Azərbaycan respublġkasi təHSĠl nazġRLĠYĠ azərbaycan döVLƏT ĠQTĠsad unġversġtetġ

Vaxt məhdudiyyətinə görə qərarların hazırlanması, qə- bulu və icrasını aĢağıdakı kimi təsnifləndirmək olar:

• 
  Real zaman miqyasında olan qərarlar - bu elə tip qərarlardır ki, sürətlə qəbul edilir və reallaĢdırılır, obyekti ida- rəetməyə, nəzarətdə saxlamağa imkan verir. Eyni zamanda, be- lə qərarlar gözlənilməyən idarəetmə situasiyalarında daha fay- dalıdır. Belə kateqoriyaya cari proseslər üzrə qərarları aid et- mək olar. Real miqyasda qərarların tərkibindən «böhranlı qə- rarları» xüsusi qeyd etmək olar. Belə qərarlardan idarəetmə ob- yekti idarə olunmaz vəziyyətə keçdikdə istifadə olunur;
  
• 
  Müəyyən emal və ya mərhələdə qəbul edilən qərarlar;
  
• 
  Qəbulu vaxtına görə heç bir məhdudiyyəti olmayan qərarlar
  
• 
  buraya çox zaman hər hansı əməliyyat və ya prosesin baĢlanılması üzrə qərarlar aiddir.
  

Ġdarəetmə obyekti və mühüm nəticələrin yaranması vaxtına görə aĢağıdakı qərarları ayırmaq olar:

• 
  Strateji qərarlar. Müəyyən fəaliyyət kompleksinə dair qə- rarlardır ki, təĢkilat xarici mühitə uyğunlaĢmaqla öz məqsədlərinə çatmağa real vasitələr təklif edir. Slrateji qərarlar resursların böl- güsü, xarici mühitə uyğunlaĢma, daxıli koordinasiya və təĢkilati- strateji qabaqgörmə vasitəsilə reallaĢdırılır;
  
• 
  Perspektiv qərarlar. Perspektiv planların hazırlanması və qəbuluna istiqamətlənmiĢdir;
  
• 
  Cari qərarlar. Perspektiv qərarları inkiĢaf etdirir və dəqiq- ləĢdirir. Alt sistem və ya əmtəə bloku, onun tsikl mərhələlərinin birində qəbul edilir;
  
• 
  Operativ qərarlar. Konkret aĢağı səviyyə elementi üçün qəbul edilir. Məsələn, əmtəə yığım materialı və ya təĢkilat ele- menti (hər hansı yerin cari iĢ növbəsinə yüklənməsi);
  
• 
  SabitləĢdirici qərarlar. TəĢkilatın, onun alt sistemlərinin la- zımi vəziyyətlərdən çıxmaması üçün qəbul edilir.
  

Oərarların qəbulunun vəzifələrinin təsnifləĢdirilməsi. Elmi ədəbiyyatlarda təsnifləĢdirmə meyyarı kimi aĢağıdakılardan istifadə olunur:

• 
  informasiyanın müəyyənliyi səviyyəsi;
  
• 
  informasiyanın əldə edilməsi üçün eksperimentdən istifadə;
  
• 
  qərar qəbul edən Ģəxslərin sayı;
  
• 
  məqsədlərin sayı;
  
• 
  qərarların məzmunu;
  
• 
  qərarların fəaliyyət əhəmiyyəti və müddəti.
  

Bütövlükdə qərarlar üçün təsnifləĢdirici əlamətləri bilmək və onları istifadə etmək, qərarları hazırlayanların qarĢısında duran vəzifələri baĢa düĢmək ideyasından irəli gəlir. Xüsusi olaraq hansı qərarın hazırlanmasını bilərək, qərarı hazırlayan Ģəxsə qararı ha- zırlama mərhələlərinin vəzifələrini dəqiq formulə və həll etmək imkanlarını verir. Misal üçün qərarları təsnifləĢdirmə əlamət- lərindən istifadəetmə qərarın hazırlanması üçün lazım olan informasiyanın tərkibini müəyyən etməyə Ģərait yaradır. Bu
səylərin təmərküzləĢməsinə, vaxtın effektiv xərclənməsinə və qərarların hazırlanması üzrə vasitələrin səmərəli istifadəsinə müsbər təsir edir.
Qərarlar ierarxiyasının daxilində informasiya axınları hərəkət edir, bunun hesabına daxil olan göstəricilərin bir- birinə uyğunlaĢmasını təmin edir. Fasiləsiz olaraq dəyiĢən qərarlar sistemi səbəb əlaqələri vasitəsilə, bütün təĢkilatın fəalıyyətinin əsası olan məntiqi bazanı yaradır.
Hər bir qərarın digərləri ilə əlaqələri nəzərə alınaraq qəbul edilir, hər Ģeydən əvvəl, yuxarı qərar əsasında. Cari qərarın «azadlıq səviyyəsini» müəyyən edən məhdudiyyətlər yaranır ki, bu zaman «azadlıq səviyyəsi» çərçivəsində dəyiĢilən variasiyalar yaratmaq və digər əməliyyatlar aparmaq olar. Qeyd etmək lazımdır ki, qərarların əlaqəliliyini təmin etmək üçün məhdudiyyətlərin gözlənilməsi kifayət deyil. Eyni zamanda, rəhbərlərin təfəkkür üslublarının uyğunlaĢdırılması vacibdir. Yuxarı səviyyələrin qərarlarının məzmunu və onların yuxarıdan-aĢağıya nəzarəti vacibdir.
Belə nəzarətə aĢağı səviyyəli qərarların yuxarı səviyyələrdə təsdiq edilməsi aid ola bilər. Qərarların tipindən və sinfindən asılı olaraq onun hazırlanma metodologiyası seçilir. Lakin bir çox hal- larda informasiya təĢkilati və texniki hissələrə aid olan geniĢ planlar qəbul etmək ehtiyacı yaranır. Onda qərarlar sinfinə mərhələlər və ümumi qərarların elementləri kimi baxılır (ġəkil 1.4).

Ġstehsal

TəĢkiletmə

Operativ

Ġdarəetmə obyektinə görə

Ġdarəetmə funksiyalarına görə

Cari

Məzmununa görə		Formasına görə		Vaxtına görə

TəĢkilati


Yazılı


Strateji


Ġnformasiya


ġifahi


Orta müddət


Texnoloji


KodlaĢdırılmıĢ


Qisa müd- dətli(taktiki)




Tərkib və reallaĢması mürəkkəbliyinə görə


ġəraitin dəyiĢməsinə görə


Nəticələrin əldə edilməsinə görə


Sadə


Çevik


Strateji


Sərt


Perspektiv





PlanlaĢdırma


Marketinq


SabitləĢdirici




Motivasiya


SatıĢ


Nəzarət


Heyət

Subyektin qərarına təsir edən subyektivlərin sayına görə		Proqnoz səmərəliliyinə görə		Qərarların vaxtlılığına görə

Bir subyekt


Ordinar


Real vaxt miqyasında


Ġki və daha çox subyekt


Sinergetik


Müəyyən mərhələ


UyğunlaĢan qərarlar


Asinergetik


Məhdudiyyətsiz



ġəkil 1.4. Ġdarəetmə qərarlarının təsnifləĢdirilməsi sxemi