172
qaradağlıların, talıĢların, ərəĢlilərin, habelə zülqədərlilərin dəstələrinin olduğu qeyd
edilir.
ġoragöl bölgəsində Doqquz Ulam adlı yerdə Qaraca Ġlyas Bayburdlu Kiçik
Asiyadan olan qızılbaĢ dəstəsi ilə Ġs mayıla qoĢuldu. Ġsmayılın dəstəsi qızılbaĢ
Ustaclı tayfasının yaĢadığı məntəqəyə, Arazın mənbəyinə, M ingöl yaylağına çatdı.
Ġsmayıl həmin tayfa ilə birlikdə Tərcan bölgəsindəki Sarıqaya yaylağına getdi.
Ġsmayılı müĢayiət edənlər qərbə doğru yeriyərək Ərzincana y etiĢdilər. Burada
1500-cü ilin ortalarından Ġsmayılın bayrağı altında ġa mlı, Ustaclı, Ru mlu, Təkə li,
Zülqədər, ƏfĢar, Qacar, Varsaq adlanan qızılbaĢ tayfalarının, habelə Qaradağ
(Qaracadağ) sufilərinin 7 min lik qoĢunu toplanmıĢdı.
Ərzincanda keçirilmiĢ müĢavirədə zərbəni Səfəvilərin əsas düĢməni olan
ġirvanĢah Fərrux Yəsara qarĢı yönəltmək qərara alındı. QızılbaĢ Ģiələrin nəzərində
ĢirvanĢahlar ġey x Cüneydin və Heydərin ölü münün əsas səbəbkarı - "qatilləri" idi.
1500-cü ilin payızında Ġsmayıl Ərzincandan ġirvana doğru hərəkətə baĢladı.
Kür çayını keçmiĢ Ġsmayılın qoĢunu Ģəkililərin dəstəsi ilə qarĢılaĢdı və qızılbaĢlar
onları asanlıqla darmadağın etdilər. QızılbaĢların yaxın laĢması xəbəri ġamaxı
əhalisinin əksəriyyətin i Qəbələdə gizlən miĢ ĢirvanĢahın ardın ca Ģəhərdən çıxmağa
vadar etdi. Ġsmayıl heç bir müqavimətlə qarĢılaĢ madan ġamaxını ələ keçirdi və
ġamaxı yaxın lığ ındakı Gü lüstan qalasına yollandı.
Ġsmayıl 1500-cü ilin sonunda burada, qalanın ətəyində, Cəbani adlanan
yerdə döyüĢə girməyə məcbur o ldu. Fərru x Yəsarın qoĢununda təxminən 20 min
atlı və 6 min piyada vardı. Onlar sayca qızılbaĢlardan azı iki dəfə üstün olsalar da,
qızılbaĢlar mənəviyyatca möhkəm və mətin id ilər. ġey xlərinə (Ġs mayıla) allah kimi
səcdə edən müridlər ölü mə sevinclə gedirdilər, salnaməçilərin dediyinə görə, onlar
"qurban olduğum, sadağa olduğum, p irim, mürĢid im", "Allah, Allah" qıĢqıraraq
döyüĢ meydanına atılırd ılar. Bu döyüĢdə
iĢtirak edən qızılbaĢ sərkərdələrindən
aĢağıdakıların adları çəkilir: Abdin bəy ġamlı, Hüseyn bəy Lələ ġaml ı, Məhəmməd
bəy Ustaclı, Əh məd bəy Sufioğlu Ustaclı, Bayram Qaramanlı, Qılınc bəy
Qaraman lı, Qaraca Ġlyas Bayburdlu (CuĢ Mirzə), Ġlyas bəy Xunuslu, SultanĢah bəy
ƏfĢar, Xəlil bəy (Möhrdar) ƏfĢar, Hüseyn bəy (Süfrəçi) ƏfĢar, Piri bəy (Pərvanəçi)
ƏfĢar, Lələ Məhəmməd Təkəli, Bəkir bəy Çakirli, Piri bəy Qacar, Salman bəy
Həzin Zülqədərli. Vu ruĢmanın əvvəlində ġirvan süvarilərin in hücumu nəticəsində
qızılbaĢların döyüĢ nizamı hər iki cinahda pozuldu. Lakin piyad ġirvan dəstələrinin
hücumu mərkəzdə duran Ġsmayılın atlıları tərəfındən qarĢılandı. Salnaməçilər xəbər
verirlər ki, Ġs mayıl hələ gənc ikən ön sıralarda vuruĢur, Ģəxsi nümunəsi ilə öz
tərəfdarların ı döyüĢ ruhunu yüksəldirdi. Bu, Ġs mayılın tarixdə məlu m olan ə qanlı
173
döyüĢlərindən biri id i. ġirvan qoĢunu darmadağın edildi, qaçmağa üz tutdu, Fərru x
Yəsar isə həlak oldu.
