Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ baki biznes universiteti
Yüklə 2,83 Kb. Pdf görüntüsü
|
17 (məsələn Sony firmasının ən müasir tələblərə cavab verən audio - video qurğuları), lakin, bununla yanaşı, uyğun ola- raq rəqiblərin elmi-texniki kəşvləri və texnoloji yenilikləri fırmanın çox illik cəhtlərini heç edə bilər. Təcrübədə rəqabət həmişə mübarizə ilə bağlı olmur və daha tez-tez o, bazara təsir edir. Buna misal İBM kor- porasiyasının özünün şəxsi İBM PC tipli kompüteri və on- ların xarakteristikası haqqında məlumatların dərc edilməsi ola bilər. Belə ki, bu kompyuter istehsalçısı həmin məlu- matları təqdim etdiyi komüterləri bazara çıxarmazdan əv- vəl dərc etdikdə, alıcıları və tərəfdarlarını proqram təmina- tı ilə yanaşı psixoloji və s. baxımdan istismara hazırlamaq məqsədi güdüb. Bununla yanaşı İBM özünün əsas rəqiblərindən biri- nə hətta bir neçə inteqral sxem də verdi və beləliklə öz məhsulunun dərk edilməsi (qəbul olunması) üçün bazarı hazırladı və son nəticədə şəxsi kampüter sahəsində müəy- yən etdiyi elmi-texniki yeniliklər və qaydalar bütün dün- yada standart xarakteri aldı və qəbul edildi. Belə hallar tək deyil. Hələ 1979-cu ildə, «Krausler» avtomobil şirkətinin böhranı vaxtı onun nəhəng rəqiblərin- dən biri kimi tanınan «Ceneral motors» «Krausler»ə bö- yük məbləğdə kredit verməyə razılaşdı. Belə «əli açıq- lığın» səbəbini «Kraysler» korporasiyasının prezidenti Li Yakokka özü açıqlayarkən qeyd etmişdir ki, gözlənilmə- dən kiçik qabaritli avtomobillərə bu qədər əhəmiyyətli dərəcədə tələbin artmasını yalnız idxal ödəyə bilərdi. Odur ki, birincisi, «Kraysler» firmasının məhvi nəinki Amerika- ya belə avtomobillərin ixracını artırmağa, həmçinin avto- 18 mobil sənayesində iş yerlərinin ixtisara salınmasına gətirə bilərdi; ikincisi, əgər «Kraysler» müflisləşsəydi Amerika üçün onlarla iş yerlərinin itirilməsi baş verərdi və bu yeni yaranacaq iş yerləri əvəzində Yaponiyadan keçərdi. Bir çox ölkələrdə təşkil edilən dövlət inhisarları nəinki reqional, eləcədə beynəlxalq səviyyədə rəqabət azadlıqlarını məhdudlaşdırmaqla yanaşı, hətta onun xarak- terini xeyli dərəcədə dəyişdirərək sərtləşdirməyə nail olurdu. Dünya iqtisadiyyatının təcrübəsi göstərir ki, son illər istehsalatda əhəmiyyətli texnoloji irəliləyişlər iri se- riyalı istehsalın üstünlüyünü azaltdı, lakin çevik və dina- mik dəyişən bazara uyğunlaşma bacarığı hesabına kiçik müəssisələrin rentabelliyi əhəmiyyətli dərəcədə artdı. Ki- çik və orta firmalarda riskə meyillilik daha güclü olduğuna görə, onlar texniki yeniliklərə daha həssas olmaqla, xərclərin tez ödənilməsini təmin edirlər. Onlarda müvəfə- qiyyətliklərin və itkilərin dəyərlikləri daha yaxşı qiymət- ləndirdiyindən təsərrüfatçılıq və maliyyə - iqtisadi motiva- siyaları daha güclü olur. Nəticədə kiçik biznesin dünya kapitalist sistemində xüsusi çəkisinin əhəmiyyətli artması iri və həddən artıq nəhəng inhisarçılar arasında rəqabət orta və kiçik, hətta ən xırda firmaların mübarizəsinə təsir edir. Müasir şəraitdə hər bir ölkədə rəqabət daha çox bey- nəlxalq xarakter almaqla yanaşı, meydana yeni firmalar və rəqabət mübarizəsi formaları çıxır. Məsələn, yeni, daha mütərəqqi əmtəə, daha müxtəlif xidmət