Azərbaycan Texniki Universiteti “Avtomobil texnikası” kafedrası
Yüklə 1,09 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Mühazirə 18. Etibarlılıq göstəricilərinin təyin olunma prinsipləri
- Mühazirə 19.
- Mühazirə 20. Nəqliyyat vasttələrinin texniki vəztyyətinin təyin olunma üsullari
- Texniki diaqnostika elmi
47
Etibarlılıq göstəricilərinin təyin olunma prinsipləri
Bilirik ki, istismar zamanı nəqliyyat vasitəsinə həddindən çox müxtəlif xarakterli amillər təsir edir. Bunun nəticəsində onun aqreqat və mexanizmlərinin etibarlılığı da müxtəlif formada dəyişir. Etibarlılıq göstəricilərini təyin etdikdə hərəkət tərkibinin işi ilə əlaqədar olan amillərin hamısının təsirini nəzər almaq mümkün deyil. Bu baxımdan hər hansı bir mürəkkəb sistem kimi nəqliyyat vasitəsinin də etibarlılığı ehtimal xarakteri daşıyır, özü də aparılan təcrübələrin (sınaqların) nəticə-sində alınan statistik məlumatlar əsasında təyin edilir. Bu isə böyük miqdarda statistik məlumatların olmasını, onların işlənilməsini və mürəkkəb hesablamaların yerinə yetirilməsini tələb edir. Həqiqətdə isə (praktikada) etibarlılıq göstəriciləri məhdud sayda götürülmüş nəqliyyat vasitələrinin (bizim mi-salda avtomobillərin) sınağı nəticəsində əldə edilən statistik məlumatlara görə təyin edilir. Bunun üçün əvvəlcə təsadüfi kəmiyyətlərin (yürüşün) ədədi xarakteristikaları hesablanır ki, bunlar da paylanma qanunlarının parametrləridir. Bunlara aiddir: 1. Riyazi gözləmə - təsadüfi kəmiyyət üçün alınan qiymətlərin qruplaşma mərkəzini xarakterizə edir, yəni, alınmış qiymətlərin orta qiymətidir. 0 1 1 N i i l N l
burada: 0 N - sınaq üçün götürülmüş elementlərin sayı; i l - i-ci elementin son həddinə (imtinaya) qədər olan yürüşdür. 2. Dispersiya və ya orta kvadratik meyllənmə - alınmış göstəricilərin orta qiymət ətrafında yayılma xüsusiyyətini xarakterizə edir.
2
; 1
( 0 1 2 0 N l l N i i
3. Variasiya əmsalı - ayrı-ayrı elementlərin imtinaya qədər yürüşlərinin yayılma dərəcəsini qiymətləndirir.
4. Variasiya amplitudası - təsadüfi kəmiyyətlər üçün alınmış göstəricilərin maksimum və minimum qiymətləri arasındakı fərq kimi təyin edilir: min
max l l R
Göstərilən parametrlərin təyin edilməsi üçün əvvəlcə yürüşün bir tərəfə dəyişməsi şərti ilə paylanma sırası cədvəli tərtib edilir.
48
Hərəkət tərkibinin işləmə qabiliyyəti böyük miqdarda konstruktiv-texnoloji və istismar amillərindən asılı olduğu üçün onun etibarlılığı bir və ya iki göstərici ilə qiymətləndirilə bilməz. Bu baxımdan nəqliyyat vasitəsinin etibarlılığı göstəricilər sistemi ilə xarakterizə edilir ki, bunlara bəzən etibarlılıq kriteriyaları deyilir. Bu kriteriyalar həm nəzəri (dəqiq) şəkildə (riyazi ifadələr vasitəsilə), həm də statistik məlumatlar əsasında təyin edilir. Etibarlılıq kriteriyaları bərpa olunmayan və təmir olunan nəqliyyat elementləri üçün aynlıqda hesablanır. Bərpa olunmayan elementlərin əsas etibarlılıq göstəriciləri aşağıdakılardır: 1. İmtinasız işləmə ehtimalı. 2. İmtinaların intensivliyi. 3. İmtinaya qədər orta yürüş. 4. Qamma-faizli resurs. Birinci üç göstərici imtinasızlığı, axırıncı isə ömür uzunluğunu qiymətləndirir.İmtinasız işləmə ehtimalı elə ehtimala deyilir ki, verilmiş istismar şəraitində və yürüş intervalında konstruksiyada heç bir imtina baş verməsin.
