Azərbaycan tatlarının dilinin materialları əsasında
Yüklə 64 Kb. Pdf görüntüsü
|
Gülsüm Hüseynova. Tat dilinin leksikası « a z y y -a m b a r/la b a r «çox»; a s ta r ə n «almaq » -d ə r ə n «vermək»; s ə r «üst»-z/> «alt»; b ü liin d «hündür»-.so/vı «alçaq»; p is ə p a s ə «qabaq, ön yy-pasə «dal, arxa»; s ir «to xyy-g ä sn əH cisn ə «ac»; s ə r «başyy-poy «ayaq»; x o b /lx a b «yaxşı yy-bed «pis»; v ə r m o r ə n «qalxmaq, ç ıx m a q y y -fir m o r ə n /lfir m a r ə n «düşmək»; p u r «dolu»- tih i «boş»; k ə lə « h ö y ü k y y -k ııç e k «kiçik»; ta r «ya şyy-xiişkllxişk «quru»; tə n g «dar yy-firə «enli, geniş»; d a r a z «uzun yy-kadek «gödək, qısa»; g ə r m «isti yy-xänäkl I x in ik «soyuq»; şö ii «gecə»- r a z «gündüz»; z iin d ə «diri, c a n \\» -m iir d ə «ölü»; n iiş tə n «oturmaq yy-vəxüştən! I v ə x iş tə n «durmaq»; k ü ftə n «tutmaq»- h ə r z ə d ə r ə n «buraxmaq»; z ə v ə r ə «yuxarı yy-ziravo «aşağı» və s. Tat dilində sözlərin struktur xüsusiyyətləri. Tat dilinin lüğət tərkibinə daxil olan sözlərin quruluşca üç növü var: 1) sadə; 2) düzəltmə; 3) mürəkkəb. Sadə sözlər. Sadə sözlər heç bir sözdüzəldici şəkilçi qəbul etməyən və ya tərkib komponentlərinə ayrılması mümkün olmayan kök sözlərdir. Məs.: a ta ş «od», a fto «günəş», b is g «(kabab) şişi», b ö lə «cücü», v ə lg «yarpaq», v ə r d «arğac», v ij «tut çırpmaq üçün (çadır)», d i z d «oğru», d a ğ «ayran», d ü ş «çiyin», ə n g «arı», ə n g iş t «barmaq», ə r s i «toy», z u v o l «kömür», i d «bayram», k ə r «gön», k ir s in «kətil», k ü k «oğul», g i r g «canavar», g o m «qaynaq növü», g ü ş «qulaq», lə h ə «palçıq», m ə b r ə d «yeyə», m ö «ana», m iic in ə «qarışqa», n im ik «duz», n o lin «döşək», n iin e «arı yuvası şanı», o r d a «un», o s tin «paltar qolu», ö g in ə «güzgü», p ə lii «yamaq», p ə r d i «tir paya», p i y ə r «ata», p i l p i l ə k «kəpənək», p o ş n a «corabın dabanı», p iir «arğac», p iir in ə «yarpız», r ış «saqqal», r a ğ a n «yağ», r a r a 132 Gülsüm Hüseynova. Tat dilinin leksikası «bağırsaq», r a s m a ıı «sap», s a q o t «dəhrə», s ə r «baş», s i «alma», s ilim «nərdivan», tə li «tikan», tiilə «yunu qırxılmış dəri», x ır ş «ağuz», x ır s «ayı», x iz «motal», x i l i l «mil» (toxuculda), x iy ə h «kürək», x ım «qan», h ə v ii «günü», h ə lis ə «ətli hədik», h o m in «yay», ç ıx «öskürək», ç im « g ö z » , çii «odun», c ılx ıs «qızılgül», c is b a n d «qoyun», ş e y «köynək», ş ir «süd» və s. D üzəltm ə sözlər. Düzəltmə sözlər kök və sözdüzəldici ünsürlərdən təşkil olunur. Tat dilində sözdüzəltmə həm önşəkilçilər, həm də son şəkilçilər vasitəsi ilə olduğundan, fərqli yollarla əmələ gələn sözləri və bu sözləri əmələ gətirən şəkilçiləri ayırmaq lazım gəlir. Tat dilində aşağıdakı sözdüzəldici şəkilçilərin köməyi ilə düzəltmə sözlər yaradılır. -a //-ə . Bu şəkilçi müxtəlif nitq hissələrinə qoşularaq, düzəltmə isim əmələ gətirir. Məs.: ş o x a «budaq», r a z a «orucluq», q ə d ə m ə «pilləkən», x a n d a «gülüş», g ir y ə «göz yaşı», m ir d ə «ölü», d ə s tə «yeniyetmə uşaq», d a n d a n a «dişşəkilli alət», v ə lg ə «yarpaq», s a z a «gicişmə», lə r z ə «titrəmə», z in d ə «diri», z ə r d ə «yerkökü», q ir ç ə «diş sürtünməsi», k o r d a «bıçaq», q iç ə «dişdəm», r ış ta «ip, kəndir», m o r a «dişi», n ə r ə «erkək», x ır d a «kiçik», g ə r m ə «balaca» və s. -а кН -әк. İsimdən isim əmələ gətirir. Qədim tarixə malik olub, hind-Avropa dillərinin əksəriyyətində kiçiklik, nəvaziş və s. mənaları bildirmişdir. Məs.: d ə s tə k «qulp», p a r ı s t ə k «qaranquş», ç e ş m ə k «eynək», x a r a k «xörək», a s b a n d a k «üzəngi» və s. Talış dilində də sözyaratmada istifadə olunur. L.Peysikov -ak şəkilçisinin fars dilində kiçiltmə, nəvaziş və alçaltma mənaları ilə yanaşı, fəal terminoloji funksiya daşımasını qeyd etmişdir (251, 38). 133 Yüklə 64 Kb. Dostları ilə paylaş:
|