Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ sumqayit döVLƏt universitetiNİn nəZDİNDƏ sumqayit döVLƏt texniKİ kolleci «Neft kimyası»
Yüklə 1,06 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Mühazirə 26
Neftin heteroatomlu birləşmələri haqqında ümumi məlumat . Neftin oksigenli birləşmələri Bütün neftlərin tərkibində karbohidrogenlərlə yanaşı xeyli miqdarda oksigenli, kükürdlü və azotlu birləşəmələrdə olur. Bunlara ümumi şəkildə neftin heteroatomlu birləşmələridə deyilir. Bu sinif birləşmələrin miqdarı neftin yaşı və mənşəyindən asılı olraq geniş intervalda dəyişir. Kükürdün miqdarı 0,01-dən 5-7%-ə qədər olur,bu miqdar təxminən 0,1- 70% kükürdlü birləşmələrə uyğun gəlir.Az kükürdlü neftlərə-Markov mədənləri (İrkutsk vilayəti)-0,004%,Suraxanı-0,13%,Balaxanı- 0,19%neftlərini;kükürdlü və çox kükürdlülərə isə -Arlan-3,04%,Üç-kızıl-5- 7%və.s neftləri misal göstərmək olar. Neftdə oksigenin miqdarı 0,05%-dən 3,6%-ə qədər olur ki,bu da 0,5-40% oksigenli birləşmələrə uyğun gəlir.Oksigenlə zəngin neftlərə Suraxanı- 0,52%,Balaxanı-0,42%,Osinov(Perm vilayəti)-0,97%,Dolinsk(Ukrayna)- 0,97%mədənləri neftlərini misal göstərmək olar. Neftin tərkibində kükürd və oksigenə nisbətən azotun miqdarı az olur.(≤1,7%)MDB ölkələri neftlərində azotun miqdarı 0,01-dən (Markov neftləri)0,4% ə qədər olur.Üç –kızıl neftləri (0,82%)istisnalıq təşkil edir. Heteroatomlu birləşmələr neft fraksiyasında bərabər paylanmır. Onların çox hissəsi əsasən ağır fraksiyaların, xüsusilə qartan - asfalt birləşmələrin tərkibinə daxil olur. 400 - 450°C - dən yuxarıda qovulan neft fraksiyasının növündən asılı olaraq tərkibini tam heteroatomlu birləşmələrdən ibarət ola bilər. Küklürd və oksigen fraksiyalarında azotun isə müxtəlif neftlər üzrə paylanması 10.1-3 cədvəllərində verilir. Cavan neftlərin tərkibində qatran-asfalt birləşmələrinin miqdarı çox olduğundan onların tərkibində kükürd,oksigen və azotun miqdarı daha da artıq olur. Neftin tərkibində kükürdün miqdarı başqa heteroatomlu birləşmələrə nisbətən daha çox olur.MDB ölkələri neftlərinin bir qismi kükürd və azotun miqdarı daha çox olur.Bu elementlərin nisbətindən alınan orta qiymət,neftin mənşəyindən asılı olaraq~6,8%təşkil edir. Neftin heteroatomlu birləşəmləri arasında müəyyən miqdari asılılıq vardır. Kükürdün miqdarı 1% - dən 3% - ədək artıqda əsasi xassəli birləşmələrinə aid azotun miqdarı 0.025% - dən 0.07% - ədək artır. Qatran və asfaltenin miqdarı 30% - ə qədər artdıqda ümumi azotun miqdarı 0.03% - dən 0.35% - ədək atrır. Kükürdün ümumi miqdarı ilə, ümumi və əsasi azotun miqdarı arasında xətti asılılıq mövcuddur. Ümumiyyətlə neftin çıxarılma yerindən (bəzi hallarda hətta eyni mədəndən )və dərinliyindən asılıolaraq onların element və qrup tərkibləri,həmçinin fiziki-kimyəvi xassələri nəzərə çarpacaq dərəcədə fərqlənirlər. Neftin mineral komponentlərinə, neftdə olan duzlar, metal kompleksləri, həmçinin kolloid dispres mineral maddələr aiddir. Bu maddələrin tərkibinə daxil olan elementlərə (108%-dən 10- 2%-ə ədər) mikroelementlər də deyilir. Neftin oksigenli birləşmələri: Neftin oksigenli birləşmələrinə −turşular, fenollar, ketonlar, efirlər və laktonlar, həmçinin furan və anhidrid birləşmələri aiddir. Neft fraksiyalarının qaynama temperaturu artdıqca, oksigenli birləşmələrinində miqdarı artır. Neftin oksigenli birləşmələrinin miqdarı onun geoloji və əlaqədar olduğu süxurun təbiəti ilə sıxı sürətdə əlaqədardır. Belə ki, müxtəlif neftlərin analizindən alınan ümumiləşdirilmiş nəticələrə əsasən müəyyən edilmişdir ki, oksigenin orta miqdarı (%-lə) 0,2-dən (paleozoy qalıqlarında) 0,4- dək (kaynazoy) artır. Karbonat süxurları ilə əlaqəli neftlərdə isə oksigenin miqdarı neftin yaşı artdıqca azalır. Amma qumdaşı ilə əlaqəli neftlərə nisbətən xeyli yaşlı karbonat süxurları ilə əlaqəli neftlərdə oksigenin miqdarı çox olur. Neftin oksigenli birləşmələri içərisində turşular və fenollar miqdarca daha çox olur. Bu birləşmələr turşu xassəsinə malik olduqlarına görə istər neftdən və istərsə də neft fraksiyalarından qələvilərin köməyi ilə ayrıla bilər. Bütün oksigenli birləşmələr kimi, turşu xassəli maddələrin miqdarı da neft yatağının dərinliyi və yaşı artdıqca azalır. İndiki dövrə qədər turşu və fenolların analitik ayrılma çətinliyi,neftin tərkibində onların hansı nisbətdə olması haqqında dəqiq məlumat verməyə imkan vermir.Turşuların fenollardan çox olması fikri (əvəllər qəbul olunmuş)son məlumatlara görə yalnız qədim neftlərə (palezoy)aiddir.Qədim neftlərdə turşuların miqdarı ()turş məhsullarına görə hesablanmış 52%-dən80%-ə,fenollar isə uyğun olaraq 20%-dən 48%- dək dəyişir,orta yaşlı neftlərdə (mezazoy)turşuların miqdarı-58%,cavan neftlərdə (kaynazoy)isə 30-32%-dən çox olmur. Hələ də neytral oksigenli birləşmələrin (xüsusilə neftin ağır hissəsi) miqdarı haqqında dəqiq məlumat yoxdur.Çünki onların dəqiq ayrılma üsulu işlənib hazırlanmamışdır. Yüklə 1,06 Mb. Dostları ilə paylaş:
|