Azərbaycan respublġkasi təHSĠl nazġRLĠYĠ azərbaycan müƏLLĠMLƏR Ġnstġtutu
Yüklə 4,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ”Nə yönə gedirsən get; şərq, qərb
- Zikr edən dil, şükr edən qəlb
- “Əgər çox danışmaq faqydalı olsaydı Allah adama iki ağız
- “Ədəb bir tac imiĢ, nuri xudadan Gey ol tacı, əmin ol hər bəladan!”
- “Əlinə sahib оl, dilinə sahib оl, belinə sahib ol”
- Haqsızlığa uğramazsan, sahib isən əlinə Bəlalara bulaĢmazsan , hakim isən dilinə Davasız dərdə düĢməzsən, sağlam isən belinə!
- Ədəb ərkana bağlıdır, ayağımız baĢımız Güllərdən qoxu almıĢdır, torpağımız daĢımız.
118
miĢdir. Onlar bütün vaxtlarını ġəmsin digər müridləri ilə birlikdə elm, mərifət məclislərində, “xəlvəti-üns” gecələrində keçirirlər. Bu məclislərin əsasını isə musiqi, ilahi Ģeirlər və xüsusi səmavi rəqslər tuturdu. ġəmsin fəlsəfəsinin əsasında insana məhəbbət, “insan haqları” fəlsəfəsi dayanmaqdadır. ġəms Təbrizidə insana dərin sevgi və sayqı vardır. Çünkü insan islam fəlsəfəsində də deyildiyi kimi ya- ranmıĢların ən Ģərəflisi, ən ulusudur. Bu fəlsəfə, bu ideya Mövla- nanın dünyaya baxıĢına qüvvətli təsir göstərmiĢdir. ġəms Təbrizi insanın mənəvi, ruhi aləminə böyük önəm ver- miĢ və insanın iç dünyasını daim öyrənməyi özünün 40 tövsiyəsində açıqlamalarla bildirmiĢdir: ”Nə yönə gedirsən get; şərq, qərb, şimal, ya da cənub... Çıxdığın hər yolçuluğu bir səyahət olaraq düşün! Öz içinə yolçuluq edən kimsə sonunda bütün dünyanı dolaşar! ġəms mənəvi elmlərdən və elmi qazanmaqdan bəhs edərkən bunları da demiĢdir: - Elm üç Ģeylə əldə edilir: “Zikr edən dil, şükr edən qəlb, səbr edən tən.(bədən). Elmsiz bir vücud susuz bir şəhərə, quru bir qəlibə bənzər. Vücudu pəhrizlə, əхlaqla, cəhd və qeyrətlə sulamaq və bəzəmək lazımdır. Könlü az istəkli, gözü tох оlun. Əlinizdə оlanlara qənaət edin, başqalarının əlində оlanlardan ümidinizi kəsin”. ġəms Təbrizi insanın ədəb və əxlaqı haqqında düzgün dav- ranıĢı, tərbiyəsi haqqında son dərəcə qiymətli fikirlər söyləmiĢdir. O insanın ədəbinin onun dilindən, danıĢığından baĢladığını deyir. O da az danıĢmağın faydalı olduğunu dəyərli fikir və bənzətmələlrə söy- ləyir: “Əgər çox danışmaq faqydalı olsaydı Allah adama iki ağız bir qulaq verərdi. Onun üçün çox dinləyib, az danışmaq gərək- dir...” Bu dəyərli, humanist, əхlaqi fikirlərə sahib, böyük təlqin və cəzb gücünə malik böyük Azərbaycan alimi, müəllimi ġəms Təbrizi Mövlanının həyatında sоn dərəcə böyük rоl оynamıĢ, оnun ideya və baхıĢlarına qüvvətli təsir göstərmiĢdir. Mövlana müəllimini böyük məhəbbətlə sevmiĢ, оna оdlu və səmimi Ģəkildə bağlanmıĢ, оndan ayrılmamıĢ və ömrü bоyu оnu unutmamıĢdır.
119
Mövlana həyatı bоyunca elmə, biliyə, arif insanlara yüksək qiymət vermiĢ hətta məzarını belə arif insanların könlündə оldu- ğunu söyləmiĢdir:
lana “Elm”, “Ġrfan”, “Məritfət” əhlinin yüksək mərtəbəsinə yüksəl- miĢ və bu yоlu da insanlara göstərmiĢdir.
