Azərbaycan respublikasinin təHSİl naziRLİYİ azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti
Yüklə 476,43 Kb. Pdf görüntüsü
|
10 göstəricisidir. Qüsurluluq əmsalı məhsul vahidinə düşən qüsurların orta tarazlaşmış miqdarına deyilir. Bu göstərici aşağıdakı düsturla hesablanır: н и и и г Э Ч Ъ 1
burada, G i – i növ məhsulun nisbi qüsurluluq əmsalıdır, bu əmsal məhsulun istehsal keyfiyyət göstəricisidir. Qüsurluq əmsalı aşağıdakı kimi təyin olunur: яб я
г Э
, burada, q ə - baxılan dövrdə buraxılmış məhsulun qüsurluluq əmsalının qiyməti, q
– məhsulun qüsurluluq əmsalının baza qiymətidir. Keyfiyyət və qüsurluluq əmsalları universal göstəricilərdir. Bu göstəricilər vasitəsi ilə bütövlükdə müəssisənin buraxdığı məhsulun keyfiyyətini qiymətləndirmək və bir sıra illər ərzində onun dəyişməsini analiz etmək olar. Yerinə yetirilən əməliyyatların tipinə və xarakterinə görə keyfiyyətin qiymətləndirilməsi birbaşa və dolayı olur. Birbaşa qiymətləndirmə məmulatın keyfiyyət göstəricisinin bilavasitə ölçülməsidir. Dolayı yolla qiymətləndirmə məmulatın bilavasitə aid olmayan əlamətlərə görə məmulatın keyfiyyətinin qiymətləndirilməsidir. Keyfiyyət göstəricisinin birbaşa qiymətləndirilməsinə İSO tövsiyələrinə uyğun olaraq məişət soyuducularının həcminin ölçülməsini misal göstərmək olar. Keyfiyyət göstəricilərinin dolayı qiymətləndirilməsi xüsusi ilə mədəni-məişət məmulatlarının keyfiyyətinin qiymətləndirilməsində son zamanlar geniş tətbiq edilir. Bu onunla izah olunur ki, belə məmulatlarda əksər istehlak parametrlərini birbaşa ölçmək qeyri-mümkündür. Alman standartlarına görə məişət tozsoranlarının funksional keyfyyət göstəricilərinin səviyyəsi dolayı üsulla belə təyin edilir. Burada xalçalanın təmizlənmə dərəcəsi müəyyən vaxt ərzində tozsoranla sorulmuş nəzarət olunan tozun çəkisinin xalçanın səthi üzrə səpələnmiş nəzarət olunan tozun ümumi çəkisinə nisbəti kimi müəyyən olunur [6].
11 Ölçmə və analiz vasitələrinə görə keyfiyyətin qiymətləndirilməsi dörd üsula bölünə bilər: laboratoriya üsulu; orqanoleptik üsul; ekspert üsulu; qarışıq üsul. Laboratoriya üsulu ilə keyfiyyətin qiymətləndirilməsi. Keyfiyyətin qiymətləndirilməsinin bu üsulunda ölçmə və analiz üçün xüsusi cihazlardan istifadə olunur. Bu üsulun mahiyyəti ondan ibarətdir ki, burada xüsusi alət və cihazların köməyi ilə mövcud ölçü vahidlərində ifadə olunmuş qiymətlər tapılır ki, onların da sonradan yoxlanması mümkün olur. Bu metod ya məmulatın istehlak xassələrinin səviyyəsini onun digər xarakteristikalarının kəmiyyətinə (miqdarına) görə (məsələn texniki-iqtisadi) dolayı yolla təyin etdikdə, ya da bu göstəricilər özləri eyni zamanda məmulatın istehlak parametrləri olduqda tətbiq edilir. Laboratoriya üsulu ilə məsələn, tozsoranın mühərrikinin gücü, avtomobilin hərəkət sürəti, məişət elektrik cihazlarında səs-küyün səviyyəsi təyin edilir.
