Azərbaycan tarixində yüzlərcə parlaq şəxsiyyət olmuşdur
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Bəhmənyar ibn Mərzban
32 IX yüzilliyin ortalarından etibarən Azərbaycan mədəniyyəti sürətlə inkişaf etməyə başlayır. Bunun üçün əlverişli tarixi zəmin yaranmışdı. Əvvəlcə Sasani imperiyası, sonra isə Ərəb xilafəti tərkibində olan Azərbaycan Yaxın və Orta Şərqin məşhur mədəniyyət ocaqları ilə sıx qarşılıqlı əlaqə saxlamış, Şərq mədəniyyətinin inkişafında yaxından iştirak etmişdir. Azərbaycan alimləri Orta Asiya və Hindistan hüdudlarından tutmuş Priney yarmadasınadək uzanan çox geniş əraziləri əhatə edən xilafətin sərhədləri daxilində baş vermiş mədəni oyanışdı - “Müsəlman intibahında” bilavasitə iştirak etmişlər. Xilafətin süququ nəticəsində Azərbaycanda başlamış siyasi dirçəliş həyatın bütün sahələrində, o cümlədən elm və mədəniyyətdə öz əksini tapmışdır. Bu dövr görkəmli Azərbaycanlı alimlərindən biri filosof Bəhmənyar ibn Mərzban olmuşdur. Azərbaycan tarixində Bəhmənyar ibn Mərzban görməkli mütəfəkkir, bir çox fəlsəfi və etika əsərlərinin müəllifi, orta əsr Şərq fəlsəfəsinin inkişafında böyük rolu olmuş alim kimi tanınır. Bəhmənyar ibn Mərzban (?-1066) Ərəb xilafətinin süqutu nəticəsində Azərbaycanda yaranmış müstəqil feodal dövlətlərin hökmdarları elmin, maarifin inkişafina xüsusi fikir verir, dövrün qabaqcıl şəxsiyyətlərini saraylarına dəvət edir, onların yaradıcılığı üçün şərait yaradırdılar. Azərbaycanın Təbriz, Şamaxı, Gəncə, Bərdə, Ərdəbil və digər şəhərlərində açılmış mədrəsələr savadlı mütəxəssislər yetişdirirdilər. Sonradan onların bir çoxu Bağdad, Dəməşq, Qahirənin ali təhsil ocaqlarında təhsillərini davam etdirərək elmə yeni-yeni töhfələr verirdilər. Dünya sivilizasiyasının ən qədim mərkəzlərindən biri sayılan Azərbaycanın Şimalla Cənubun, Şərqlə Qərbin kəsişdiyi yerdə yerləşməsi də burada elm və mədəniyyətin müxtəlif sahələrinin inkişafı üçün əlavə imkanlar yaradırdı. Əl-Biruni, İbn Sina, əl-Fərabi, Bələzuri, Məsudi, əl-İstəxri, İbn Havgəl, əl-Kindi və digər məşhur Şərq alimləri Azərbaycanın elmi-ədəbi mühiti ilə bilavasitə bağlı olmuşlar. IX-XII əsrlərdə dünya mədəniyyətinə Qətran Təbrizi, Məhsəti Gəncəvi, Xaqani Şirvani, Nizami Gəncəvi, Ömər Gəncəvi, Yusif ibn Tahir, Fələki Şirvani, 33 Mücirəddin Beyləqani, Xətib Təbrizi kimi ədəbiyyat xadimləri, Əcəmi Əbubəkr, Məsud ibn Davud kimi memarlar bəxş etmiş Azərbaycan mədəni oyanışın ən mühüm mərkəzlərindən biri idi. Bu dövrdə Azərbaycanın vahid dövlət sərhədləri daxilində birləşdirilməsi Azərbaycan ədəbi dilinin formalaşmasına səbəb olur və azərbaycanlılar vahid bir xalq kimi dünyada tanınır. Azərbaycan alimləri müxtəlif elm sahələrinin, o cümlədən təbabət, fəlsəfə, astronomiya, tarix və coğrafiyanın inkişafında dünya elminin önündə gedirdilər. Eynəlqüzzat Miyanəçi, Məkki əl-Bərdəyi, Səid əl-Əzdi kimi filosoflarımız, Əbu Miaz Əbdai Xoylu kimi təbibimiz, Əbubəkr Məhəmməd Şirvani kimi hüquqşünasımız, Fazil Fəridəddin Şirvani kimi astronomumuz "Azərbaycan İntibahı"nın görkəmli nümayəndələridir. "Azərbaycan İntibahı”nın ilk görkəmli simalarından biri Bəhmənyar ibn Mərzban olmuşdur. Bəhmənyar Əbülhəsən ibn Mərzbanın uşaqlığı və gəncliyi barəsində məlumdur ki, o, Cənubi Azərbaycanda sadə azərbaycanlı sənətkar ailəsində anadan olmuşdur. Bir dəfə Azərbaycanda olan görkəmli Şərq alimi Əbu Əli İbn Sina sənətkar Mərzbanın emalatxanasının yanından keçəndə həyətdə oynayan uşaqlardan ona od gətirməyi xahiş edir. Səbadan od və ya kömür gətirmək üçün uşaqların qabı yox imiş, buna baxmayaraq uşaqlardan biri ovucuna torpaq tökdürür və közərən kömürləri bu torpağın üstünə yığdıraraq İbn Sinaya gətirir. Bu uşaq Bəhmənyar imiş. Uşağın ağlına heyrətlənən İbn Sina onun valideynləri ilə danışır və uşağı onun yanına göndərmələrini xahiş edir. Beləliklə, Bəhmənyar İbn Sinanın şagirdi olur. Həm İbn Sinanın qeydləri, həm də onun əsərlərini təhlil etmiş alimlərin fikrincə, görkəmli alimin bir çox nailiyyətləri onun gənc Bəhmənyarla apardığı söhbətlər və mübahisələr əsasında qazanılmışdır. Bir müddət keçdikdən sonra Bəhmənyara o dövrün əsas aparıcı elmlərindən ətraflı məlumatlar verən və onu istiqamətləndirən İbn Sina şagirdinin müstəqil çalışmasına icazə verir. Şərqin ən məşhur mədrəsələrində dərs deməyə başlayan Bəhmənyar sonda vətəni Azərbaycana qayıdır və burada özünün on məşhur əsərlərini yazır. "Metafizika elminin mövzusuna dair traktat" adlı folsofi əsərində Bəhmənyar qədim yunan və Roma filosofiarının əsərlərini təhlil etmiş, onların nəticələrini XI əsr elmi səviyyəsindən yoxlamış, fərziyyələrinə qiymət vermişdir. Bəhmənyar hərəkət, məkan və zaman anlayışlarının fəlsəfi şərhini vermiş, onların vəhdətini, bir- birindən ayrılmazlığını göstərmişdir. "Məntiqə dair zinət kitabı" adlı digər əsərində Bəhmənyar o dövrdə fəlsəfənin tərkib hissəsi kimi təzəcə formalaşmağa başlayan məntiq və onun qanunları araşdırmış, onun anlayışlarının tərifini vermişdir. O özünə qədərki Şərq fəlsəfəsini dərindən öyrənmiş, onun nailiyyətləri ilə yaxından tanış olmuş, məntiqdə anlayış, hökm, istiqlal anlayışlarını geniş işıqlandırmışdır. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|