təklifi, daha geniş və yaraşıqlı reklama əsaslanan qeyri qiymət rəqabəti inki- şaf edir. İnkişafın indiki mərhələsində bütün bunlar rəqa- 19 bətə xüsusi kəskinlik gətirir. Müasir şəraitdə rəqabətin rolu həmçinin investisiya fəaliyyətində də artır. Burada iri investisiya lahiyyələrinin antiinhisar ekspertizası vacib rol oynayacaqdır. Tədqiqat- lardan aydın olur ki, bazar mövqeyinin möhkəmləndi- rilməsinə və üstəlik götürülən mənfəətin saxlanmasına və artırılmasına yönəldilmiş rəqabət perspektivdə daha çox müəssisə və birliklərin hər şeydən əvvəl nailiyyətlərini birləşdirən yeniliklərin tətbiqi, yeni bazar sığınacaqlarının axtarışı, dəyişən iqtisadi mühitə uyğunlaşma bacarığı ilə sıxışdırılacağı gözlənilir. Bazar iqtisadiyyatında, rəqabət və rəqabət mübari- zəsinin dahada kəsginləşdiyi bir şəraitdə, mülkiyyət for- masından asılı olmayaraq, istehsal edilən məhsulun yük- sək keyfıyyətdə olması, onun çeşidinin tez-tez dəyişməsi müəssisələrin və onların məhsullarının rəqabət qabiyyətli- liklərinin təmin edilməsinin vacib şərtidir. 1.2. Rəqabətin və rəqabət mübarizəsinin müxtəlif səviyyələri və əhatə dairələri Bazar iqtisadiyyatı dediyimiz ictimai-iqtisadi müna- sibətlər sistemində rəqabətin əsas məzmunu istehlakçı uğ- runda gedən mübarizədən və onun təlabatlarının tam ödə- nilməsindən ibarətdir. Bu bazar payı uğrunda aparılan mübarizədə əldə olunacaq nailiyyətlər təklif edilən əmtəə və xidmətlərin qiymətlərindən və keyfıyyətlərindən bila- vasitə asılıdır. Təcrübədə rəqabət istehlakçını sahibkarlıq fəaliyyətinin indikatoruna çevirir. Bu isə öz növbəsində, 20 birincisi, müxtəlif istehsalçı və ixrac edən firmalar arasın- da yarış- rəqabət şəraitinin yaradılması deməkdir, ikincisi, bazarda əmtəələrin konkret növlərinin rəqabətinə gətirib çıxarır; üçüncüsü, qarşılıqlı tam əvəz oluna bilən, eyni təyinatlı məmulatların müxtəlif növlərinin rəqabətini tə- min edir; dördüncüsü, oxşar istehlak xüsusiyyətli məhsu- lun həmcins növlərinin yarışması sistemini formalaşdırır. Bütün bunlar potensial rəqabətin bərqərar edilməsı, daha doğrusu yeni fırmaların milli iqtisadiyyat sahələrinə və ba- zarlara daxil olmasına gətirib çıxarır, baxmayaraq ki, həmin sahələr və bazarlarda potensial rəqabət buna qədər kənardan yeni firmaların cəlb edilməsi hesabına təmin edilirdi. Rəqabət əmtəə istehsalı ilə eyni vaxtda yaransada, o, yalnız kapitalizmdə ictimai istehsalın əsas tənzimləyici alətinə çevrildi. Əsasən XIX əsrin təxminən ortalarında dövlət tərəfindən tənzimlənməyən azad rəqabət bazarı ge- niş inkişaf etməyə başladı. Belə bazar əmtəə istehsalçıla- rına bilavasitə tələb və təklif mexanizmi, eləcədə qiy- mətlərin tərəddüd etməsi və dəyişməsi vasitəsi ilə isteh- lakçılara təsir edərək, daim onların təlabatları ilə hesab- laşmağa, keyfiyyəti yaxşılaşdırmağa, əmək məhsuldarlı- ğını yüksəltməyə, istehsalı genişləndirməyə və xərcləri azaltmağa məcbur edirdi. O dövrlərdə rəqabətin iki əsas - sahə daxili və sahələrarası - forması dəqiq fərqləndirilib təyin edilmişdir. Sahədaxili rəqabət - eyni sahəyə daxil olan əmtəə istehsalçıları arasında gedən rəqabətdir. Bu halda əmək məhsuldarlığı orta əmək məhsuldarlığından yüksək olan Yüklə 2,83 Kb. Dostları ilə paylaş:
|