Azərbaycan respublikasinin təHSİl naziRLİYİ azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti

 

27





i

t

un

s

u

e

ç

d

a

a

E

K

K

K

K

K

K

f

T

,

...

,

,

,

,

,

,

,

,

1



 , 

burada T

d

 - mghsulun təkmilləşmə dərəcəsi;

 

K

ç

 – konstruksiyanın nisbi çəki göstəricisi; 

K

e

 – mghsulun etibarlılığını nəzərə alan əmsal;  

K

u

 – mghsulun uzunömürlülük əmsalı; 

K

s

 – əmək sərfinin səmərəlilik əmsalı;  

K

un

 – unifikasiya əmsalı; 

 K

t

 – təhlükəsizlik  

E - məhsulun estetik xassələrini xarakterizə edən əmsal; 

i

a

  -  müəyyən  məəhsul  qrupuna  xas  olan  spesifik  xarakteristikaları  təmsil 

edir. 

İstehlak mallarının estetik xassələrini xarakterizə edən əmsalın 10 bal sistemində 

qiymətləndirilməsi təklif olunur. Bir bal qiymətinə E=0,1 uyğun gəlir. 

 

Belə  bir  mülahizə  də  irəli  sürülür  ki,  kompleks  qiymətləndirmədə  bir  qrup 

göstəricilər  digərlərini  gizlədə  bilər.  Bu  çatışmazlığı  aradan  götürmək  üçün 

kvalimetriyada aşağıdakı qaydalardan istifadə olunur.  

1.Keyfiyyftin  hər  hansı  bir  göstgricisi  sıfıra  bərabər  olduqda  kompleks 

göstəricinin  sıfıra bərabər olması şərti ödənməlidir.  

 2.  Keyfiyətin  kompleks  göstəricisinin  təyini  üçün  düstura  göstəricinin  minimal 

qiyməti daxil edilir: 

min

1

Z

m

K

K

n

i

i

i



















, 

burada  

min

Z

- göstəricinin minimal qiymətidir. 

Sonuncu üsul həm bütün vacib keyfiyyət göstəricilərinə «veto» hüququ verir (bir 

göstərici  sıfır  olarsa,  bükün  kompleks    göstərici  də  sıfırdır),    həm  də  kompleks 

göstəricini  qiymətləndirilən    keyfiyyət  göstəricilərindən  minimal  qiymətlisinə 

yaxınlaşdırır.  Təbiidir  ki,  bu  zaman  qabaqcadan  verilən  məmulat  qrupunun 

keyfiyyətini qiymətləndirmək üçün həlledici göstəricilər aşkar edilməlidir. 

---

 

28

Sənaye  məhsulunun  keyfiyyətinin  kompleks  qiymətləndirilməsinin  nəzərdən 

keçirilən  metod  və  prinsipləri  məmulatın  istehlak  xassələrinin    qiymətləndirilməsi 

metodikasının işlənməsinin əsasını təşkil edir. 

Istehlak  xassələrinin  kompleks  qiymətləndirilməsi  məmulatın    müxtəlif 

xarakteristika  və parametrlərinin bir ümumiləşdirilmiş göstərici ilə ifadə olunmasını 

nəzərdə  tutur.  Istehlak  səviyyəsinin  kompleks  kriterini  müəyyənləşdirmək  üçün 

aşağıdakı ümumi asılılıqdan istifadə olunur: 













m

Rq

St

U

V

S

X

E

E

F

S

f

İ

,

,

,





, 

burada 

m

Rq

St

U

V

X

E

E

F

S

,

,

,

,

  -  məhsulun  ayrı-ayrı  qrup  xassələrinin  səviyyə 

göstəriciləridir.  Bu  göstəricilər  xassələrin  qrup  daxilində  çəki  əmsalları  nəzərə 

alınmaqla  müəyyənləşdirilir  və  müvafiq  mütəxəssislərin  işləyib  hazırladığı    xüsusi 

düsturlarla  hesablanır.  Məsələn,  mədəni-məişət  təyinatlı  məhsullar  üçün  kompleks 

göstərici aşağıdakı şəkildədir: 

m

Rq

St

U

V

S

X

m

E

m

E

m

F

m

S

İ

4

3

2

1







  ,                                         (4) 

burada 

V

S

  -  qiymətləndirilən  məhsulun  yerinə  yetirdiyi  funksiyfnın  sosial  vaciblik 

əmsalı; 

U

F

 - məhsulun utilitar təyinatına uyğunluq göstəricisi; 

St

E

 - məhsulun estetik təyinatına uyğunluq göstəricisi: 

Rq

E

  -  məhsulun  istismar  müddətində  istehlakına  sərf  olunan  erqonomik  xərclərin 

göstəricisi; 

m

X

  -  məhsulun  alınmasına  və  istismar  müddətində  onun  istehlakına  sərf  olunan 

məcmu maddi xərclərin göstəricisi; 

4

3

2

1

,

,

,

m

m

m

m

 - çəki əmsallarıdır. 

Bütün göstəricilər ölçüsüz nisbi vahidlərlə hesablanır. 

Istehlak  mallarının  ictimai-dəyərlilik  səviyyəsinin  kompleks  qiymətləndirilməsi 

kriteri kimi qəbul edilən bu asılılıq faydalı effektin məhsulun istehlakına sərf olunan 

xərclərin cəmi ilə müqayisə olunması prinsipindən irəli gəlir. Düstur (4)-ə daxil olan 

---