Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ
Yüklə 5,13 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Pulun diktaturası
- İqtisadi layihələr isə zaman içində siyasi əngəlləri aşır».
- 1.4. Siyasi v ə iqtisadi uzaqgörənlik inkişaf amili kimi
- Siyasətçilər və tarixçilər SSRİ-nin dağılma- sında Reyqanın xüsusi rol oynadığını göstərirlər. Reyqan neft v
- Riçard Perl
- 1991-ci ild ə Azərbaycan müstəqillik əldə etmək istədi- yi dövrd ə, Turqut Özal ABŞ-da rəsmi səfərdə idi. Dünyanın diqq
Pulun diktaturası
85 2006-
cı ildə Türkiyənin doqquzuncu prezidenti Süleyman D əmirəl demişdir ki, «Qars-Axalkalaki-Tbilisi-Bakı dəmir yolu iqtisadi layih ədir. İqtisadi layihələr isə zaman içində siyasi əngəlləri aşır». Ermənistanın Qars-Axalkalaki-Tbilisi-Bakı də- mir yolu layih əsindən kənarda qalması onun Azərbaycan tor- paq
larını işğal etməsi və Türkiyəyə qarşı əsassız iddialarından ir əli gəlirmi? – sualının cavabında isə S.Dəmirəl dəmir yolu la- yih əsinin hansı şərtlərlə olursa-olsun, əvvəl-axır reallaşacağını vur ğulayıb. Göründüyü kimi, ist ər siyasi və istərsə də iqtisadi maraq- lar müxt əlifdir, ziddiyyətlidir və təzadlıdır. Bəs necə etməli ki, bu qarışıq dünyada uduzmadan inkişaf edəsən. Bu, hər bir ölkənin apardığı siyasi və iqtisadi strategiyadan asılı olacaqdır.
1.4. Siyasi v ə iqtisadi uzaqgörənlik inkişaf amili kimi
Tarixd ə elə dövlət başçıları olmuşdur ki, onlar həm siyasi, h əm də iqtisadi baxışlarına görə seçilmişlər. ABŞ tarixində Franklin Ruzveltd ən sonra ən çox iz buraxan dövlət başçısı, pre- zidentliy ə aktyorluqdan gələn, öz siyasi və iqtisadi təfəkkürü ilə seçil ən Ronald Uilson Reyqan olmuşdur. Onun siyasəti ilə iqtisadi addımları bir-birini tamamlamışdı. Reyqan prezidentliyin ə başladığı 1981-ci ildə inflyasiyanı 10 faiz aşağı endirməyə müvəffəq oldu. İşsizlik 7 faizdən 5,4 faiz ə qədər azaldı. Reyqanın prezidentliyi dövründə müsbət cə- h ətlərlə yanaşı, ağır fəsadlar da baş verdi. Belə ki, hərbi xərclər büdc ə kəsirini ildən-ilə artırırdı. 1986-cı ildə büdcə kəsiri 221 mil yard dollara çatmışdı. Varlılarla orta təbəqə arasında uçu- rum, getdikc ə birincilərin xeyrinə artmışdı. Reyqanın xarici si- yas ətdəki uğuru kommunizmə qarşı mübarizədə qətiyyətli və c əsarətli addımı oldu. O, Qərbi Berlində çıxışı zamanı divarın o biri hiss əsini göstərərək SSRİ-ni “şər imperiyası” adlandırmışdı. Pulun diktaturası
86 Bununla b ərabər bu siyasəti açıq surətdə üçüncü dünya ölkə- l ərində antikommunist qüvvələri də dəstəkləyirdi. O, prezident- liyinin sonrakı dövründə hərbi xərcləri dəhşətli dərəcədə artır- mışdı. Bunun müqabilində isə, Sovet iqtisadiyyatı dağılmağa doğru gedirdi. Siyasətçilər və tarixçilər SSRİ-nin dağılma-
M əhz ABŞ-ın 40-cı prezidenti onun əbədi rəqibi olan sosialist rejiml ərin dağılmasında müstəsna rol oynadı, bu isə tarixin yadda şına əbədi həkk olundu. Reyqanın prezidentliyi ilə Corc Buşun prezidentliyi döv- rünün paradoksu is ə siyasətdə tam çılpaqlığı ilə özünü göstərir. 1983-cü ild ə livanlı kamikadze Beyrutdakı ABŞ səfirliyi- ni partladan zaman s əfirlik ərazisindəki 250-yə yaxın ABŞ əs- g əri həlak olmuşdur. Adətən belə hallarda amerikalı siyasətçilər genişmiqyaslı hərbi əməliyyat keçirirlər. Corc Buş 11 sentyabr hadis
əsindən sonra məhz belə etmişdir. O, Əfqanıstana və İraqa q oşunlar yeritdi. Reyqan Livandakı terror hadisəsindən dərhal sonra, ABŞ qoşunlarını Livandan çıxarmaq əmrini verdi. Reyqan obyektiv olaraq düşünürdü ki, ABŞ qoşunları Livanda işğalçı siyasəti yeridib. Osmanlı imperatorluğunun onuncu padşahı Sultan Süley- man 45 ild ən çox hakimiyyətdə oldu. Padşahlığı dövründə atası Birinci S əlimdən miras qalan 6.557 milyon kvadrat kilometrlik Os manlı torpaqlarının miqyasını iki dəfədən çox böyüdərək 14,893 milyon kvadrat kilometr ə çatdırdı. Buna neçə nail ol- muşdur? S ultan Süleyman Osmanlı dövlətini idarə edərkən 4 şərtə ciddi riay ət etmişdir: 1.
