Azərbaycan Respublikasının daxili və xarici siyasətinə, beynəlxalq münasibətlərə dair analitik jurnal
Yüklə 3,02 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- STRATEJİ TƏHLİL
- Key words
- Nəsir HÜSEYNOV
- STRATEJİ TƏHLİL 207
- İstər Azərbaycan Respublikasının, istərsə də digər MDB dövlətlərinin hüquq nəzəriyyəçiləri hərbi xidmət əleyhinə olan
| Say 1 (12) • 2015 | STRATEJİ TƏHLİL 205 Açar sözlər: xidməti cinayətlər, hərbi xidmət əleyhinə olan cinayət, cinayətkarlıq sistemi, cinayətin bilavasitə obyekti Key words: service crimes, crimes against military service, system crimes, the direct object of the crime Ключевые слова: служебние преступления, преступления против военной службы, система преступлений, непосредственный объект преступлений Hərbi xidmət əleyhinə olan cinayətlərin sistemi Nəsir HÜSEYNOV hüquq üzrə fəlsəfə doktoru nasir.huseynov@yahoo.com STRATEJİ TƏHLİL | Say 1 (12) • 2015 206 Hərbi xidmət əleyhinə olan cinayətlərin sisteminin müəyyən edilməsində həmin cinayətlərin obyektinin düzgün müəyyən edilməsi həlledici əhəmiyyət kəsb edir. Bu səbəbdən ilk növbədə göstərilən cinayətlərin obyekti ilə bağlı məsələlərə aydınlıq gətirməyi zəruri hesab edirik. “Hərbi xidmət əleyhinə olan cinayətin obyekti” anlayışı məzmununa görə cinayətkar qəsdin obyektinin ümumi anlayışının törəməsidir. Həmin obyektə verilən anlayış dövlətin hərbi təşkilatının vəzifə və funksiyalarını əks etdirən səciyyəvi əlamətlərdən başqa cinayət-hüquqi mühafizə obyektlərinə xas olan bütün digər əlamətləri də hökmən əhatə etməlidir [9, s.16]. Hərbi xidmət əleyhinə olan bütün cinayətlərin cinsi (xüsusi) obyek- ti Azərbaycan Respublikasının qüvvədə olan Cinayət Məcəlləsinin 327-ci maddəsində göstərildiyi kimi, hərbi qulluğun müəyyən edilmiş qaydaları, baş- qa sözlə desək, hərbi xidmətkeçmə qaydasıdır. O, döyüşə hazırlıq vəziyyətinin tərkib elementləri (hərbi birləşmələrin, hissələrin, gəmilərin və s. şəxsi heyətlə, silahlarla, döyüş texnikası ilə komplektləşdirilmiş olması; zəruri maddi vəsait ehtiyatlarının mövcudluğu; silahların və hərbi texnikanın saz vəziyyətdə saxla- nılması; qoşunların yüksək döyüş hazırlığı vəziyyətində olması; yüksək hərbi in- tizam və s.) ilə bilavasitə bağlı olan növlərə bölünür. Döyüşə hazırlıq vəziyyətinin bu elementlərindən hər biri hərbi xidmətkeçmə qaydasının müəyyən tələbləri ilə qorunur [8, s.35]. Hərbi xidmət əleyhinə olan cinayətləri müəyyən edən qanun norma- larının təhlili göstərir ki, hərbi xidmət əleyhinə olan hər bir cinayət əməli bütünlüklə hərbi-ictimai münasibətlərin məcmusuna yox, hərbi xidmətkeçmə qaydalarının müəyyən hissəsini təşkil edən (onun tərkib hissəsi olan) konkret münasibətə – cinayətin bilavasitə obyektinə qəsd edir. Hərbi xidmət əleyhinə olan cinayətlərin obyektlərinin növlərinin təhlili göstərir ki, bəzi hallarda bir neçə cinayət eyni bilavasitə obyektə malik olur. Məsələn, Cinayət Məcəlləsinin 328–332-ci maddələrində nəzərdə tutulmuş cinayətlərin bilavasitə obyek- ti tabeçilik qaydaları və qarşılıqlı münasibətlərin nizamnamə qaydaları, 336– 340-cı maddələrində nəzərdə tutulmuş cinayətlərin bilavasitə obyekti xüsusi xidmətkeçmə qaydalarıdır [4, s.13]. İstər Azərbaycan Respublikasının, istərsə də digər MDB dövlətlərinin hüquq nəzəriyyəçiləri hərbi xidmət əleyhinə olan cinayətlərin sisteminin müəyyən edilməsinin əsası kimi həmin cinayətlərin bilavasitə obyektə görə qruplaşdırıl- ması prinsipini qəbul edirlər. Azərbaycan alimləri R.İ.Quliyev və M.N.