kəmiyyətcə qiymətləndirilməsi insanın hissiyyat orqanlarının köməyi ilə aparılır və o, insanın fizioloji xüsusiyyətlərinə əsaslanmışdır [2]. Bu üsul məmulatın ayrı-ayrı parametrlərinin, xassələrinin müvcudluğunu, yaxud intensivliyini təyin edən mütəxəssislərin olmasını tələb edir. Ölçmə və analizin orqanoleptik üsulu ekspert üsulu ilə qiymətləndirmənin əsasını təşkil edir. Orqaloleptik üsulla məmulatın silueti, ayaqqabının daxili və xarici işlənməsi, bəzənməsi, parçanın toxunma məmulatlarının strukturu, rəng tərtibatı, ərzaq məhsullarının dadı,iyi,rəngi, strukturu və sayı kimi göstəricilər qiymətləndirilir. Orqanoleptik üsul yeyinti, yüngül və digər sənaye sahələrində geniş tətbiq edilir. Hər bir sahədə bu üsulun tətbiqinin spesifik qaydaları işlənilir. Məsələn, ərzaq məhsullarının orqoleptik analizi üçün aşağıdakı üsullar tətbiq edilir: • cüt-cüt müqaisə: bu üsulda iki analoji məhsul növündən xassənin yaxud onun intensivliyinin daha aydın istifadə olunması seçilir; • duo-trio müqayisəsi: bu üsulda iki ərzaq məhsulundan üçüncüyə, yaxud etalona identik olanı seçilir.
12 • üçbucaq müqayisəsi: bu üsulda verilmiş üç ərzaq məhsulunun hansı birinin cüt təşkil etməməsi təhlil edilir. Kolbasa məmulatının keyfiyyətinin orqanoleptik analizi üçün maksimal qiymət 40 bal müəyyənləşdirilmişdir [7]. Cədvəl 1 Orqanoleptik üsulla kolbasa məmulatının keyfiyyətinin qiymətləndirilməsi
Göstəricilərin sayı Qiymət əla
yaxşı kafi
pis Dad və iy 16-9 8-5
4-1 0 Kəsikdə görünüş 12-7 6-4
3-1 0 Konsistensiya 8-5 4-3
2-1 0 Xarici görünüş 4-3 2-2
1-1 0 Cəmi 40-24 20-12
10-4 0
Ekspert üsulu ilə keyfiyyətin qiymətləndirilməsi. Müasir dövrdə bu üsul geniş tətbiq edilir, buna səbəb göstərilən üsulda qiymətləndirmənin həyata keçirilməsinin nisbətən sadə olması və universalığıdır. İlk növbədə ekspert üsulu o sahələrdə tətbiq edilir ki, orada laboratoriya üsulunun tətbiqi qeyri-mümkündür [5]. Məsələn, məmulatın bədii-konstruktor səviyyəsinin qiymətləndirilməsində bu üsul daha geniş tətbiq edilir. Qarışıq üsulla keyfiyyətin qiymətləndirilməsi. Məmulatın ayrı-ayrı xassələr qrupu məsələn, laboratoriya üsulu ilə, digər hissəsi isə orqonoleptik üsulla ölçülür, yaxud qiymətləndirilir. Məsələn, ərzaq məhsullarının böyük əksəriyyətinin orqonoleptik xassələrinin qiymətləndirilməsi bu üsulda 20 bal sistemində aparılır. Məhsul bal qiymətlərindən asılı olaraq çevirmə əmsalı KQ
ilə xarakterizə olunur (cədvəl 2). Ərzaq məhsullarının fiziki-kimyəvi xassələri KQ 2 əmsalı ilə qiymətləndirilir və bu zaman bir, yaxud bir neçə əlamət nəzərə alınır.
Yüklə 476,43 Kb. Dostları ilə paylaş:
|