Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ baki biznes universiteti
Yüklə 2,83 Kb. Pdf görüntüsü
|
13 idarəetmə sistemindən miras qalmış istehsalçıların inhisar- çılığı, sahibkarlar arasında gizli razılığa gəlmək və danı- şıqlar aparmaq meyilləri, inteqrasiya birləşmələrinə qoyu- lacaq əlavə lüzumsuz xərclərin artması, bazarların bölün- məsi və qiymətlərin yüksəldilməsi ilə əlaqədar kartel razı- laşmaları və sairlər nəinki hər bir dövləti, eləcədə cəmi dünya bazar iqtisadiyyatını uçuruma – dağıdıcı böhrana aparan amillərdir. Bütün bu neqativ halların aradan qaldı- rılması sərt dövlət tədbirlərinin görülməsini tələb edir. Di- gər tərəfdən, bu cür şəraitdə dövlət qurumları tərəfindən sərt antiinhisar və tənzimləyici tədbirlərin həyata keçiril- məsi, sahibkarların ədalətsiz olaraq fərqləndirilməsi, o cümlədən yerlibazlıq, korrupsiya və s. işgüzar fəaliyyətin inkişafı yolunda maneələr yarada bilər. Beynəlxalq rəqabət aləminin tətbiqi mühitinin özü və bu mühitə çıxış da az ziddiyyətli deyildir. Bir çox milli iqtisadiyyatların rəqabətə dözümlülükləri və rəqabət qabi- liyyətliliklərinin aşağı olmasını nəzərə almadan xarici istehsalçılara bu ölkələrin bazarlarının açılması milli səna- ye sahələrinin dağılmasına, milli sahibkarlığın sıxışdırıb çıxarılmasına və əyalət səviyyəsinə endirilməsinə gətirib çıxara bilər. Keçid dövründə dövlətin tənzimləyici tədbirlərinin təsiri rəqabət bazasının genişlənməsində cəmləşdirilməli- dir. Burada əsas diqqət sahibkarlığın təşkilatı - hüquqi ba- zasının inkişaf etdirilməsi üçün labüd şəraitin təmin olun- masında və kiçik müəssisələri müdafiə etməklə firmaların rotasiyasını keçirməkdə, həmçinin istənilən istehsal və kommersiya sahələrinə girmək üçün maneələrin azalması- 14 na yönəldilməlidir. Bu inzibati maneələrin götürülməsi, güzəştli kreditlərin verilməsi və investisiya siyasəti yolu ilə əldə edilə bilər. Yalnız müəyyən bir sahəyə daxil olma- nın tənzimlənməsi onun astana, «qapı ağzı» süzgəcə çev- rilməsi, hər şeydən əvvəl, yeni sahibkarlıq strukturlarının meydana gəlməsinin qarşısını almaqla, eyni zamanda sivil və effektli sahələrdaxili və sahələrarası rəqabət sisteminin formalaşdirilmasına mane ola bilir. İqtisadiyyatda yüksək rəqabət fəallığının saxlanılma- sının vacib aləti antiinhisar siyasətinin aparılmasıdır. Təd- qiqatlardan aydın olur ki, iqtisadiyyatı bazar prinsipləri əsasında (inzibati və iqtisadi tədbirlərdən başqa) qurulan bütün dövlətlərdə müəyyən səviyyəli antiinhisar tən- zimlənməsi sistemi də formalaşır. Bu, o məqsədlə həyata keçirilir ki, istehsalçıların bazarının inhisarlaşdırma im- kanları məhdudlaşdırılsın. Həmin sistem özündə hüquqi tədbirlərin həyata keçirilməsini də birləşdirir. Beləliklə, antiinhisar tənzimlənmə iqtisadi, inzibati və qanunvericilik aktları toplusundan ibarət olaraq, bazar rəqabəti üçün müəyyən labüd şəraitin təmin edilməsinə və istehsalçıların bazarını inhisar etmək, yəni ələ keçirmək imkanlarını məhdudlaşdırmağa yönəldilən dövlət tərəfin- dən həyata keçirilən xüsusi tədbirlər sistemidir. Dövlətin antiinhisar tənzimlənmə tədbirləri rəqabət səviyyəsinin tənzimlənməsini, istehsalın inhisarlaşdırılma- sını və müəssisələrin bu sahədə taktikalarını, xarici iqtisa- di fəaliyyətlərini, qiymət siyasətlərini, eləcədə verginin tənzimlənməsini özündə birləşdirir. 