Azərbaycan tarixində yüzlərcə parlaq şəxsiyyət olmuşdur

336 
 
da  o,  həyatını  şərqşünaslıq  elmi  ilə  bağlamaq  qərarına  gəlmişdir.  Ziya  Bünyadov 
məşhur  şərqşünas  Y.Belyayevin  rəhbərliyi  ilə  namizədlik  dissertasiyasını  yazaraq 
1954-cü ildə müdafiə etmişdir. Həmin ildə Bakıya qayıdan alim Azərbaycan SSR 
Elmlər  Akademiyasının  Tarix  İnstitutunda  baş  elmi  işçi  vəzifəsində  işə  qəbul 
edilmişdir.  1958-ci  ildən  etibarən  isə  o,  Azərbaycan      Dövlət      Universitetinin 
şərqşünaslıq fakültəsinin müəllimi kimi fəaliyyətə başlamışdır. 
1960-cı  ildə  Ziya  Bünyadov  alban  tarixçisi  Mxitar  Qoşun  "Alban 
xronikası"  adlı  əsərini  tərcümə  edərək  onun  məhz  alban  müəllifi  olmasını  sübut 
etmiş və Mxitar Qoşu "erməni salnaməçisi" adlandıranlara tutarlı cavab vermişdir. 
1964-cü  ildə  o,  "Azərbaycan  VII  -  IX  əsrlərdə"  mövzusunda  doktorluq 
dissertasiyası  müdafiə  etmişdir.  Dissertasiya  Azərbaycan  tarixinin  Ərəb  xilafəti 
dövrünə  dair  sovet  tarixşünaslığında  yazılmış  ilk  tədqiqat  əsəri  idi.  Burada  geniş 
şəkildə tədqiqata cəlb edilmiş nadir mənbələrin və yazıh abidələrin dərin tədqiqi və 
təhlili  sayəsində  ərəb  işğalı  ərəfəsində  və  xilafət  dövründə  Azərbaycanın  sosial-
iqtisadi və siyasi həyatı hərtərəfli təhlil olunmuş, bir sıra mühüm problemlər ətraflı 
şəkildə  öz  həllini  tapmışdır.  Əsərdə  xalq  kütlələrinin  xilafətə  qarşı  mübarizəsinə 
xüsusi  yer  verilmiş,  Babəkin  başçılıq  etdiyi  xürrəmilər  hərəkatı  geniş  şəkildə 
işıqlandırılmışdır.  Bu  dərin  tədqiqat  Azərbaycan  tarixini  saxtalaşdırmağa 
çalışanlara, ilk növbədə erməni "tarixçilərinin" uydurmalarına tutarlı cavab olmuş, 
Azərbaycanın  çətin  tarixi  dövrünün  real  hadisələrini  bərpa  etməyə  imkan 
vermişdir.  Həmin  ildə  Ziya  Bünyadov  Yaxın  və  Orta  Şərq  Xalqları  İnstitutunun 
Şərqin  orta  əsr  tarixi  şöbəsinə  müdir  təyin  edilmişdir.  1965-ci  ildə  SSRİ  Ali 
Attestasiya Komissiyası ona professor adı vermişdir. 
1965-ci  ildə  "Azərbaycan  VII  -  IX  əsrlərdə"  əsəri  kitab  şəklində  nəşr 
edilib  yayılmış  və  alimə  Azərbaycanın  orta  əsrlər  tarixi  üzrə  ciddi  tədqiqatçı  və 
mütəxəssis şöhrətini qazandırmışdır. 1967-ci ildə Ziya Bünyadov Azərbaycan SSR 
Elmlər  Akademiyasının  müxbir  üzvü  seçilmişdir.  1970-ci  ildə  alim  "Azərbaycan 
SSR  Elmlər  Akademiyasının  xəbərləri  (ictimai  elmlər  seriyası)"  jurnalının  baş 
redaktoru təyin olunmuşdur. 
1971-ci  ildə  Ziya  Bünyadov  XIV  -  XV  əsrlər  Azərbaycan  səyyahı 
Əbdürrəşid Bakuvinin əsərini tərcümə edərək elmi dövriyyəyə daxil etmişdir. Əsər 
Azərbaycanın  tarixi coğrafiyasının  öyrənilməsində ilkin  mənbə kimi  indiyədək öz 
aktuallığını  itirməmişdir.  1973-cü  ildə  Ziya  Bünyadov  XIII  əsr  müəllifi  
Şixabəddin  Nəsəvinin  "Sirat  əs-Sultan"  əsərini  tərcümə  edərək  elmi  dövriyyəyə 
daxil etmişdir. Qeyd etmək lazımdır ki, tərcümə etdiyi bütün əsərlərdə alim mətnin 
dəqiq  tərcüməsi  ilə  kifayətlənmir,  xüsusi  əlavələrdə  qədim  terminlərin  izahını 
verir,  kitaba  tarixi  şəxsiyyətlər  və  coğrafi  adlar  haqqında  müfəssəl  məlumatlar  da 
yazır.  Nəsəvinin  əsərində  Azərbaycan  tarixinin  ən  qanlı  dövrlərindən  biri  - 
monqolların  vətənimizə  yürüş  etdiyi  dövr  haqqında  söhbət  açılır.  Əsərin  elmi 

