Azərbaycan tarixində yüzlərcə parlaq şəxsiyyət olmuşdur

333 
 
sərvətləri  daha  dəqiq  öyrənilmiş,  dənizin  ekoloji  durumu  olduqca  dəqiq 
qiymətləndirilmişdi.  Hələ  XX  əsrin  70  -  80-ci  illərində  T.İsmayılov  Xəzər  dənizi 
və  ətraf  ərazilərə  təhlükə  yarada  biləcək  amillər  barəsində  xəbərdarlıq  etmiş, 
onların  qarşısının  alınması  yollarını  göstərmişdi.  Faktik  olaraq  məhz  Tofiq 
İsmayılovun  təşəbbüsləri  və  onların  həyata  keçirilməsi  ilə  Azərbaycanda  kosmik 
təbiətşünaslığın əsası qoyulmuşdur. 
1979-cu  ildə  Tofiq  İsmayılov  doktorluq  dissertasiyasını  müvəffəqiyyətlə 
müdafiə  edir,  texnika  elmləri  doktoru  adına  və  professor  elmi  dərəcəsinə  layiq 
görülür.  Çox  keçmədən,  ixtira  etdiyi  cihazların  birinin  böyük  əhəmiyyəti  nəzərə 
alınaraq,  ona  Azərbaycan  SSR  Dövlət  mükafatı  verilir.  Qazandıqları  uğurlarla 
kifayətlənməyən  alim  rəhbərlik  etdiyi  agentliyin  apardığı  elmi  axtarışları  daha  da 
dərinləşdirir, eyni zamanda, yeni sahələri əhatə etməyə çalışırdı. O yaxşı anlayırdı 
ki,  müasir  elm  artıq  pərakəndə  halda  inkişaf  edə  bilmir,  mütləq  müxtəlif  elm 
sahələrinin sintezi, dərin inteqrasiyası tətbiq edilməlidir. 
Əməkdar  elm  xadimi  adına  layiq  görülən  alim  200-dən  artıq  elmi  əsər 
yaratmış, onun müəllifi olduğu monoqrafiya və elmi məqalələrin bir çoxu indi də 
öz aktuallığını itirməmişdir. 1989-cu ildə Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyasının 
akademiki  yüksək  elmi  adına  layiq  görülən  alim  Beynəlxalq  Mühəndis 
Akademiyasının  üzvü  seçilmişdir.  Fəaliyyəti  illərində  Sovet  İttifaqının  bir  çox 
orden və medallarına layiq görülən alim kosmonavtika sahəsində ən görkəmli təltif 
nişanları  sayılan  K.G.Siolkovski,  S.B  Korolyov  və  Y.A.Qaqarin  medalları  ilə  də 
təltif edilmişdir. 
Görkəmli  alim  respublikanın  ictimai  həyatında  da  fəal  iştirak  edirdi. 
Azərbaycan  SSR  Ali Sovetinin  deputatı  seçilən T.İsmayılov  ölkəmizdə baş  verən 
proseslərə  daim  həssaslıqla  yanaşırdı.  Ermənistanın  Azərbaycana  təcavüzü, 
Qarabağ və ətraf əraziləri Azərbaycandan qoparıb Ermənistana birləşdirmək kimi 
cəfəng şüarlar onu narahat etməyə bilməzdi. Moskvada Sovet İttifaqı rəhbərliyinin 
ikili  siyasətini,  erməni  siyasətbazlarının  oyunlarının  dəstəklənməsini  görən  alim 
bütün  bunların  Azərbaycana  necə  böyük  təhlükə  törədəcəyini  yaxşı  anlayırdı. 
Çıxış  yolunu  azadlıq  mübarizəsində  görən  Azərbaycan  xalqı  bu  yolda  bütün 
çətinliklərə və məhrumiyyətlərə sinə gərəcəyini nümayiş etdirdi. 1990-cı ilin qanlı 
20 Yanvar günü xalqımızın  tarixinə  faciə və eyni zamanda  milli qürur  günü kimi 
yazıldı:  xalqımız  müstəqilliyini  tələb  edir  və  bütün  təhlükələrə  baxmayaraq  öz 
amalından  dönmürdü.  Bu  isə  imperiya  qüvvələrini  qorxudur  və  onlardan  rəvac 
alan  erməni  daşnakları  öz  terrorçu  əməllərinə  davam  edirdilər.  Respublikanın  o 
dövrkü rəhbərliyi isə Moskvanın dediyi ilə durub-oturur, hətta öz xalqının istəyinə 
qarşı çıxış edirdi. 
Xalqın ümidi Tofiq İsmayılov kimi ziyalılara idi. 1991 -ci ilin oktyabrında 
Azərbaycanda  müstəqillik  ab-havası  artıq  hiss  ediləndə  müstəqil  dövlətə  tələb 