49
Nəqliyyat vasttələrinin texniki vəztyyətinin təyin olunma üsullari
Ümumiyyətlə, hərəkət tərkibinin texniki vəziyyəti üç üsulla təyin edilir: a) vizual müşahidələr yolu ilə (məsələn, avtomobilin və ya onun hər hansı bir aqreqatmı xaricdən nəzərdən keçirməklə); b) bilavasitə ölçmə əməliyyatım yerinə yetirməklə; v) dolayı yolla, yəni, xarici təzahürlərə (əlamətlərə) görə. Hərəkət tərkibinin, xüsusilə avtomobilin texniki vəziyyətinin təyin edilməsi çox mürəkkəb prosesdir. Çünki onun konstruksiyasında baş verən imtina və nasazlıqların çoxu gizli xarakter daşıyır. Bunlar birinci üsulla aşkara çıxarmaq həmişə mümkün deyil. İkinci üsulla pozğunluqları təyin etmək üçün tədqiq obyekti sökülməlidir. Bu isə vaxt itkisi və böyük iş həcminin yerinə yetirilməsi ilə əlaqədar olduğundan avtomobilin boş dayanma müddəti artır, məhsuldarlıgı aşağı düşür, son nəticədə daşımaların maya dəyəri yüksəlir. Bu baxımdan avtomobilin texniki vəziyyətinin təyin edilməsi üçün üçüncü üsuldan geniş istifadə edilir. Burada avtomobilin texniki vəziyyəti müxtəlif avadanlıqlardan istifadə etməklə, özü də sökülmədən təyin edilir. Bunun nəticəsində avtomobilin təmirdə boş dayanma müddəti azaldığı üçün ondan istifadə dərəcəsi artır.
Nəqliyyat vasitələrinin texniki vəziyyətinin üçüncü üsulla, yəni, xarici əlamətlərə görə təyin edilməsi «diaqnostika» adı ilə geniş yayılmışdır. Texniki diaqnostika elmi Nəqliyyat vasitəsi mürəkkəb sistem olub işləyən elementlərin- sistemin funksiyalarının yerinə yetirilməsini təmin edən yığım vahidlərinin və detalların toplusudur. Nəqliyyat vasitəsinə nəzərən sistemin elementləri aqreqatlar, qovşaqlar, mexanizmlər, sonunculara nəzərən isə- detallardır. İstismar prosesində nəqliyyat vasitəsı ətraf mühitlə, onun elementləri isə öz aralarında qarşılıqlı təsirdə olur. Bu qarşılıqlı təsirdə detallar yüklənir. Buradan nəqliyyat vasitəsınin texniki
məlumatların vacibliyi aydındır. Nəqliyyat vasitələrinin texniki vəziyyətlərinin fərdi qaydada təyin olunmasında xarici təzahürlərə (əlamətlərə) əsaslanan texniki diaqnostika xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Belə ki, hərəkət tərkibi sökülmədən yüksək ehtimalla və inamla müayinə edilir.
təyin edən metodları, texniki vasitələri və alqorimləri, qalıq resursunun proqnoz edilməsini, həmçinin diaqnostika sistemlərinin hərəkət tərkibinin texniki istismar proseslərində istifadə olunmasının texnologiyasını və təşkilini öyrənən elm sahəsidir.
Texniki diaqnostika Müəyyən etmək nəzəriyyəsi Nəzarətə qabiliyyətlilik nəzəriyyəsi Müəyyən
etmək alqoritmləri
qaydaları Diaqnostik modellər Diaqnostik informasiya
Vəziyyətə nəzarət
Diaqnostik modellər Diaqnostik modellər Nasazlıqların axtarışı
Yüklə 1,09 Mb. Dostları ilə paylaş:
|