Azərbaycan tarġXĠ ÜZRƏ qaynaqlar
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
289 da onların hökumətə yararlı o lmalarına Ģərait yaratmaqla biz, Sizin təqdimatınıza uyğun olaraq, lütfən ə mr edirik: 1. Xüsusi xid mət və rəĢadətlərinə görə xanlara, bəylərə, erməni mə liklərinə və bə zi Ģəxslə rə bizim bə xĢiĢ etdiyimiz torpaqlarla bərabər müsəlman əyalətlərinin Rusiyaya birləĢdirilməsi dövründə onlarm nəsillərin in sahib olduqları və indi də onların Ģəksiz ixtiyarlarmda o lan bütün torpaqlar onların irsi mülkiyyəti kimi təsdiq olunsun. 2. Bə zi sahibkarlardan 1840-cı ildən sonra cinayətə görə və ya məh kə mə yolu ilə deyil, ya lnız inzibati qaydada müsadirə edilmiĢ əhali yaĢayan və əhali yaĢamayan torpaqlar kimin əlindən alın mıĢdısa, onlara və ya onla rın varislərinə qaytarılsın və 1-c i maddəyə əsasən onların mü lkiyyəti sayılsın. 3. Gü rcüstanm keçmiĢ tatar (azərbaycanlı. - Red.) d istansiyaları ağalarına və onların varislərinə qabaqlar istifadələrində olan və 1841-ci ildə müsadirə ed ilmiĢ əhali yaĢayan və yaĢamayan torpaqlar 1 bizim onlara xüsusi iltifatımız kimi geri qaytarılsın və bu fərmanın 1-ci maddəsinə uyğun olaraq onların xüsusi mülkiyyəti kimi təsdiq edilsin. 4. 2-c i və 3-cü maddələrdə qeyd edilən sahibkarlara torpaqların qaytarılması və onların mülkiyyəti kimi təsdiq edilməsi ilə onlardan bəzilərinə pul ödəniĢləri verilməsi dayandırılsın, ancaq xüsusi xid mətlərə görə verilən təqaüdlərə bu qayda Ģamil edilməsin. 5. Sahiblərin in cinayətinə görə xə zinənin ixt iyarına keç miĢ torpaqlar bizim xüsusi icazəmiz olmadan nə olanların özlərinə, nə də varislərinə qaytarılmasın. 6. Bizim hakimiyyətimiz dövründə bəy və məlikilə rən bəzilərinə xüsusi xid mətlərinə görə yalnız ö mürlük və müvəqqəti vərilmiĢ torpaqlara gəldikdə isə, onlar barədə bizə xüsusi təqdimat la mü raciət edə b ilə rsiniz: onlardan məhz kimlə rə xid mətləri müqabilində torpaqları irsi mü lkiyyətdə təsdiq etmə k və kimlə rin müvəqqəti istifadəsində saxla maq fikrindəsiz, ancaq art ıq varislərinin ixt iyanna keçmiĢ və geri qaytarılması üçün indiyə kimi tədbir görülməmiĢ torpaqlar onların irsi mü lkiyyətində saxlanılsın. 7. Ayrı-ayrı Ģəxslərə indi mü lkiyyət hüququnda bağıĢlanan və ya onlarınkı kimi təsdiq edilmiĢ torpaqlarda sakin olan kəndlilər indiki yaĢayıĢ yerlərində saxlanılsınlar. Ġctimai və ziyyət haqda qanunlar məcəlləsinin 1842-c i ildə çap edilmiĢ IX cild inin 628-632-ci maddələ rinə əsasən onlar dövlət 1 «1841-ci ildə müsadirə edilmiĢ əhalisi olan və əhali yaĢamayan torpaqlar» dedikdə Gürcü- Ġmeretiya quberniyasınm Qazax, ġəmĢədil və Borçalı məntəqələrinin ağaları haqda 25 aprel 1841-ci il fərmanı ilə ağaların inzibati qaydada öz torpaqlarından məhrum edilməsi nəzərdə tutulur. 290 kəndliləri zü mrəsinə a id edilsinlər. Rə iyyət 1 , rəncbər 2 , xa lisə 3 , nökər 4 və i.a. kimi mü xtəlif adların yerinə kəndlilərə ü mu mi b ir ad-mülkədar tabesi 5 adı verilsin. 