Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ XƏZƏr universiteti
Yüklə 0,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
16
qrupplarından daha yüksəkdi. Sosial baxımdan alkoqolizmin göstəriciləri ailə və kollektivlə münasibətini pozur, sosiumla əlaqələr zəifləyir. Sonuncu mərhələdə kəskin alkoqol psixozların tezlikləri artır. Xroniki halüsinoz, Korsakov psixozu, qısqanclıq sayıqlaması, alkoqol paranoidi ola bilər. 11
1.3. Psixoaktiv maddələrin növləri və onların təsiri Bu qrup xəstəliklər XBT-10 F11-19 xəstəliklər təsnifatında yer alırlar və diaqnostika XBT-10 uyğun olan meyarlarla aparılır. Narkotik – narkotik maddələr və narkotik vasitələrdir ki, hansılar ki, sosial təhlükəyə görə resmi olaraq dövlət siyahısına əlavə olunub, çünki bir dəfə istifadə zamanı xüsusi psixi vəziyyət, bir neçə dəfə istifadə zamanı isə psixi və fiziki asılılıq yaradır. Narkomaniya xəstəlik kimi sistematik narkotik vasitələrdən istifadə zamanı sayılır; və psixi pozuntular və asılı-
lıqnan ifadə olunur. Güclü psixi asılılığı hər bir narkotik maddə yarada bilir, fiziki asılılığı isə çoxu. Məsələn, tiryək qrupuna aid maddələr fiziki asılılığı yaradır. Amma kannabiodlər ailəsinə aid olan marixuana maddəsi fiziki asılılığı yalniz 5- 10 il mütəmadi istifadədən sonra yaranır. Psixoaktiv toksik maddələr eyni xüsusiyyətlərə malik olan maddələrdir. Həzzi yaradan və asılılığı yarada biləcək bu qrup psixoaktiv maddələr rəsmi siyahıya aid olmasalarda, lakin psixikaya təsiri artıq tıstiq olunub. Narkotik və ya toksik maddələrdən istifadə fiziki asılılıq yaranmadan narkomaniya və ya toksikomaniya sayılmır. Belə vəziyyətləri, əsasən, narkotizm və ya toksikomanik davranış, epizodik sui-istifadə adlandırırlar. Son zamanlar “addiktiv davranış” dəbə düşüb ki, belə problemlər daha çox pedaqoji müdaxilə tələb edir, nəyinki tibii və psixoterapevtik.
11
А. А. Портнов, Д. Д. Федотов Психиатрия Медицина. 1971. 287-290 с.
17
Psixi asılılıq daha çox artan yenidən PAM-dən istifadə tələb edir. İstifadə ehtirası o qədər güclü olurki, hansı yol olursa olsun, maddədən istifadə mütləq olmalıdır. İstifadədən baş qaçırma insanda narahatçılıq və güclü istifadə arzusu yaradır. Bəzən bu arzunu obsessiv və ya sarışan bir niyyət kimi adlandırırlar. Xarici göstəricilərdən biri də, başqa narkotik maddələrdən istifadə edən insanlarla ünsiyyətə can atmaqdır. Real, individual asılılıqdan qrup şəklində olan psixi asılılığı ayırmaq lazımdır. Əsasən, bu davranış addiktiv adlanır və əsasən, müəyyən bir qrupun bir yerdə yığışan zamanlar baş verir. Meyl o zaman yaranırki, “öz kampaniya” bir yerdə yığılır. Əgər yığıncaq olmursa meyl yaranmır. 12 Fiziki asılılıq yalnız o zaman yaranır ki, insanın həyati fəaliyyəti normal yerinə yetirilsin. İstifadəni dayandırma abstinent sindromun yaranması ilə müşahidə olunur. Abstinent sindrom yalnız psixi pozuntular deyil, həmdə somatik və nevroloji patologiyaynan ifadə olunur. Abstinent sindrom narkotik maddədən istifadədən sonra
yoxa çıxır. Abstinent sindrom zamanı yaranan sinptomlar sanki narkotikın qəbulu zamanı yaranan simptomların antipotudur. Eyforiyanın yerinə depressiya, həzzin yerinə narahatçılıq və təşviş, aktivliyin yerinə apatiya, miozun yerinə midriaz. Somatik və nevroloji pozuntular psixi pozuntulardan daha çox rast gəlinir. Kompulsiv meyl obsessivdən artıq istəyin qarşısı almağın mümkünsüzlüyü gözə çarpır. PAM qarşı tolerantlıq maddənin minimal dozası ilə müəyyənləşir ki, o dəyişiklik və ya abstinent sindrom yaradır. Narkomaniya inkişaf elədikcə insanda tolerantlıqda artır. Polinarkomaniya və politoksikomaniya diaqnozu iki və daha artıq PAM istifadə edən zaman və ondan asılılıq müəyyən olunur. Əgər alüdəçi insanda asılılıq bir narkotik və bir qeyri-narkotik maddənən müşahidə olunursa belə asılığı ağırlaşmiş narkomaniya adlandırmaq tələb olunur.
12 Дроздов А., Дроздова М. Полный справочник психотерапевта. М.: Эксмо, 2010, с.509-528 18
Tibbi təsnifat beynəlxalq xəstəliklər təsnifatında narkotik və psixoaktiv maddələr sırasında aşağıdakıları qeyd edirlər: 1.
F11.– Opioidlərin qəbulundan yaranan psixi və davranış pozuntuları 2.
F12.– Kannabioidlərin qəbulundan yaranan psixi və davranış pozuntuları 3.
F13.– Sedativ və ya yuxu dərmanlarının qəbulundan yaranan psixi və davranış pozuntuları 4.
5.
F15.– Digər stimulyatorların (kofein də daxil olmaqla) qəbulundan yaranan psixi və davranış pozuntuları 6.
F16.– Hallyüsinogen maddələrin qəbulundan yaranan psixi və davranış pozğunluqları 7.
8.
F18.– Uçucu həlledicilərin qəbulundan yaranan psixi və davranış pozuntuları 9.
F19.– Eyni zamanda bir neçə narkotik maddənin qəbul edilməsi və digər psixoaktiv maddələrdən istifadə nəticəsində yaranan psixi və davranış pozuntuları. 13
1.4. PAM-dən yaranan asılılığın sosial, psixoloji və tibbi-bioloji faktorları Kimyəvi asılılıq termini öz tərkibinə bir neçə növ asılılığı daxil edir – alkoqolizm, narkomaniya, toksikomaniya. Bütün bu maddələr bir sözlə əvəz oluna bilər – psixoaktiv maddələr (PAM). Narkologiya və addiktologiya sahələrində 3 qrup faktorlar ayırırlarki, onlar cəmiyəttə kimyəvi asılılığın artmasında rol oynayırlar. Bunlar sosial, psixoloji, tibbi-bioloji faktorlardı. 1.Sosial faktorlar. Ən çox alkoqolizm aztəminatlı ailələrdə yayılıb. Lakin, maddı rifahın artmasıda alkoqolizasiyaya səbəb ola bilər. Urbanizasiya problemi alkoqol və narkotik
13 XBT-10, Ümumdünya səhiyyə təşkilatı, Cenevrə, 2012. s. 224-227 Yüklə 0,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|