Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ

 

 

671 

 

5)

 

şagirdlərin müstəqillik səviyyəsi, biliklər əldə etmək bacarığı; 

6)

 

şagirdlərin  mühüm  maşınlar,  mexanizmlər,  onların  iş  prinsipləri  ilə 

tanışlıq səviyyəsi və praktik hazırlığı; 

7)

 

şagirdlərin  işə  münasibəti,  məktəbdə  və  məktəbdən  kənarda  davranışı, 

ictimai  faydalı  əmək  fəaliyyətində  fəallığı,  onların  estetik  və  fiziki 

mədəniyyəti. 

Göründüyü  kimi,  bu  göstəricilərdən  heç  biri  bilavasitə  pedaqoqa  deyil, 

yalnız  şagirdlərə  aiddir.  Belə  yanaşmada  pedaqoqun  ustalığı  bilavasitə, 

şagirdlərin oxuma səviyyəsinə görə müəyyənləşdirilir. 

Tədris  ilinin  axırında  şagirdin  biliyini  qiymətləndirəndən  sonra  onu  tədris 

ilinin  əvvəlindəki  göstəricilərlə  tutuşdursaq,  şagirdlərin  təhsil-tərbiyəsinə 

müəllimin  töhfəsini,  onun  peşəkarlığını  qiymətləndirə  bilərik.  Amma  bizim 

tədris  müəssisələrimizdə  başlanğıc  və  yekun  səviyyələrin  diaqnostikası  hələlik 

aparılmadığından  pedaqoji  professionalizmin  göstəriciləri  etibarlı  əsasa 

söykənmir. 

Məlumdur  ki,  təlim,  təhsil-tərbiyənin  nəticələri  təkcə  müəllimdən  asılı 

deyil.  Nəticələrə  digər  məlum  amillər  də  xeyli  təsir  göstərir.  Pedaqoqun  son 

məqsədə töhfəsi bəzi tədqiqatlara görə 15-48 faizdən çox deyil; bu artıq ola da 

bilməz,  çünki  şagirdin  oxuma,  öyrənmə  səviyyəsinin  ancaq  yarısı  pedaqoqdan 

asılıdır. Ona görə də pedaqoqun peşəkarlıq səviyyəsini qabiliyyətli və ya geridə 

qalan  şagirdin  oxuma,  öyrənmə  səviyyəsinə  görə  müəyyən  etmək  olmaz. 

Sağalmasına  ümid  olmayan  xəstənin  müalicəsi  ilə  məşğul  olan  həkimin 

professionallığı barədə nə deyə bilərik? 

Tədqiqatçılar  bu  ziddiyyətləri  bildikləri  üçün  pedaqoji  professionalizmi 

birbaşa  ölçməyin  metodlarını  axtarırlar.  Bundan  ötrü  müəllimin  fəaliyyətini 

maksimum  hərtərəfli  xarakterizə  etmək  üçün  diaqnostika  göstəriciləri  artırılır. 

Əlavə olaraq aşağıdakı məsələlər öyrənilir: 

1)

 

müəllimin  öz

 

ixtisasını  yüksəltmək  üçün  gördüyü  işi  (ixtisasartırma 

institutunu qurtarmaq, yenidən hazırlıq kursunu 

K

eçmək və s.); 

---

 

 

672 

 

2)

 

müəllimin  dərslərinin  və  sinifdənkənar  fəaliyyətinin  keyfiyyəti 

(hazırlanması və keçirilməsi); 

3)

 

tərbiyəvi işlərin emosionallığı və məşğulediciliyi; 

4)

 

təlim, təhsil-tərbiyə prosesində şagirdlərə fərdi yanaşma bacarığı; 

5)

 

uşaqların  tərbiyəsi  və  yenidən  tərbiyəsində  müəllimin  ailəyə  fərdi 

köməyi. 

Müəllimin  peşəkarlığını  və  əməyini  qiymətləndirərkən  onun  şəxsi 

keyfiyyətlərini: vicdanlılığını, pedaqoji istedadını, həmkarlarına və şagirdlərinə 

hörmətlə  yanaşmasını;  əməksevərliyini,  fəallığını,  tənqidə  dözümlülüyünü, 

şəxsi intizamını nəzərə almaq lazımdır. Bu təkliflərin ədalətli olması heç kəsdə 

narazılıq  yaratmır.  Amma  burada  bir  sual  meydana  çıxır:  bütün  bunları  necə 

müəyyənləşdirək?  Müəllimin  fəaliyyətinə  verilən  qiymətin  obyektivliyinə  iki 

yolla nail olunur: 

1)  sənədlərdəki məlumatları öyrənmək yolu ilə; 

2)  tədris 

prosesinin 

keyfiyyətini 

yoxlamaq 

yolu 

ilə 

(yoxlama  işlərinin  aparılması,  ixtisaslı  mütəxəssislərin  və  metodistlərin  həyata 

keçirdikləri dərsləri və sinifdənxaric işləri təhlil etmək yolu ilə). 

