Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ

Pulun  

diktaturası 

 

 

488 

söyl

əyir. Dövlət başçıları, yüksək vəzifəlilər böyük yalanlar, ki-

çikl

ər isə  nisbətən  xırda  yalanlar  danışır.  Bütün  bunlarda  məq-

s

əd,  sanki  pul  qazanmaqdır,  varlanmaqdır.  Yalan  danışmaqla 

haq

qı,  ədaləti, həqiqəti  boğanlar  əslində  cəmiyyətin  inkişafını 

l

əngidir, onun “məcrasını” başqa istiqamətə yönəldir və son nəti-

c

ədə məhv edirlər. 

Monoqrafiyada, pulun tör

ətdiyi  gizli  iqtisadiyyat,  rüşvət 

v

ə korrupsiya məsələlərinə də ciddi reaksiya verilir. Göstərilir 

ki, korrupsiyanın mahiyyəti onun növlərində təzahür edir. Kon-

kret olaraq iki növ korrupsiy

anın mövcudluğundan bəhs edilir: 

siyasi v

ə iqtisadi. Siyasi korrupsiya – vəzifəli şəxsin təkcə pul 

qazanmaqla kifay

ətlənməməsi, həmçinin bu məqsədlə  siyasi 

hakimiyy

əti ələ almaq cəhdi və məqsədidir. İqtisadi korrupsiya 

is

ə  vəzifəli  şəxsin öz hakimiyyət  səlahiyyətlərindən istifadə 

ed

ərək maddi gəlir, pul vəsaitləri əldə etməsidir. 

B

əzi siyasi nəzəriyyəçilər  siyasi  korrupsiyanın  səbəbini 

ölk

ədə demokratiyanın olmamasında, sərt qanunların mövcud-

lu

ğunda,  diktatura  rejiminin  hökm  sürməsində, digər qrup isə 

qeyri-mü

əyyən siyasi sistemin mövcudluğunda görürlər. 

Monoqrafiyada, t

əbii resurslarla zəngin olan ölkələrdə gə-

lirl

ərin mənimsənilməsi və onlardan şəxsi varlanma üçün istifa-

d

ə  cazibəsinin  olduğu  qeyd  edilir.  Resurslardan  gələn böyük 

pul v

əsaitləri isə siyasətçilər tərəfindən mənimsənilə bilər. 

B

əli, neft bütün iqtisadiyyat deməkdir. Bunu artıq müasir 

dövrd

ə bütün dünya iqtisadçıları təsdiq edə bilər. 

T

əbii resurslar dünya ölkələri arasında olduqca qeyri-bəra-

b

ər bölünmüşdür. Yalnız dünyanın üç ölkəsi – Rusiya, ABŞ, və 

Çin praktiki olaraq t

əbii resursların bütün növlərinə malikdir. 

Son dövrl

ərdə dünya iqtisad ədəbiyyatında “Neft Məkkə-

si”, “Neft piroqu”, “Neft l

ənəti”, “Lənətə gəlmiş resurs”, “Tex-

noloji l

ənət” ifadələri meydana gəlib.  

Dünya iqtisad 

ədəbiyyatında “Holland sindromu”, “Afrika 

sindromu”, “Holland-Afrika sindromu”, “Holland x

əstəliyi” 

ifad

ələri son zamanlar tez-tez işlədilir. “Holland sindromu”nun 

---

Pulun  

diktaturası 

 

 

489 

mahiyy

əti ondan ibarətdir ki, ölkədə  bir sahə  sürətlə  inkişaf 

edir, ancaq dig

ər sahələr geridə qalır. “Holland sindromu” əsa-

s

ən  bir  sıra  əlamətinə  görə  müəyyən edilir və  monoqrafiyada 

bun

ların təhlili verilir. 

Göründüyü kimi, neft siyas

ətdir. Neft siyasəti hər hansı bir 

neft ölk

əsinin ictimai-siyasi, sosial-iqtisadi proseslərin xarakterini 

v

ə dinamikasını müəyyən edir. 

Az

ərbaycanın da sosial-iqtisadi və siyasi perspektivləri neft 

amilind

ən  asılıdır.  Neft  siyasəti Azərbaycanda bütün proseslərin 

xarakterini v

ə dinamikasını müəyyən edir. Respublikamızın gələ-

c

ək taleyi məhz neft siyasətini necə həyata keçirməyimizdən asılı 

ola

caqdır. İqtisadiyyatımızın digər sahələri də məhz neft siyasətin-

d

ən asılıdır.  

Bu sah

ələri kifayət qədər dəyərləndirə bilirikmi? İqtisadi 

in

kişafda mentalitet və ənənələr nəzər alınırmı? Monoqrafiyada 

b

u suallara cavab tapmağa cəhd edilir. 

Monoqrafiyada puldan düzgün istifad

ə  edilməsinin nəti-

c

əsi kimi böhranın baş verməsi də təhlil edilir. 

