Azərbaycan respublġkasi təHSĠl nazġRLĠYĠ azərbaycan döVLƏT ĠQTĠsad unġversġtetġ
Yüklə 1,45 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 2.3. MüĢtərək sahibkarlığa invesyisiya qoyuluĢunun iqtisadi səmərəliliyi
48
Cədvəldən də göründüyü kimi maliyyə kreditləri üzrə neft sənayesinə yönəldilən investisiyaların məbləği 2010-2014-cü illərdə orta hesabla 2954,06 mln dollar təşkil etmişdir.2011-ci ildə əvvəlki dövrlə müqayisədə artım müşahidə olunsa da 2012-ci ildən başlayaraq azalma müşahidə olunmuşdur. Belə ki, 2012-ci ildə əvvəlki il ilə müqayisədə 15,1%, 2013-cü ildə 2012-ci il ilə müqayisədə 15,3%, 2014-cü ildə 2013-cü il ilə müqayisədə 29,2% azalma olmuşdur. Real mənzərə belədir ki, maliyyə kreditləri ilə xarici investisiya qoyuluşları azalmağa doğru meyl etsə də neft sənayesinə xarici investisiya qoyuluşları isə təhlil olunan illər üzrə artmağa doğru meyl etmişdir.Xarici ivestisiyaların strukturuna aid olan digər qrup investisiyalar birgə müəssisələr və xarici şirkətlərin ölkə iqtisadiyyatına qoyduğu investisiyalardır. Bu investisiyaların son 5 il ərzində ümumi məbləği 4992,8 mln dollar olmaqla son 5 il ərzində ölkəmizə qoyulmuş 49474,3 mln. dollar olan ümumi xarici investisiyaların 10,09%-ni təşkil edir.Xarici investorların müştərək müəssisələrin xəttiylə iqtisadiyyatımıza qoyduğu xarici investisiyalar 2013-cü il istisna olmaqla, bütün illər ərzində artımla müşahidə olunan dinamikaya malik olmuşdur. Bu göstərici xarici ölkələrin birgə müəssisələrinin və xarici şrkətlərin Azərbaycana olan, onun iqtisadiyyatına olan etibar və inamının nəticəsidir. Təhlil aparılan sonuncu 2014-cü ildə yenidən artım müşahidə olunmuşdur. Həmin ildə təhlili aparılan qrup üzrə investisiya qoyuluşlarının ümumi məbləği 1318,5 mln dollar olmuş, əvvəlki ilə nisbətən 26,6% artım olmuşdur.İnvestisiya qoyuluşlarının strukturunda xüsusi çəki etibarilə sonuncu yeri neft bonusu tutur. Bu qrup üzrə göstəricilər həddən artıq az olduğunu və neft bonuslarının konkret vaxtlarda ödənildiyini nəzərə alaraq onun dinamikasını təhlil etməyə ehtiyac yoxdur.Aparılan təhlillər göstərir ki, son 5 il ərzində Azərbaycan iqtisadiyyatına xarici investisiya qoyuluşu artımla müşahidə olunan dinamikaya malik olmuş, onun strukturunda əvvəlki illərdən formalaşan meyillər,demək olar ki, dəyişməmişdir. Həm ümumi dinamikanın mövcud olması, həm də strukturda ciddi dəyişikliyin baş verməməsi ölkə iqtisadiyyatında sabit inkişafın olduğunu və xarici investorların ölkəmizə yüksək marağının dəyişməzliyini göstərir. 49
Həmçinin,cədvəl göründüyü kimi iqtisadiyyatımıza ən böyük investisiya qoyuluşları Türkiyə,Niderland,ABŞ,Böyük Britaniya,Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri (BƏƏ), Rusiya və s. kimi dövlətlərin investorları tərəfindən həyata keşirilir və bu proses 2010-2014-cü illər üzrü yüksələn xətt üzrə inkişaf edir.Bu isə bir daha Azərbaycan iqtisadiyyatının dinamik inkişafindan,onun dünya iqtisadiyyatına sürətli inteqrasiyasından və Azərbaycanın etibarlı investisiya tərəftaşı olmasından,xarisi investisiyaların cəlb edilməsi və bunun əsasında da müştərək müəssisilərin yaradılması üçün əlverişli təbbi-coğrafi, iqtisadi, siyasi, sosial, hüquqi mühitin mövcudluğundan xəbər verir.