---

334 
 
olunan  strukturlar  yaradılmağa  başlandı.  Oktyabrın  16-da  Tofiq  İsmayılov  dövlət 
katibi  təyin  edildi,  oktyabrın  18-də  isə  Azərbaycan  Respublikası  müstəqil  dövlət 
elan olundu. 
Azərbaycan  Respublikasının  üzləşdiyi  ən  böyük  təhlükə  erməni 
təcavüzünün genişlənməsi idi. Sovet ordusu hissələrinin köməyi ilə erməni quldur 
dəstələri Yuxarı Qarabağda Azərbaycan kəndlərinə hücumlarını  genişləndirirdilər. 
Bütün xəbərdarlıqlara məhəl qoymayan respublika rəhbərliyi isə öz vətəndaşlarını 
düşmən  qarşısında  əliyalın  buraxmışdı.  Rəhbərliyə  öz  ordumuzun  yaradılmasının 
vacibliyini  sübut  etmək  üçün  respublikanın  yüksək  dövlət  və  hökumət 
nümayəndələri  Yuxarı  Qarabağa  yollandılar.  Dövlət  katibi  Tofiq  İsmayılov,  baş 
prokuror  İsmət  Qayıbov,  daxili  işlər  naziri  Məhəmməd  Əsədov,  digər  hökumət 
nümayəndələri  bir  vertolyotla,  heç  bir  mühafizə  olmadan,  təhlükəsizlik  tədbirləri 
həyata  keçirilmədən  Yuxarı  Qarabağa  göndərildilər.  1991-ci  il  noyabrın  20-də 
Ağdamın  Qarakənd  kəndi  üzərində  vertolyot  vuruldu,  onun  içində  olanlar  həlak 
oldular.  Xalqımızın  müasir  tarixində  ən  ağır  faciələrdən  biri  olan  Qarakənd 
faciəsini  o  dövrkü  respublika  rəhbərləri  ört-basdır  etməyə,  onu  təbii  amillərlə 
bağlamağa (guya,  vertolyot dağa çırpılıb və s.) çalışsalar da, hadisənin terror aktı 
olduğu  müəyyən  olundu.  Bu  faciə  nəticəsində  Azərbaycan  xalqı  öz  layiqli 
ziyalılarını itirdi; onların arasında akademik Tofiq İsmayılov da var idi. 

---

335 
 
 
Sovet  İttifaqı    Qəhrəmanı,  Azərbaycan  şərqşünaslıq 
elminin korifeylərindən biri olan akademik  Ziya Bünyadov 
Azərbaycan alimləri sırasında  xüsusi yer  tutur. II   Dünya  
müharibəsində  Berlinə  qədər  döyüş  yolu  getmiş,  dünya 
şərqşünaslıq elminə ölməz əsərlər bəxş etmiş Ziya müəllim 
fundamental  tədqiqatları  ilə  Azərbaycan    şərqşünaslıq 
məktəbinin şöhrətini  ölkənin çox-çox uzaqlarında yayaraq, 
orta    əsrlər  Şərqi  və  Ərəb  xilafəti,  Azərbaycan,  Qafqaz  və 
orta  Asiya  tarixi üzrə görkəmli mütəxəssis kimi dünyada  
tanınmış,Vətəndə  və  ondan  kənarda  geniş  oxucu 
kütlələrinin rəğbətini və məhəbbətini qazanmışdır.  
Görkəmli  şərqşünas    alim,  Azərbaycanda    mediyevist 
tarixçi məktəbinin banisi,  mərd insan və əsl vətəndaş Ziya 
Bünyadovun  adı  Azərbaycan  tarixində  şərəfli  yerlərdən 
birini tutur.
 
  Ziya Bünyadov 
     (1921-1997) 
 
Ziya Musa oğlu Bünyadov 1923-cü ildə Astara şəhərində hərbi tərcüməçi 
ailəsində anadan olmuşdur. Atası hərbi xidmətdə olduğundan ailə mütəmadi olaraq 
müxtəlif şəhərlərə köçürdü. Ziya orta məktəbi Göyçay şəhərində bitirmişdir. Bakı 
Hərbi  Piyadalar  Məktəbinə  daxil  olmaq  üçün  sənədlərdə  yaşını  iki  il  artırmış  və 
beləliklə, 1939-cu ildə hərbi məktəbə daxil ola bilmişdir. 
1941-ci  ildə  faşist  Almaniyasının  SSRİ-yə  hücumu  ilə  əlaqədar  olaraq 
hərbi  məktəblərdə  zabitləri  qısaldılmış  kurslar  əsasında  hazırlayır  və  dərhal 
cəbhəyə göndərirdilər. 1941-ci ildə leytenant Ziya Bünyadov da təyinatla cəbhəyə 
yollanır.  Əvvəlcə  tağım,  sonra  isə  bölük  komandiri  olmuş  gənc  zabit  Şimali 
Qafqaz,  Ukrayna,  Moldaviya,  Belorusiya  ərazilərinin  almanlardan  azad 
edilməsində  iştirak  etmişdir.  Döyüşlərdə  o,  kontuziya  almış  və  iki  dəfə 
yaralanmışdır. Polşa ərazisində gedən döyüşlərdə fərqlənmiş Ziya Bünyadov 1945-
ci  il  fevralın  27-də  Sovet  İttifaqı  Qəhrəmanı  fəxri  adına  layiq  görülmüşdür. 
Qələbədən-qələbəyə  irəliləyən  zabit  Berlin  uğrunda  gedən  döyüşlərdə  də 
fərqlənmişdir. 
1945-ci  ilin  mayında  mayor  Ziya  Bünyadov  Berlin  şəhərinin  Pankov 
rayonunun komendant köməkçisi təyin edilmişdir. O, Berlinin təsərrüfat və mədəni 
həyatının  bərpa  olunmasında  fəal  iştirakına  görə  Almaniyanın  "Vaffenbruderşaft" 
və "Artur Bekker" medalları ilə təltif edilmiş və fəxri adlara layiq görülmüşdür. 
1946-cı  ildə  sovet  ordusu  sıralarından  tərxis  olunan  Ziya  Bünyadov 
N.Nərimanov  adına  Moskva  Şərqşünaslıq  İnstitutuna  daxil  olmuş,  orada  təhsil 
almış, daha sonra 1950-ci ildə oranın aspiranturasına daxil olmuşdur. Elə o zaman 

---