15 İqtisadiyyatın səmərəliliyinin artırılması məqsədini güdən antiinhisar qanunvericilik sənədlərinin yaradılması və istifadəsi üzrə Qərb ölkələrinin təcrübəsi bazar münasi- bətlərinin rəqabətin səviyyəsinin və miqyasının dövlət tən- zimlənməsinin bu cür formada olması zəruriliyini sübut edir. Belə ki, inhisar razılaşmalarını qadağan edən və bu gün «iqtisadi azadlıq xartiyası» kimi tanınan, ilk qanun 1889-cu ildə Kanadada, sonra isə ABŞ-da qəbul edilmiş Şerman-qanunu olmuşdur. Dövlətin antiinhisar tənzimlənmə tədbirləri müvafiq qiymət siyasətinin aparılmasını, o cümlədən əksər əmtəə qruplarına (infrastrukturu çıxmaqla) qiymətin liberallaşdı- rılmasını nəzərdə tutur. Bu siyasətin əsasını rəqabətin ge- nişləndirilməsi, onun bütün istehsal – satış və bütün müx- təlif fəaliyyət sahələrinə yayılması amalı təşkil edir. Bura- da bütün milli bazarlarlarda xarici istehsalçıların nəzarət altında saxlanılması və lazımı süzgəcdən keçirərək daxili bazarlara buraxılması, mövcud inhisarçılara əks olan baş- qa rəqib istehsalçıların cəlb edilməsi ilə əlaqədar tədbirlə- rinin işlənməsi və qəbul edilməsi, istehsalın diversifikasi- yasının stimullaşdırılması nəzərdə tutulur. İstehsalçıların ən çox rəqabət apardıqları sahə - satış və istehlak bazarlarıdır. Məsələn, daxili və xarici bazarlar- da istehsalçı müəssissələrin (şirkətlərin, firmaların) və s. strukturların təhlili göstərir ki, bir qayda olaraq onlar tərə- findən bazar payının 10% itirilməsi 5-6% mənfəət norma- sının azalmasına gətirir. Həqiqətən də, bazar münasibətləri şəraitində cəmi bazar subyektlərin və əsasəndə istehsalçı müəssisələrin bir – birlərini rəqəbətdə və rəqabət mübari- 16 zəsində qiymətləndirilməməsi hətta ən iri kampaniyaları və onların fəaliyyət göstədikləri obyektləri əhəmiyyətli it- kilərə, bəzən isə böhran vəziyyətlərinə gətirə bilər. Müasir şəraitdə rəqabət rejimi, təşkil edilmiş bazar- larda alıcı və mənfəət uğrunda mübarizə ilə yanaşı, əsasən istehsalçılar və satıcılar arasında xammal bazarları, əmək ehtiyatları, kapital, elmi-texniki kəşvlərin istifadəsi hüqu- qu uğrunda rəqabət də artır. Belə ki, son illərdə bazarların aparıcı subyektləri arasında xüsusilə əmək ehtiyatları, el- mi-texniki yeniliklərin tətbiqi uğrunda rəqabət daha da kəskinləşmişdir. Bu elm tutumlu sahələrin inkişaf etməsi və innovasiya tələb edən istehsalların artması ilə əla- qədardır. Hal–hazırda vəziyyət o yerə çatıbdır ki, inkişaf etmiş ölkələrin təhsil sistemləri firmaların yüksək ixtisaslı kadrlara olan tələblərinin artmasını tam ödəyə bilmir. Bu yeni yaranan problemin həlli üçün firmalar, kampaniyalar və bu kimi qurumlar müxtəlif üsullarla öz-özlərində təhsil müəssisəsi yaratmağa, digər xüsusi elmi- tədqiqat və is- tehsal sferalarından kadrları cəlb etməyə, hətta başqa ölkə- lərdən onları dəvət etməyə qədər üsullara əl atmalı olurlar. Son illərdə informasiya və rabitə texnologiyaları, eləcədə digər sahələrdə müşahidə edilən elmi-texniki inqi- lab cəmi elm və texnika sahələrində rəqabət mübarizəsini son həddə qədər kəskinləşdirilir. Bu yeni şərait daim mütərəqqiləşdirilməkdə olan firmaların durmadan çi- çəklənməsinin ayrılmaz şərtinə çevrildi. Bu günün reallığı göstərir ki, elmi kəşvlər və ya prinsipcə yeni əmtəələrin yaradılması istənilən kampaniyanı bazar iqtisadiyyatında qiymətləndirilən nailiyyətlər yüksəkliklərinə qaldıra bilər Yüklə 2,83 Kb. Dostları ilə paylaş:
|