İmanov cinayətlərin bilavasitə obyektə görə qruplaşdırılması prinsipinə əsaslandıqlarını qeyd etməklə, Azərbaycan Respublikası Cinayət Məcəlləsinin hərbi xidmət əleyhinə olan cinayətlər fəslinin normalarını beş qrupa bölərək aşağıdakı kimi sistemləşdirmişlər: 1) tabeçilik əlamətləri olduqda hərbi qulluqçular arasında qarşılıqlı münasibətlərə aid müəyyən edilmiş qaydaların pozulması (rəisə tabe olma- ma, rəisə müqavimət göstərmə və ya onu hərbi xidmət vəzifələrini pozma- ğa məcbur etmə, rəisə qarşı zorakı hərəkətlər etmə), tabeçilik əlamətləri ol- madıqda və ya bu əlamətlərlə əlaqədar olmadan hərbi qulluqçular arasında qarşılıqlı əlaqələrin müəyyən edilmiş qaydalarını pozma (hərbi qulluqçunu təhqir etmə, döymə və ya işgəncə vermə); Say 1 (12) • 2015 | STRATEJİ TƏHLİL 207 2) müəyyən edilmiş qaydaları hərbi xidmət vəzifələrinin icra edilməsindən bo- yun qaçırma ilə əlaqədar pozma: hərbi hissəni və ya xidmət yerini özbaşına tərk etmə, fərarilik, öz sağlamlığına zərər vurmaqla və ya sair üsulla hərbi xidmətdən boyun qaçırma; 3) hərbi xidmətin aşağıdakı xüsusi növlərinin çəkilməsi qaydalarının pozul- ması: qarovul xidmətinin, daxili xidmətin, patrul xidmətinin, döyüş növbəsi çəkmənin, sərhəd xidmətinin, ictimai qaydanın mühafizəsi və ictimai təhlükəsizliyin təmin edilməsi üzrə xidmətin; 4) hərbi əmlakla davranma qaydalarının pozulması: hərbi əmlakı itirmə, onu qəsdən və ya ehtiyatsızlıqdan məhv etmə və ya zədələmə; 5) aşağıdakı yüksək təhlükə mənbələri ilə davranma qaydalarının pozulması: silahla və ətrafdakılar üçün yüksək təhlükə törədən əşyalarla; döyüş, xüsusi və ya nəqliyyat maşınları ilə; hərbi uçuş aparatları ilə; hərbi gəmilərlə [7, s. 784-785]. Azərbaycan Respublikasının qüvvədə olan Cinayət Məcəlləsinin hərbi xidmət əleyhinə olan cinayətlər fəslinin normalarının qruplaşdırılmasının elmi cəhətdən əsaslandırılmasına ilk dəfə cəhd edilməsi, əlbəttə ki, təqdirəlayiq haldır. Lakin təəssüflə qeyd etməliyik ki, həmin normaların bu şəkildə sistemləşdirilməsi son dərəcə ziddiyyətli və qüsurludur. Belə ki, həmin sistem tərtib edilərkən hərbi xidmət əleyhinə olan cinayətlər fəslində əmri icra etməmə (CM-in 328-ci maddəsi), hakimiyyətdən sui-istifadə etmə, hakimiyyət həddini aşma və ya hakimiyyətdən istifadə etməmə (CM-in 341-ci maddəsi), qulluğa səhlənkar yanaşma (CM-in 342-ci maddəsi), müharibə aparma vasitələrini düşmən üçün qoyub getmə (CM-in 343-cü maddəsi), bat- maqda olan hərbi gəmini tərk etmə (CM- in 344-cü maddəsi), döyüş meydanını öz- başına tərk etmə və ya silah işlətməkdən boyun qaçırma (CM-in 345-ci maddəsi) və əsirlikdə olan hərbi qulluqçunun cinayət hərəkətləri (CM-in 346-cı maddəsi) kimi cinayət növlərinin mövcudluğu nəzərdən qaçırılmış, Azərbaycan SSRİ-nin 1960-cı il Cinayət Məcəlləsində mövcud olmuş, lakin qüvvədə olan Cinayət Məcəlləsində nəzərdə tutulmayan tabe olmama əməli isə məlum olmayan səbəbdən həmin sistemə daxil edilmişdir. Göstərilən sistemin müəlliflərindən biri olan M.N.İmanovun az sonra çap olunmuş «Cinayət hüququ» dərsliyində hərbi xidmət əleyhinə olan cinayətlərin əvvəlkindən əhəmiyyətli dərəcədə fərqlənən yeddi qrupdan ibarət aşağıda göstərilən yeni sisteminin verilməsi yuxarıda göstərilən tənqidi fikrin əsaslı ol- duğunu bir daha təsdiq edir: 1) tabelik və qarşılıqlı münasibətlərin nizamnamə qaydalarını pozma (CM-in 328–332-ci maddələri); 2) hərbi qulluq qaydalarını (məhdud mənada hərbi xidmətdən yayınmada İstər Azərbaycan Respublikasının, istərsə də digər MDB dövlətlərinin hüquq nəzəriyyəçiləri hərbi xidmət əleyhinə olan cinayətlərin sisteminin müəyyən edilməsinin əsası kimi həmin cinayətlərin bilavasitə obyektə görə qruplaşdırılması prinsipini qəbul edirlər. Yüklə 3,02 Mb. Dostları ilə paylaş:
|