Müəllimlərin  attestasiyası  problemi  kəskin  reaksiya  yaradan  pedaqoji 

problemlərdən  biridir.  Müəllimlərə  verilən  məlum  ümumi  tələblər  (fənnini 

bilmək,  yeniliyə  can  atmaq,  etika  və  s.)  praktiki  olaraq  heç  nə  vermir,  burada 

subyektivizmə  və  qeyri-obyektivliyə  yol  verilə  bilər.  Müəllimlərlə  müsahibə, 

söhbət xüsusilə narazılığa səbəb olur, az qala müəllimlər ələ salınır. 

İxtisasartirma  kurslarında  olmaq  və  orada  lazım  olan  məqbulları  vermək 

attestasiya  zamanı  kifayət  hesab  olunur.  Məktəbdə  hər  kateqoriyadan  neçə 

müəllimin  olması,  yəni  faiz  prinsipini  məktəbin  pedaqoji  kollektivinə  tətbiq 

etmək  yol  verilməzdir.  İki  kateqoriyalı  dərəcə  müəllim  şəxsiyyətini  alçaldır. 

Dünyanın  bir  çox  ölkələrində  olduğu  kimi  beş  müəllim  dərəcəsi  verilsə,  daha 

yaxşı olar. 

ABŞ-da müəllimin fəaliyyəti üzrə intensiv tədqiqatlar aparılır. Bütün adlı-

sanlı  Amerika  universitetlərinin  elmi-tədqiqat  mərkəzləri  pedaqoji  fəaliyyəti 

---

 

 

673 

 

öyrənməklə  məşğul  olur.  Amerikanın  elmi-pedaqoji  assosasiyasında 

müəllimlərin  səmərəli  fəaliyyətinin  meyarlarını  öyrənmək  üzrə  yaradılmış 

Komitənin təşəbbüsü ilə 1971-ci ildə "Pedaqoji fəaliyyətin tədqiqinə rəhbərlik", 

1985-ci ildə "Pedaqoji qiymətin ensiklopediyası" adlı əsər nəşr olunmuşdur. Bu 

kitablar kvalimetriya üzrə fundamental əsərlərdir. 

Reytinq (qiymətiəndirmə şkalası) Amerika müəllimin əməyini öyrənməyin 

ən  geniş  yayılmış  metodlarındandır.  Reytinqləşdirmənin  başlıca  məqsədi 

attestasiya  və  yenidən  attestasiya  keçirilən  zaman  müəllimin  tutduğu  vəzifəyə 

uyğunluğunu  müəyyənləşdirməkdir.  Qiymətləndirmə  vərəqləri  qiymətləndirmə 

şkalalarının  növüdür.  Bu  vərəqlər  müəllimin  fəaliyyətinin  üç  komponentini  - 

təlim  vasitələrini,  sinfə  rəhbərliyini  və  intizamlılığını  ölçmək  üçün  istifadə 

olunur. Təcrübəçi tələbələr üçün aşağıdakı vərəqi doldurmaq təklif olunur: 

Müəllim ____  

Dərslərin sayı 

Qiymətləndirmə vərəqi 

Nömrə _______   

Təkrar dərslərin 

sayı ____________  

1. Misallardan istifadə 

1.1.

 

Müəllim işinə sadə misallarla başlamışdırmı? 

1.2.

 

Sonra o işində mürəkkəb misallara keçmişdirmi? 

1.3.

 

Şagirdlər onun misallarını başa düşürdülərmi? 

1.4.

 

Misallar şagirdlərin bilik səviyyəsinə və təcrübəsinə cavab verirdimi? 

1.5.

 

Müəllim gətirdiyi misalları öyrətmək istədiyi başlıca fikirlə düzgün 

əlaqələndirirdimi? 

1.6.

 

Müəllim  şagirdlərin  mövzunun  başlıca  ideyalarını  başa  düşməsini 

yoxlayırdımı? 

Müəllimin  əməyinin  qiymətləndirməsində  testlərdən  geniş  istifadə  olunur. 

Onların  köməyi  ilə  pedaqoqların  peşə  bilikləri,  əqli  qabiliyyətləri  və  ümumi 

---