Azərbaycan respublġkasi təHSĠl nazġRLĠYĠ azərbaycan döVLƏT ĠQTĠsad unġversġtetġ
Yüklə 1,45 Mb. Pdf görüntüsü
|
51
− ölkənin ümumi ixrac və idxalında xarici investisiyalı müəssisələrdə istehsal edilən məhsulların xüsusi çəkisi; İnvestisiya qoyuluşlarının iqtisadi səmərəliliyi həmçinin əmək məhsuldarlığının yüksəldilməsində və mühüm əhəmiyyət kəsb edən digər iqtisadi məsələlərin müsbət həlimdə əks olunur. Bu baxımdan müasir şəraitdə investisiya qoyuluşlarının səmərəliliyinin müəyyənləşdirilməsinin əsasən iki- iqtisadi və sosial aspektləri fərqləndirilir. İnvestisiya qoyuluşlarının iqtisadi aspektdə səmərəliliyinin müəyyənləşdirilməsi zamanı əsas və əlaqəli istehsal məsrəflərinin daha ətraflı nəzərə alınmasına cəhd olunur. Burada ümumi məsrəfdə həm istehsalçıda həm də istehlakçıda yaranan effektin məbləği aydınlaşdırılır və ümumi iqtisadi səmərəlilik alınan effektin investisiya qoyuluşlarına münasibəti kimi dəyərləndirilir. Bu zaman ümumiləşdirici göstərici kimi məhsulun və ya xidmətin həcminin artımı təmin olunduqda kapital tutumu səviyyəsi, əmək məhsuldarlığı, məhsulun maya dəyəri, məhsulun texniki keyfiyyət səviyyəsi, məhsulun va ya xidmətin material və enerji tumu, istehsalın davamlılığı, layihə gücünün mənimsənilməsi, əmək şəraitinin yaxşılaşdırılması, ətraf mühitin mühafizəsi və s. müəyyən edilir. İnvestisiya qoyuluşlarının sosial nəticələrinin müəyyənləşdirilməsi isə onun sosial normalar, standartlar və insan hüquqlarının qorunması ilə uyğunluq dərəcəsinin müqayisəsini əks etdirir. Bu baxımdan investisiya qoyuluşlarının sosial nəticələrini əks etdirən göstəricilərə aşağıdakıları daxil etmək olar, −
−
əhalinin yaşayış və mədəni-məişət şəraitinin yaxşılaşması; −
əmək şərtlərinin dəyişdirilməsi; −
istehsal heyətinin strukturunun dəyişməsi; −
əhalinin sağlamlıq səviyyəsinin yüksəlməsi; −
əhalinin ayrı-ayrı tələbatlarının ödənilməsində müsbət dəyişiklik. İqtisadi ədəbiyyatda investisiya qoyuluşunun iqtisadi səmərəliliyinin qiymətləndirilməsinə müxtəlif yanaşmalar mövcuddur.Mülkiyyət formaları, qiymətin 52
əmələgəlməsi üsulları və s. mövqelər baxımından müxtəlif təsərrüfat sistemləri öz aralarında əhəmiyyətli fərqlərə baxmayaraq investisiya layihələrinin qiymətləndirilməsinə prinsipial yanaşmalarda bir çox ümumiliklərə malikdirlər. İnvestisiya layihələrinin səmərəliliyinin qiymətləndirilməsi prinsiplərini iqtisadçılar üç qrupa ayırırlar: -
metodoloji prinsiplər – işin konseptual tərəfinə aid edilən daha ümumi prinsiplər, layihələrin səmərəliliyinin qiymətləndirilməsi “fəlsəfəsi” və baxılan layihənin spesifik xüsusiyyətindən daha az asılı olan prinsiplər; -
metodiki prinsiplər – layihə ilə, onun spesifik xüsusiyyəti ilə, layihənin iqtisadi və maliyyə cəlbediciliyi ilə artıq birbaşa bağlı olan prinsiplər; -
səmərəliliyinin qiymətləndirilməsi prosesini yüngülləşdirən prinsiplər. İqtisadçılar investisiyanın qiymətləndirilməsi prinsiplər sisteminin strukturunu asağıdakı sxem üzrə təklif edirlər (Sxem 2.3).
www.aak.gov.az əsasında müəllif tərəfindən hazırlanıb). İnvestisiyanın səmərəliliyinin qiymətləndirilməsi
prinsipləri Metodoloji Metodiki Əməliyyat Səmərəlilik,uyğunluq, obyektivlik,təshihlik, sistemlilik,komplekslili, tələbatın qeyri- məhdudluğu,resursların məhdudiyyətliliyi
Məhdud idarəolunma, dinamiklik xərc və nəticələrin qeyri-bərabər dəyərliliyi, layihənin,investorların tərkibinin spesifikliyi,iştirakçıların maraqlarının üst-üstə düsməməsi və qeyri- sinxronluğu,razılaşdırma, informasiyanın qeyri- tamlığı,kapitalın strukturu Modelləşdirmə, interaktiv rejim,kompüter yardımı, simplifikasiya
53
İqtisadi ədəbiyyatda investisiyanın səmərəlilik göstəricilərini aşağıdakı əlamətlərə görə təsnifləsdirirlər: 1.
Ümumiləşdirici göstəricilərin növü üzrə. Həmin göstərici növləri investisiyanın iqtisadi səmərəlilik meyarı kimi çıxış edirlər [3,səh 108-109]: -
nəticə və xərclərin dəyər qiymətləndirmələri arasındakı fərq kimi müəyyən edilir;
-
nisbi. Burada ümumiləşdirici göstəricilər layihənin nəticələrinin dəyər qiymətləndirmələrinin onların alınmasına çəkilən məcmu xərclərə nisbəti ilə müəyyən edilir; -
kimi qiymətləndirilir. 2. Müxtəlif vaxta malik pul xərcləri və nəticələrinin müqayisəsi metodu üzrə: -
dəyərlə qiymətləndirilir; -
dinamik. Burada layihənin reallaşdırılması ilə əlaqədar meydana çıxan pul axınları onların diskontlaşdırılması vasitəsilə ekvivalent əsasa gətirilir ki, bununla da müxtəlif vaxtlarda pul axınlarının müqayisəliliyi təmin edilir. Statistik metodlar uçot qiymətləndirmələrinə əsaslanan metodlar kimi, dinamik metodlar isə diskontlaşdırıcı qiymətləndirmələrə əsaslanan metodlar kimi səciyyələndirilir. Biznes layihənin səmərəliliyinin qiymətləndirilməsində diskont üsulundan istifadə edirlir. Diskontun mahiyyəti gələcəkdə alınan pul vəsaitlərinin mürəkkəb faiz vasitəsi ilə indiki zamanda hesablanmasındadır.Diskont vasitəsi ilə xərclər, səmərə və nəticələrin, eyni zamanda investisiya layihəsinin, ilkin mərhəlsində hesablanmasına şərait yaranır. Bu hesablamalarda diskont normasından istifadə olunur. Bu da investor tərəfindən qoyulan kapitala qəbul olunacaq müvafiq gəlir normasıdır. Gəlir norması layihədən asılı olaraq, kommersiya və sosial tipi ola bilər. Kommersiya gəlir norması kapitalın istifadəsinin alterativlərinin, yəni digər istifadə Yüklə 1,45 Mb. Dostları ilə paylaş:
|