Pulun
diktaturası
93
Budur siyas
ətin çirkinliyi. Tarixi həqiqət bu cür mey-
da
na çıxır.
Oğul Buş demişdir: «Biz indi seçim qarşısındayıq. Tarixi
d
ərslik müəllifləri deyil, cəsarətli insanlar yazırlar. Müasir
ame
rikalılar bu hərəkəti davam etdirmək üçün öz sələfləri kimi
kifay
ət qədər cəsarətlidirlər. Biz irəli getməkdə davam edəcə-
yik».
Görk
əmli siyasi xadimlərin hakimiyyətdə olduğu dövrlər-
d
ə həyatlarının görünməyən tərəfləri onlar hakimiyyətdən get-
dikd
ən sonra böyük maraq kəsb edir. Bu həmişə belə olub.
H
.Əliyev, T.Özal, Reyqan, ata Buş, Qorbaçov, Şevardnadzenin
h
əyatlarından gətirdiyimiz epizodlar təbii ki, müəyyən dünya-
gö
rüşü formalaşdırır. Bu dünyagörüşü isə müasir inkişaf strate-
gi
yasını dərk etmək üçün çox vacibdir. Peşəkar siyasətçi və iq-
ti
sadçı üçün isə bunlar ibrət dərsləri kimi çox faydalıdır.
Maraqlar
əsasında formalaşan iqtisadi siyasətin bəzən
bu maraqları tam realizə edə bilməməsi real tarixi hadisələ-
rin n
əzərə alınmamasının nəticəsidir.
Lakin iqtisadi siyas
ətin bir iqtisadi fəaliyyət kimi mü-
k
əmməlliyi onun nəzəri əsasının mükəmməlliyi ilə bağlıdır.
Burada bir tarixi hadis
əni xatırlatmaq yerinə düşər. Bazar
iq
tisadiyyatına keçidlə əlaqədar heç də asan olmayan islahatlaş-
ma
prosesl
ərinə geniş miqyas verən Azərbaycan prezidenti
H.Əliyev 28 noyabr 1995-ci ildə Londona A.Smit İnstitutunda
keçiril
ən iqtisadi foruma dəvət olunur. Orada H.Əliyevin məru-
z
əsi çox maraqla dinlənilir. Forumun bağlanışında prezidentimi-
z
ə A.Smitin “Xalqların sərvətinin təbiəti və səbəbləri haqqında”
t
ədqiqat əsəri hədiyyə edilir. Bu hədiyyə rəmzi məna kəsb etsə
d
ə heç də təsadüfən seçilməmişdi. Forumun Smit İnstitutunda
keçirilm
əsi, Adam Smitin isə bu əsəri onun “bazar iqtisadiy-
yatının atası” rəmzi adını daşımasının ifadəsi idi. Başqa sözlə, bu
o dem
ək idi ki, Azərbaycan da başqa ölkələr kimi Smitin iqtisadi
n
əzəriyyəsindən faydalana bilər və faydalanmalıdır.
Pulun
diktaturası
94
Az
ərbaycanın iqtisadi inkişafının formalaşmasında heç
şübhəsiz klassik nəzəriyyələrin, o cümlədən A.Smitin libera-
lizm, azad r
əqabət, dövlətin iqtisadiyyatda yerinə dair nəzəri
ba
xışlarının mühüm rolu olmuşdur.
Bel
əliklə, klassik və müasir iqtisadi nəzəriyyələr iqtisad
elmind
ə yeni paradiqmaların dərk olunması, mənimsənilməsi
v
ə istifadəsi üçün müstəsna əhəmiyyət kəsb edir.
Pulun
diktaturası
95
II FƏSİL
K
LASSİK İQTİSADİ NƏZƏRİYYƏLƏR VƏ
İQTİSAD ELMİNDƏ MODERNİZASİYA
2.1. Klassik iqtisadi n
əzəriyyələrin təkzibolunmaz
v
ə təzadlı tərəfləri
Bütün tarixi dövrl
ərdə, xüsusilə də müasir dövrdə, bazar
münasib
ətləri şəraitində iqtisadiyyat hər bir adamın həyatına
möhk
əm daxil olmuş və insanlar onun haqqında çox şey bilməyə
s
əy göstərmişlər. İqtisadiyyat gündəlik həyat məsələsinə çev-
rilmiş və iqtisadçılar öz əsərlərində suallara,
problemlərə həmişə
cavab axtarmışlar. Bu qəribə görünməməlidir, təbii haldır.
Müasir elm v
ə texnika nə qədər inkişaf etmiş olsa da,
biz h
əmişə şəxsiyyətlərin həyatını və əsərlərini unutmamalı-
yıq və unuda da bilmərik. Onların kəşfləri, nəzəriyyələri, ide-
yaları olmasaydı və həqiqi elmi axtarışlara qiymət verilmə-
s
əydi, müasir dünya da mövcud olmazdı.
Dünya elmi fikrinin inkişafında nadir insanlar öz nəzəriy-
y
ələri ilə seçilmiş və tarixdə öz izlərini buraxmışlar. Onlardan
biri v
ə vaxtı ilə uzun bir dövrdə elm məbədgahlarının qapısında
dayanan,
əksəriyyətin səcdə etdiyi alman filosof-iqtisadçısı
Karl
Marks olmuşdur.
Marks böyük insan idi. H
ər şeydən əvvəl ona görə ki,
o, z
əmanəsinə uyğun gəlirdi. Onun doğulduğu mühit özü-
nün yazdığı kimi idi. O, əsərlərində öz dövründəki kapita-
lizmin iç üzünü a
çmış, tənqidi yanaşmış və cəmiyyətin inki-
şafı üçün öz mülahizələrini söyləmişdir.
Lakin, Marksa q
ədər də kapitalizmin tənqidçiləri olub.
Han
sı ideyanın düz və ya əyri olduğunu isə praktika göstərdi.
K.Marks
əsərlərində sosializm və kommunizm ifadələrini işlət-
mişdir. Lakin onun söylədiyi fikirlər və nəzəriyyələr vaxtı ilə
ya
şadığımız «sosializm» cəmiyyəti ilə bir uyğunsuzluq təşkil