi poten- sialın qorunmasını təmin etməyən fəaliyyətdir. Bu isə çoxlu miqdarda antropogen xarakterli neqativ təsirlərin ətraf mühiti korlamasına səbəb olur (çirklənmə, təbii landşaftın pozulması, ekosistemin elementləri arasın- dakı əlaqələrin korlanması və s.). Son vaxtlar ədəbiyyat- larda, ətraf mühitə təsir göstərən bütün neqativ proseslə- rin məcmusunda pisləşmə, korlanma sözündən geniş is- tifadə edilir. Məhz ətraf mühitdən və təbiətdən səmərəsiz istifa- də ekoloji böhranlara səbəb olur, külli miqdarda dövlət və ya xüsusi vəsaitlərin artıq xərclənməsi ilə nəticələnir. Ətraf mühitdən səmərəli istifadə isə nəinki ətraf mühitin tarazlığını təmin edir, eyni zamanda əlavə maddi bəhrə- lərin əldə edilməsinə şərait yaradır, deməli, təbiətin mü- hafizəsi təmin edilir. Ətraf mühitdən səmərəli istifadə iqtisadi kateqori- ya kimi təbii ehtiyatlardan və ətraf mühitdən istifadə sa- həsində iqtisadi münasibətlər sistemini əks etdirir. Tə- biətdən və ətraf mühitdən səmərəli istifadə bir sıra sıx qarşılıqlı əlaqəli və bir-birinin yaranmasında iştirak edən proses və hadisələrdən ibarətdir. Ətraf mühitdən səmərəli istifadə-təbii ehtiyatlardan səmərəli istifadə et- 54 mək, ayrı-ayrı təbii ehtiyatların artırılmasını təmin et- mək və ətraf mühiti mühafizə üzrə proseslərdən ibarət- dir. Bu proseslərin cəmi ekoloji-iqtisadi potensialın op- timal səviyyədə dəstəklənməsinə yönəlməlidir. Ətraf mühitdən istifadənin konkret sahələrində bu və ya digər fəaliyyət növünə aid olan spesifik tədbirlər həyata keçirilir. “Təbiəti mühafizə” geniş mənalı anla- yışdır. “Təbiəti mühafizə”də ətraf mühitdən istifadənin bir-biri ilə əlaqəli bütün tərkib hissələri iştirak edir. Tə- bii ehtiyatlardan səmərəli istifadə eyni zamanda təbii sistemlərə antropogen yükün azalmasını özündə ehtiva edir, yəni müəyyən dərəcədə ətraf mühitin mühafizəsi funksiyasını yerinə yetirir. Praktikada ehtiyatların məh- dudluğu problemləri nəzərə alınmalıdır. Belə ki, bərpa olunmayan təbii ehtiyatların sonunun olduğu və təbii mühitin assimilyasiya imkanlarının məhdudluğu (tullan- tıların təkrar istehsalı, istehsalat çirkləndirmələri və s.) özünü büruzə verir. Texnogen istiqamətli iqtisadiyyatın inkişafı qlobal ekoloji problemlərin yaranmasına səbəb olmuşdur. Belə hallar ola bilsin ki, insanın yaşayış mü- hitində dönməz dəyişikliklərə gətirib çıxara bilsin və bə- şəriyyətin taleyi üçün təhlükə yaransın. Fəlakətli ekoloji vəziyyətin olacağı təhlükəsinin dərk edilməsi, təbii ehti- yatlar potensialının məhdudluğunu nəzərə almaqla, dün- ya inkişafının yeni ssenarisini işləyib hazırlamaq üçün əsas təkanlardan biri oldu. Cəmiyyətin texnogen növlü inkişafı şəraitində iqtisadiyyat bir neçə mərhələdən ke- çir: 1) frontal iqtisadiyyat - əsas diqqət əməyə və kapi- tala yönəldilir, təbii ehtiyatlar isə tükənməz hesab edilir; 55 2) ətraf mühitin mühafizəsi nəzərə alınmaqla iqti- sadi inkişaf; 3) tarazlı-müvazinətli inkişaf. Yer planetinin əhalisinin şüurunun ekolojiləşdiril- məsində ətraf mühitin mühafizəsi üzrə birinci Ümum- dünya konfransının (5 iyun 1972-ci ildə Stokholmda açılmışdır) və Roma klubunun məruzələrinin böyük əhəmiyyəti olmuşdur. Həmin klubun bir çox məruzələri dünya inkişafının nəzəriyyəsinə və metodologiyasına böyük hədiyyə olmuşdur. Ən məşhur məruzə “İnkişafın hüdudları (sərhədləri)” kimi məlumdur. Dünya dinami- kası modelinin müxtəlif variantları göstərirdi ki, təbii ehtiyatların tükənməsi və ətraf mühitin çirklənməsinin artması nəticəsində XXI əsrin ortalarına yaxın Yer üzündə dünyəvi fəlakət baş verə bilər. Yeganə məqbul variant kimi “sıfır inkişaf” variantı qəbul edilə bilər. Bu- nun üçün əhalinin sayı sabitləşməli, sənayenin inkişafı dayandırılmalıdır və s. Lakin irəli sürülən təklifləri bə- şəriyyət qəbul etmədi. Bəşəriyyətin gələcək inkişaf va- riantlarının axtarışı davam edirdi. BMT-nın tapşırığı ilə Ətraf Mühit və İnkişaf üzrə Beynəlxalq Komissiya (ƏMİBK) “Bizim ümumi gələcəyimiz” adlı məruzə ha- zırladı (1987) və “Sabit inkişaf” konsepsiyasını təklif et- di. Q.X.Brutland ətraf mühitin mühafizəsi sahəsində uzun müddətli strategiya təklif edilirdi ki, bu da dünya iqtisadiyyatının sabit inkişafını uzun dövr üçün təmin etməyə, ekoloji problemlərin üsul və vasitələrini nəzər- də keçirməyə imkan verirdi. |