əti idarə etmək üçün güclü ordu lazımdır. 2.
Ordunu saxlamaq üçün ölk ənin güclü iqtisadiyyatı olma- lıdır.
Pulun diktaturası
87 3.
Güclü iqtisadiyyata nail olmaq üçün xalqın rifahı yüksək ol malıdır. 4.
Xalqın rifahının yüksək olması üçün qanunların aliliyi va- cibdir. Göründüyü kimi, h ələ çox qədimlərdə belə, ölkənin tale- yi nin iqtisadiyyatdan asılılığını dərk edən dövlət başçıları da olub. İqtisadi təfəkkür gücünə malik dövlət başçılarından biri Türkiy ənin prezidenti olmuş və tarixdə türk iqtisadi möcüzəsi- nin atası sayılan Turqut Özaldır. ABŞ müdafiə nazirinin keçmiş köməkçisi Riçard Perl bö yük işlər görən dünya liderlərindən danışarkən üç ad çəkə bi- l əcəyini söyləmişdir: «Tetçer, Reyqan və Özal. Biz bu insan- lar dan çox şey öyrəndik. Onlar bütün istiqamətlərdə cəsa- r ətli addımlar atmaqdan çəkinmirdilər». Turqut Özal dövründ ə İraq Küveyti işğal etdi. ABŞ Tür- kiy
ənin dəstəyinə ehtiyac duyurdu. Ata Buş bu məsələdə Özalla m əsləhətləşdi. Özal artıq hərəkətlərinə görə İraq prezidenti Səd- dam Hüseyni sevmirdi. 1991-ci ild ə ABŞ Küveytə qoşun ye- ritdiyin ə görə İraqın qoşunlarını darmadağın etdi və nəticədə İraqa qarşı hərtərəfli embarqo tətbiq edildi. Küveytin işğalından sonra İraqla Türkiyə arasındakı münasibətlər kəskinləşmişdi. İraq nefti dünya bazarına Türkiyə vasitəsilə daşınırdı. Müha- rib
ədən sonra Türkiyə bu imkanlardan məhrum edildi. Türkiyə ekoloji c əhətdən əziyyət çəkdi. Türkiyəyə dəyən iqtisadi zərəri öd əyəcəyinə söz verən Vaşinqton, Küveyt azad edildikdən son- ra v ədini unutdu. Türkiyə on milyardlarla dollar ziyana düşdü. Görünür, el ə bu səbəbdən də 2007-ci ildə ABŞ ikinci dəfə İraqı ram etm ək istədikdə, Ankaradan lazımi dəstək ala bilmədi. 1991-ci ild ə Azərbaycan müstəqillik əldə etmək istədi- yi dövrd ə, Turqut Özal ABŞ-da rəsmi səfərdə idi. Dünyanın diqq əti bir məsələyə yönəlmişdi. Turqut Özal necə reaksiya ver əcək? Vaşinqtonda «müstəqillik çalışmalarında Azər- baycana d əstək verəcəksinizmi?» - sualına Özal belə cavab Yüklə 5,13 Mb. Dostları ilə paylaş:
|