Böhran iqtisadi inkişafın gözlənilən, labüd hadisəsidir. İq-

tisadi inkişaf vaxtaşırı sürətdə, bərabər, eyni vəziyyətdə ola bil-

m

əz. Daimi iqtisadi yüksəliş  bütün  ölkələrin hökumətlərinin 

can atdığı idealdır. Lakin, iqtisadi inkişaf daimi xarakter daşısın 

–  tarixd

ə hələ ki, heç bir ölkə ona nail ola bilməmişdir. Həqi-

q

ətdə isə bazar iqtisadiyyatı mərhələlərlə inkişaf edir – yüksə-

lişdən sonra, həmişə tənəzzül baş verir. 

Monoqrafiyada, iqtisadi tsiklin bir iqtisadi böhrandan di-

g

ərinədək olan dövr kimi xarakteristikası verilir. Göstərilir ki, 

böh

ranı tam mənfi hal, faciə də hesab etmək düzgün deyildir. 

Çünki böhr

an iqtisadiyyatdakı zəif həlqələri üzə çıxarmaqla gə-

l

əcəkdə daha rəqabətli iqtisadiyyatın başlanmasına təkan verir, 

im

kanları  müəyyənləşdirir.  Böhran  bazar  iqtisadiyyatlı  ölkələ-

rin t

əsərrüfatının hərəkətinin təbii və labüd formasıdır, bir mü-

v

əqqəti  müvazinət vəziyyətindən digər müvazinət vəziyyətinə 

ke

çid formasıdır. Daha sonra göstərilir ki, böhran – dərin gözlə-

---

Pulun  

diktaturası 

 

 

490 

nilm

əz, mənfi bir dəyişiklikdir, lakin ö özündə inkişaf üçün ye-

ni  imkanlar  da  daşıyır.  Böhranlar  iqtisadi  sistemlərin öyrənil-

m

əsinin  əsasını  qoyur.  Böhran  normal  halda  gözəgörünməz 

olan t

ərəfləri  açıqlayır.  Böhranın  tarixən və  müasir növlərinin 

müxt

əlifliyi də qeyd olunur, məsələn,  aqrar, birja, valyuta, pul-

kredit, maliyy

ə, ərzaq, struktur, sənaye, xarici borc və s., müa-

sir dövrd

ə isə: iqtisadi, maliyyə, sosial-təşkilati, texnoloji, eko-

loji, psixoloji növl

əri aktualdır.  

Böhranlar h

əmişə  müəyyən itkilərlə  müşahidə  olunduğu 

üçün onların qarşısının alınması və yaxud nəticələrinin aradan qal-

dırılması  üzrə  iqtisadi fikir tarixində  bir çox nəzəriyyələr irəli 

sürülmüşdür.  Böhran  haqqında  nəzəriyyələr, ilk növbədə  böh-

ranların    səbəblərini müəyyən edən  baxışlar  sistemidir.  Müasir 

iqtisadi  böhranın  tarixi  dərsləri böhranla əlaqədar klassik 

n

əzəriyyələrə  bir daha diqqət yetirilməsini,  onların  təhlil edil-

m

əsini zəruri edir. Çünki nə  dünya  iqtisadiyyatını  idarə  edən 

ölk

ələr və  heç  kim  yeni  böhranların  baş  verməməsinə  zəmanət 

ver

ə bilməz. İqtisadi nəzəriyyələrin səbəblərini izah edərkən daxili 

v

ə xarici amillərin nəzərə alınmasının vacibliyi qeyd edilir. Tarixi 

v

ə müasir böhran nəzəriyyələrində nəinki böhranın nəticələri təhlil 

edilir, h

əmçinin profilaktik tədbir kimi, antitsiklik tənzimlənmənin 

h

əyata keçirilməsi də öz ifadəsini tapmışdır. 

Bütün m

əktəblərin özünəməxsus böhran nəzəriyyələri var. 

İndiki böhran isə əvvəlkilərdən radikal şəkildə fərqlənir. Bu böh-

ran yalnız təzahür formalarına görə maliyyə böhranıdır. Eyni za-

manda monoqrafiyada qeyd edilir ki, 

əsas cəhət ondadır ki, ma-

liyy

ə buludu arxasında daha dərin proseslər gizlənir. Müasir qlo-

bal  iqtisadi  böhran  artıq  bütövlükdə  dünya  iqtisadiyyatına,  o 

cüml

ədən  ayrı-ayrı  ölkələrin  iqtisadiyyatına  öz  təsirini göstər-

mişdir. Bəs müasir böhranın yaranma mənbəyi hansı proseslər-

d

ən başlamışdır? Monoqrafiyada bu sualın da cavabı verilir. Be-

l

əliklə, artıq müasir qlobal dünya iqtisadi böhranının kifayət qə-

d

ər ümumiləşdirildiyini də söyləmək olar. Bu böhranın dərsləri 

---