Mülkiyyət formasından asılı olmayaraq bütün müəssisələr investisiya fəaliyyəti göstərərkən bir çox amilləri nəzərə almalıdırlar. İnvestisiya fəaliyyəti ilə bağlı qərarın qəbul edilməsi mürəkkəb proses olduğuna görə həyata keçiriləcək investisiya layihələrinin istiqaməti və növləri, dəyəri və sayı, maliyyə ehtiyatlarının miqdarı və investorların səxsi maraqları tədqiq edilib öyrənilməlidir Ukrayna iqtisadçıları V.P.Savçukun, S.İ.Prilipkonun və Y.Q.Veliçkonun fikrincə beynəlxalq təcrübədə müəssisənin inkişaf planı biznes-plan formasında tərtib olunduğuna görə bu planı həm də müəssisənin inkisaf layihəsi kimi də qəbul etmək olar. Əgər həmin layihə investisiya qoyuluşu tələb edirsə, onu investisiya layihəsi kimi səciyyələndirmək lazımdır.Layihələrin əksəriyyətinin investisiya qoyuluşları tələb etməsi qənaətinə gələn bir qrup Azərbaycan alimlərinin fikrincə isə investisiya layihəsi “müəyyən məqsəd güdən müəssisənin fəaliyyətinin dəyişmələri haqqında xüsusi formada işlənmiş təklif və ya ideyadır” [31, səh 27]..A.Erdal və V.Kərimov investisiya layihəsinə “hər hansı bir kapital qoyuluşunun iqtisadi, texniki və maliyyə imkanlarının planlı şəkildə hazırlanması” kimi baxılarsa, F.B.Əliyev investisiya layihəsini “investisiyanın hüquqi, iqtisadi, texniki və maliyyə təhlillərinin planlı şəkildə hazırlanması” kimi nəzərdən keçirir[31, səh 27-33].
50
Rus iqtisadçısı V.İ.Çeksinin fikrincə, investisiya layihəsi dedikdə “arzu olunan sosial-iqtisadi səmərəliliyi əldə etmək məqsədilə elmi-tədqiqat, təcrübi-konstruktor, tikinti-quraşdırma, sınaq, işəsalma-sazlayıcı, təhvil-təslim, təşkilati-hüquqi, reklam- tərtibat, informasiya və s. xidmətlərin həyata keçirilməsi formasında vəsaitlərin investisiya obyektinə qoyulması və toplanması üzrə texniki iqtisadi qərarların və təşkilati-maliyyə tədbirlərinin məcmusu” basa düşülməlidir[31, səh 28-29]. Yuxarıda qeyd olunanlardan göründüyü kimi, istənilən halda investisiya layihələri müxtəlif maliyyələşdirmə mənbələri və imkanları, texnoloji və təşkilati təminat, reallaşdırma müddəti və s. cəhətdən səciyyələndirilə bilər. Lakin onlardan hər biri eyni dərəcədə vacib olsalar da investisiya fəaliyyətinin maliyyələşdirmə aspektləri bir çox hallarda həlledici əhəmiyyət kəsb edir. Hər hansı investisiya layihəsinin investorun tələblərinə cavab verib-vermədiyini müəyyən etmək üçün aşağıdakı maliyyə xarakterli sualların araşdırılması vacibdir: -
-
tələb olunan həcmdə maliyyə vəsaitlərinin mənbələri və onlardan istifadənin qiyməti. -
investisiyanın iqtisadi səmərəlilik göstəriciləri, ayrılan investisiya qoyuluşu ilə gözlənilən maliyyə nəticələrinin müqayisəsi. Araşdırmalar göstərir ki, xarici investisiyanln cəlb edilməsinin iqtisadi səmərəliliyi bir sıra makroiqtisadi göstəricilərlə müəyyən olunur. Bu göstəricilərə, əsasən aşağıdakılar aid edilir: −
ölkəyə kapital qoyuluşunun ümumi həcmində xarici investisiyaların xüsusi çəkisi;
−
sənaye istehsalının ümumi həcmində xarici kapitalın iştirakı ilə olan müəssisələrdə buraxılan məhsulların həcmi və ümumi istehsalda payı; −
məşğulların ümumi sayında xarici investisiyalı müəssisələrdə məşğul olanların sayı və xüsusi çəkisi; −
Yüklə 1,45 Mb. Dostları ilə paylaş:
|