Ümumtürk fəlsəfi, ədəbi və pedaqоji fikir tarixində Ģəхsiyyə- tin inkiĢafı, tərbiyəsi, özünüdərki, mənəvi zənginliyi problemlərinin öyrənilməsində, habelə XIII əsr Yaхın ġərq, Anadоlu, Azərbaycan və xüsusilə Naxçıvanda yayılmıĢ ortaq türk mədəniyyətinin və ümumtürk birliyinin yaranmasında, inkiĢafında, islamiyyətin bu ərazilərdə daha geniĢ yayılmasında BektaĢiliyin özünəməхsus yeri və əhəmiyyəti оlmuĢdur. BektaĢiliyin yaradıcısı Hacı BektaĢ Vəli, anası ġeyx Əhmədin qızı Hatəm xatun, atası Seyid Sultan Ġbrahim Sani türk soyundandır. BektaĢ “Dost”, “YoldaĢ”, “Bəy”, “Bəy dostu”(“BəydaĢ”) mənalarını verir. Etibarlı mənbələrə görə Hacı BektaĢ Vəli də çox sevdiyi Məhəmməd Peyğəmbər (s) kimi 63 il (hicri 606-669; miladi 1209-1270) yaĢamıĢdır. BektaĢiliyin əsas mahiyyəti insanın özünü tanıması, özünü dərk etməsi, gözəl ədəbə, saf əxlaqa, zəngin mənəviyyata sahib оlmasıdır. Necə ki, demiĢlər: “Ədəb bir tac imiĢ, nuri xudadan Gey ol tacı, əmin ol hər bəladan!” BektaĢi təkyələrinin (“Təkyə” və ya “Təkkə” ibadət və təlim yeri) giriĢ qapısında hər kəsin görə biləcəyi bir yerdə böyük hərflərlə “Ədəb” sözü yazılıb asılırdı. Bu o demək idi ki, bura ədəb, əxlaq mərkəzidir. Bura ədəblə girilir, ədəblə çıxılır. “Ədəb”(بدا) kəlməsi ərəb əlifbası ilə“Ə”,( ا) “D”(د),“B”(ب) hərflərindən meydana gəlmiĢdir. Bu üç hərf, üç kəlməyə dönmüĢdür. Bunlar “Əl”, “Dil”, “Bel” kəlmələridir. Yəni, “Əlinə sahib оl, dilinə sahib оl, belinə sahib ol” kəlmələri, BektaĢi fəlsəfəsinin əхlaq və 120
mənəviyyat prinsipi sayılmıĢdır. BektaĢiliyə daxil olanlar bu üç kəlmənin dərin mənasını dərk etmiĢ və ona həmiĢə əməl etmiĢlər. Bu üç kəlmənin fəlsəfi mənalarını aĢağıdakı kimi Ģərh etmək оlar: 1. Əlinə sahib olmaq. Ġnsanın əli həm yaxĢılığa, həm də pisliyə istifadə oluna bilər. Ġnsan əlinə sahib olmadıqda hər cür pisliklər edə bilər ona görə də insan əlinə sahib olmalı, onu yalnız yaxĢı, faydalı iĢlərə iĢlətməlidir. Əlinə sahib ol həmçinin əlinlə qoymadığın bir Ģeyi götürmə. Əlinlə kimsəyə pislik etmə. Kimsənin malını götürmə, kimsəyə haqsızlıq etmə Bir sözlə əlinə nəzarət et, əlinlə haqqı, ədaləti qoru. Ərəb əlifbasında bu kəlməni “El” kimi də oxumaq olar ki, yenə də burada “Elini qoru”, “Elinə sahib ol” - mənalarını söyləmək olar. 2. Dilinə sahib olmaq. Az danıĢmaq ədəbdəndir. ”Çox danıĢan çox səhv edər”- demiĢlər. Dil insanlar arasında ünsiyyət vasitəsidir. Bir insan dilini yax- Ģılığa da və pisliyə də istifadə edə bilər. Dil var kəsər baĢı, dil var kəsdirər savaĢı. Dil qılıncdan da kəsərlidir. Ġnsan dilini yalandan, riyadan, saxtakarlıqdan qorumalı. Yəni dilinə sahib çıxmalıdır. Dilinə sahib olmaq, həmçinin o deməkdir ki, gözünlə gördü- yün və ya görmədiyin hər Ģeyi söyləmə. Dedi-qodu yaratma, yalan söyləmə, qeybət etmə. Deyəcəyini əvvəlcədən fikirləĢ, ölc-biç, son- ra danıĢ. Dilinə sahib olmaq öz ana dilinə hörmət göstərmək, onu gözəl bilmək, qorumaq və yalnız yaxĢılığa istifadə etməkdir. 3. Belinə sahib olmaq. Ġnsanın nəfsinə sahib olması nigahı və halalı olmayana meyl etməməsi, öz nəslini, soyunu, kökünü qоru- masıdır. Bu üç qaydaya əməl etmək BektaĢi ədəb və əхlaqının əsasını təĢkil etmiĢ və BektaĢi misralarına belə köçmüĢdür: Haqsızlığa uğramazsan, sahib isən əlinə Bəlalara bulaĢmazsan , hakim isən dilinə Davasız dərdə düĢməzsən, sağlam isən belinə! BektaĢılərin həmiĢə gözəl ədəb və əxlaqa malik olması, süfrə- sinin həmiĢə açıq olduğu və nemətlərinin də halal olduğu müdrik fikirlərindən aydın görünür: Ədəb ərkana bağlıdır, ayağımız baĢımız Güllərdən qoxu almıĢdır, torpağımız daĢımız. Yüklə 4,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|