Azərbaycan respublġkasi təHSĠl nazġRLĠYĠ azərbaycan döVLƏT ĠQTĠsad unġversġtetġ
Yüklə 1,45 Mb. Pdf görüntüsü
|
54
istiqamətlərində investisiya qoyuluşu və risk səviyyəsinin müqayisə edilməsini nəzərdə tutur. Sosial gəlir norması isə ictimai xeyri göstərir, başqa sözlə desək, burada maliyyə maraqlarından başqa sosial, ekoloji tələblər və prioritetlər nəzərə alınacaqdır.Biznesin strategiyasında investisiya layihələrinin səmərəliyinin qiymətləndirilməsində istifadə olunan prinsiplər bunlardan ibarətdir[13,səh 144-145]: 1. Biznesin strategiyasının layihəsinin həyata keçirilməsi prosesinda təmiz gəlir və amortizasiya ayırmaları hesabında formalaşan, layihədən gələn pul axının hesablanması əsasında investisiya olunan kapitalın qaytarılması və gəlirin alınmasının qiymətləndirilməsi prinsipi. 2. Biznesin strategiyasının layihəsindən gələn gələcək daxilolmaların, onun hayata keçirilmə vaxtına uyğunlaşdırılması prinsipi. Hesablamalar aparmaq üçün, diskont dərəcəsi asağıdakı düstur vasitasi ilə hesablanır: D d =F d +B Burada:F
d -inflyasiyanın səviyyəsini, ssuda faizini nəzərə alan, risksiz qoyuluşlar üzrə faiz dərəcəsi. B-investisyalardan gələn gəlirlərdən olan riskləri nəzərə alan risklərə görə mükafatdır. 3. Biznesin strategiyasinda müxtəlif investisiya layihələri üçün axınları diskontlaşdırılması prosesində çevik diskont dərəcə seçimi sistemi prinsipi. Bu zaman, gəlirlilik normasə aşağıdakı amillər nəzərə alınmaqla hesablanır: -
-
digər mümkun investisiya növləri üzra alternativ gəlirlilik normasi; -
inflyasiyanın templəri; -
risklərə görə mükafatlar; -
layihənin aşağı likvidliyinə görə mükafat.Bu prinsip müxtalif layihələrin müqayisəli qiymətləndilməsi zamanı lazımdır.
Biznesin strategiyasinda, layihənin işənib hazırlanması zamanı, onun sosial və ekoloji nəticələrini qiymətləndirmək vacib şərtdir. Layihənin iqtisadi samərəliliyini 55
hesahlamaq üçün bunlara əməl etmək lazımdır: -
layihələri yerinə yetirən firmalar haqqında informasiya əldə etmak; -
məhsul və onun satiş bazarları haqqında tam məlumat almaq; -
investorun imkanları haqqında tam məlumatlar əldə etmək; -
risklərin qiymətləndirilməsi va s. İnvestisiya layihələrinin səmərəliliyinin hesablanması üçün istifadə olunan əsas göstəricilər kimi aşağıdakılar tövsiyə edilir[13,səh 145]:: -
-
xalis diskontlaşdırılmış gəlir; -
daxili gəlirlilik norması; -
əlavə maliyyələdirməyə tələbat; -
xərc və investisiyanın gəlirlilik indeksləri; -
ödəmə müddəti; -
layihə istirakçısı olan müəssisənin maliyyə vəziyyətini xarakterizə edən göstəricilər qrupu. Maliyyə cəhətdən reallasdırma şərtləri və səmərəlilik göstəriciləri pul axınları əsasında hesablanır ki, onun da konkret tərkibi qiymətləndirilən səmərəlilikdən asılıdır. Müxtəlif illərdə əlavə maliyyələşmənin məqsədlərinə və spesifik xüsusiyyətlərinə müvafiq olaraq investisiya layihəsinin maliyyə göstəriciləri cari və proqnoz qiymətlərlə hesablanır. Qalan göstəricilər isə cari və deflyasiya olunmuş qiymətlərlə hesablanır. İstənilən halda, bu və ya digər investisiya layihəsinin hər hansı ölkədə reallaşdırılmasından asılı olmayaraq o səmərəlilik baxımından yoxlanılır və qiymətləndirilir. Qiymətləndirmə üçün istifadə edilən ölçü və meyarlar həm təcrübi, həm də metodoloji baxımdan fərqlidirlər. İqtisadi ədəbiyyatlarda formalaşan mövqelərə əsasən metodoloji baxımdan investisiya layihələrini müəyyən səmərəlik göstəriciləri əsasında qiymətləndirirlər. Məşhur rus alimi V.Z.Çernyak investisiya layihəsinin səmərəlilik göstəricilərini aşağıdakı kimi qruplasdırır[13,səh 146]: 1.
56
2. iqtisadi səmərəllik; 3.
İnvestisiiya layihəsinin büdcə səmərəliliyi dedikdə layihənin müvafiq büdcələrin gəlir və xərclərinə təsir nəticəsi başa düşülür. Büdcə səmərəliliyi göstəricisi olaraq müvafiq büdcədə büdcə səmərəsi anlayışından istifadə edilir. Büdcə səmərəsi o deməkdir ki, layihə həyata keçirildikdə onun nəticəsində əldə edilən vəsait həmin layihənin həyata keçirilməsi üçün çəkilən xərcləri üstələsin.Bu göstəricilərdə respublika və yerli büdcələr üçün layihənin həyata keçirilməsinin maliyyə nəticələri əks etdirilir. İnvestisiya layihəsinin iqtisadi səmərəliliyi dedikdə layihənin həyata keçirilməsi ilə əlaqədar iştirakçıların birbaşa maliyyə maraqlarında nəzərdə tutulan ölçülərdən kənara çıxan və dəyər dəyişikliklərini nəzərdə tutan əlavə məsrəfləri başa düşülür. Belə məsrəflər iştirakçılar tərəfindən həyata keçirilir. Onlara ilkin (kapitalyaratma investisiyaları), cari və ləğvetmə məsrəfləri ayırd edilir.Eyni zamanda, qeyd etmək lazımdır ki, hər bir investisiya layihəsinin səmərəliliyinin qiymətləndirilməsi müəyyən prinsiplərə cavab verən aşağıdakı meyarlar nəzərə alınmaqla həyata keçirilməlidir: -
vaxta görə pulun dəyərinin təsiri; -
alternativ xərclərin uçotu; -
layihənin parametrlərində mümkün dəyişmələrin uçotu; -
mühasibat göstəricilərinə görə deyil, pul vəsaitlərinin real axını əsasında hesablamaların aparılması; -
-
layihənin həyata keçirilməsi ilə əlaqədar riskin uçotu. İnvestisiya layihələrinin kommersiya səmərəliliyi dedikdə, gələcəkdə layihənin reallaşmasından sonra təmin ediləcək gəlirlilik norması ilə maliyyə məsrəfləri arasında olan müqayisəli fərq başa düşülür.Bu göstəricilərdə layihənin birbaşa istirakçıları üçün onun reallaşdırılmasının maliyyə nəticələri nəzərə alınır.İnvestisiya layihəsinin kommersiya səmərəliliyi iqtisadi ədəbiyyatlarda formalaşan mövqeyə
Yüklə 1,45 Mb. Dostları ilə paylaş:
|