Ġsmayıl Bakını tutmaq üçün göndərdiyi sərkərdələrin cəhdlərinin uğursuz
olduğunu görərək, 1501-ci il yazın əvvəlində qıĢladığ Mah mudabaddan Bakıya
doğru hərəkətə baĢladı. Müasirin məlu matına görə, qızılbaĢ əmirlərinin əhatəsində
Ģəhərə yaxın laĢmı Ġsmayıl qala divarlarını, bürcləri, darvazanı gəzib nəzərdən
keçirdi Bakı qalasına hücumun böyük tələfata və çətinliklərə səbəb olacağını baĢa
düĢən qızılbaĢlar Ģəhərlilərin həyatı və əmlakın ın təhlükəsizliyinə söz verdilər,
qalanın dinc yolla təslim olun ması üçü bakılılara müraciət etdilər. Bakın ın
müdafiəsinə Fərru x Yəsarın oğlu Qazi bəyin arvadı baĢçılıq edird i. Qazi bəyin özü
isə Ģəhərdə yox id i.
Bu qadın təslim olmaq haqqında qızılbaĢ elçisinin tələb inə rəd cavabı verd i
və onun edam olunmasın ı əmr etdi. Bakı darğası Əbülfət bəy qadının yanına gəldi,
onu qızılbaĢların cavab tədbiri ilə hədələdi. Cəsarətli qadın Ģəhərin təslim
edilməsin i məsləhət görən darğanın da edam olun masına sərəncam verdi.
Bakı qalasını üç tərəfdən Xəzər dənizi, qurudan isə divar boyunca uzanan
və xarici təhlükə zamanı su ilə doldurulan dərin, enli xəndək əhatə edirdi. Bakını
xarici aləmlə əlaqələndirən üç darvaza dənizə, biri isə quruya açılırdı.
Bakılıların inadlı müqaviməti qızılbaĢ əmirlərini qalan ı hücumla almağa
məcbur etdi. QoĢunun qala xəndəklərindən asanlıqla keçə bilməsi üçün qızılbaĢlar
onları torpaq və daĢla doldurdular. AtılmıĢ lağım sayəsində qala bürclərindən biri
dağıldı, qızılbaĢlar Ģəhərə girə bildilər. ġəhərliləri məhv olmaqdan qorumaq istəyən
Bakı əyanlarının bir dəstəsi əllərində Quran Ġsmayılın hüzuruna gəldilər və Ģəhərə
aman verilməsini xah iĢ etdilər. Ġs mayıl Bakıya daxil o lmuĢ qızılbaĢlara qətl və
qarəti dayandırmaq əmrini verd i. O, Ģəhərdən qiymətli daĢlar ı, ço x zəngin qızıl
ehtiyatı olan ġirvanĢahlar xəzinəsini ələ keçirdi, ġirvanĢahların məqbərəsini
dağıdaraq Bakını tərk etdi və Gü lüstan qalasına doğru irəliləd i. Lakin burada
mühasirə uzandı. Ağqoyunlu Əlvəndin Təbrizdən böyük qüvvə ilə yola düĢməsi
barədə həyəcanlı məlu mat alındı, q ızılbaĢlar mühasirədən əl çəkməli o ldular.
Beləliklə,
illik
xəracı toplamaq üçün buraya qabaqcadan öz
nümayəndələrin i təyin etmiĢ qızılbaĢlar ġirvan hüdudlarını tərk etdilər.
ġirvanĢahlar dövləti ağır zərbəyə məru z qald ı, lakin aradan getmədi.
Bu zaman otuz min lik qoĢunla Naxçıvana gəlmiĢ Əlvənd Ġsmayılın Kür
çayını keçməsinə yol verməmək üçün özünün hərbi rəisini - Mah mud Qaracanı
Gəncə və Qarabağa yolladı.
QızılbaĢlar Kür çayın ı Cavad yaxınlığında müvəffəqiyyətlə keçdilər, tezliklə
Naxçıvana doğru irəlilədilər. Ġs mayıl Qara Piri bəy Qacarı (ləqəbi "Tozqoparan")