---

337 
 
dövriyyəyə  daxil  edilməsi  bu  dövr  tarixinin  bir  çox  qaranlıq  qalan  məqamlarını 
araşdırmağa  imkan  verir.  1976-cı  ildə  Z.M.Bünyadov  Azərbaycan  SSR  Elmlər 
Akademiyasının akademiki seçilmişdir. 
1978-ci  ildə  Ziya  Bünyadov  "Azərbaycan  Atabəyləri  dövləti  (1136  - 
1225-ci  illər)"  adlı  monoqrafiyasını  nəşr  etdirmişdir.  Alimin  çoxillik  əməyinin 
məhsulu  olan  bu  sanballı  tədqiqat  işində  səlcuq  dövründə  Azərbaycanın  iqtisadi, 
sosial  və  mədəni  inkişafı  araşdırılmışdır.  Kitabda  Azərbaycanın  o  dövrkü  siyasi 
durumu  ilə  yanaşı,  XII  əsrin  II  yarısı  -XIII  əsrin  I  rübündə  Orta  Şərqin  feodal 
sülalələrinə  mənsub hökmdarların qurduqları dövlətlərin, o cümlədən  Azərbaycan 
Atabəyləri  dövlətinin  dövrün  siyasi  və  mədəni  həyatında  oynadığı  rol 
göstərilmişdir. Əsərdə həmçinin o dövrdə Qafqazda siyasi şəraiti xarakterizə edən 
bir  çox  qiymətli  və  ilk  dəfə  elmi  dövriyyəyə  daxil  edilmiş  materiallar  da 
verilmişdir.  Z.M.Bünyadov  monoqrafiyada  Azərbaycanın  və  qonşu  ölkələrin  orta 
əsr  tarixinə  dair  bir  sıra  problemlərin  gələcək  həlli,  az  öyrənilmiş  məsələlərin 
tədqiqi  üçün  böyük  əhəmiyyət  kəsb  edən  əsaslı  elmi  araşdırmalar  aparmış  və  çox 
maraqlı  nəticələr  əldə  etmişdir.  Əsər  1980-ci  ildə  dövlət  mükafatına  layiq 
görülmüşdür. 
1982-ci  ildə  Z.M.Bünyadov  Azərbaycan  SSR  əməkdar  elm  xadimi  fəxri 
adını  almaqla  bərabər,  Türkiyə  Respublikasının  Türk  Tarix  Qurumunun  müxbir 
üzvü seçilmişdir. 
Elmi əsərləri İraq, Fransa və Türkiyədə nəşr olunmuş alim SSRİ-nin ərəb 
ölkələri ilə dostluq cəmiyyətinin rəyasət heyətinin vitse-prezidenti seçilmişdir. 
1988-ci  ildə  Aral  dənizinin  xilas  edilməsi  sahəsindəki  gördüyü  işlər  və 
türk  xalqlarının  tarixinin  öyrənilməsi  istiqamətindəki  fəaliyyətinə  görə 
Z.M.Bünyadov  "Urgənc  şəhərinin  fəxri  vətəndaşı"  adına  layiq  görülmüşdür. 
Həmin  ildə  Azərbaycan  SSR  Elmlər  Akademiyasının  Şərqşünaslıq  İnstitutunun 
direktoru təyin edilmiş alim 1990-cı ildə akademiyanın vitse-prezidenti seçilmişdir. 
1990-cı  ildə  o,  "Qurani-Kərim"i  Azərbaycan  dilinə  çevirmiş,  1993-cü  ildə 
A.Bakıxanovun "Gülüstani-İrəm" əsərini elmi təfsir və şərhlərlə nəşr etdirmişdir. 
Azərbaycanın müstəqillik uğrunda başladığı mübarizə şəraitində, Qarabağ 
münaqişəsinin  qızışdığı  bir  dövrdə  alim  əsl  vətəndaş  mövqeyi  tutaraq 
müstəqilliyimizin və ərazi bütövlüyümüzün təmin olunması istiqamətində fəaliyyət 
göstərmişdir. 1995-ci ildə o, Milli Məclisin deputatı seçilir. 
Ziya Bünyadov Azərbaycanda mediye-vist tarixçilik məktəbinin banisi və 
rəhbəri  olmuş,  ümumilikdə  540  elmi  əsər  -  monoqrafiya,  məqalə  və  s.  yazmış, 
tərcümələr  etmişdir.  Onun  rəhbərliyi  altında  35  dissertasiya  müdafiə  olunmuşdur. 
O  həmçinin  İraq  və  Suriya  respublikaları  üçün  yüksəkixtisaslı  kadrlar 
hazırlanmasında da böyük rol oynamışdır. 

---