8. Bu kəndlilər torpaq sahibinə onun torpağından istifadə etdikləri üçün əvəz olaraq ayrı-ayrı mü kəlləfıyyətlər yerinə yetirməyə borcludurlar. Bundan baĢqa torpaq sahibinə kəndlilər arasında qayda-qanun və sakitliyə nəzarət və onlar ü zərində polis idarəsi hüququ vərilir. To rpaq sahibləri ilə kəndlilər ara- sında qarĢılıqlı münasibətlər b izim təqdir edəcəyimiz xüsusi əsasnamə ilə müəyyənləĢəcəkdir 6 . 9. Bu fərmana əsasən sahiblərinə irsi hüquqda təsbit edilmiĢ torpaqlar bütün ləvazimatı və təsərrüfat yerləri ilə birlikdə sahibkarın tam mü lkiyyətini təĢkil edir və sahibka rla r ü mu mi qanun əsasında onlar üzərində mü lkiyyət hüquqların ı tətbiq edə bilərlər. Bu torpaqlar irsən keçə bilər, satıla və ya hər hansı Ģəkildə alq ı-satqıya qoyula bilər, lakin bir Ģərtlə ki, bu yolla malikanəni mü lkiyyətinə keçirəcək Ģəxs ya Zaqafqaziya ali müs əlman silkinə mənsub olmalı, ya da ü mu mi imperiya qanunları üzrə məskunlaĢ mıĢ malikanələrə sahiblik üçün zəru ri keyfiyyətlərə malik olmalıdır. To rpağın alq ı-satqısı zamanı orada məskun olan kəndlilər yeni sahibkara münasibətdə köhnə sahibkarla o lan münasibətləri saxlay ırlar. 10 Öz malikanələrini varislər arasında bölərkən torpan sahiblərinə rus qanunları ilə yanaĢı, Ģərait və habelə adət və ya yerli qayda-qanunları rəhbər tutmağa icazə verilir. 11. Vəfat etmiĢ sahibkarın varislə rinə mə rhumdan qalmıĢ ma likanəni Ģəriət və ya adətə görə bölməyə yalnız o zaman icazə verilir ki, varislər arasında bu məsələ haqda həmrəylik o lsun, ancaq bu halda da adət üzrə bölgü yalnız münsiflər vasitəsilə həyata keçirilməlidir; münsiflərin qərarından Ģikayət qəbul 1 Rəiyyət- ərəbcə təbəə, vergi ödəyən təbəə, əkinçi, kəndli. XIX əsrin I yarısında Azərbaycan feodal-asılı kəndlilər öz iqtisadi və hüquqi vəziyyətinə görə 3 qrupa bölünürdülər: 1) rəiyyətlər, 2) rəncbərlər, 3) nökərlər. Rəiyyətlər feoodal-asılı kəndlilərin əksəriyyətini t əĢkil edirdilər. Rəiyyət dedikdə, pay torpağına və Ģəxsi təsərrüfata malik olub həm feodala, həm də dövlətə vergi və mükəlləfiyyətlər ödəyən kəndlilər nəzərdə tutulur. 2 Rəncbər - farsca zəhmət çəkən, zəhmətkeĢ, bir qayda olaraq feodalların bəy-ağa təsərrüfatında iĢləyən və pay torpağı olmayan kəndlilər. Rəncbərlər Ģəxsi t əsərrüfata malik olmadıqlarından, xanlıqlar dövründə dövlətə vergi və mükəlləfiyyətlərdən azad idilər. XIX əsrin sonu – XX əsrin əvvəllərində rəncbər «muzdur» anlayıĢına uyğun gəlirdi. 3 Xalisə - ərəbcə, azad edilmiĢ, xalis, təmiz. XVIII əsr və XIX əsr yarısında dövlətə vergilərdən azad edilmiĢ mülk torpaqlarında (müll xalisə) yaĢayan feodal-asılı kəndlilərə deyilirdi. Xalisə kəndliləri dövr çatacaq bütün vergi və mükəlləfıyyətləri də sahibkara ödəməli idilər. 4 Nökər - burada feodalın evində xidmət edən feodal-asılı kəndli xidmətçi. 5 Mülkədar-tabesi. 1846-cı ildən ali müsəlman silkinə mənsub ol müxt əlif feodal-asılı kəndlilərə verilmiĢ ümumi ad, «Sahibkar kəndli anlayıĢına uyğundur. 6 T orpaq sahibləri ilə kəndlilər arasında qarĢılıqlı münasibətləri çar hökuməti 1847-ci ildə verilmiĢ «Kəndli əsasnamələri» ilə rəsmiləĢdirdi. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|