18
Yaxşı başlanğıc nöqtəsi banklar tərəfindən ipoteka kreditləri üzrə standartlaşdırılmış
informasiya vərəqəsinin təqdim edilməsi olacaq. Banklar assosiasiyası ipoteka kreditləri üzrə
müqavilənin bağlanmasından əvvəl verilməli məlumatlar üzrə könüllü Davranış kodeksini qəbul
etməlidir. Məcəlləyə riayət edən banklar ipoteka haqqında məlumatları müştərilərə Avropanın
Standartlaşdırılmış İnformasiya Vərəqəsinə (ESIS) uyğun formatda təmin etməlidirlər.
14
ESIS
istehlakçılara ipoteka kreditləri haqqında məlumatlı qərarlar verməyə imkan verən şəffaf və
müqayisəli bazanı təşkil edir.
Müqayisəli
m
əlu
mat
Nəzarət orqanları istehlakçılara müqayisə üçün faydalı məlumatların təqdim edilməsini
təmin etməlidir. Maliyyə nəzarəti orqanları eyni xidmətə görə tələb olunan xidmət haqları,
ödəniş və komisyon haqlarının asan müqayisə edilməsinə imkan verən məlumatları dərc etməlidir
(və ya maliyyə təşkilatlarından məlumatları dərc etməyi tələb etməlidir). Nəzarət orqanları,
həmçinin, maliyyə məhsulları və xidmətlərini, misal üçün, müəyyən növ depozitlər üzrə faiz
dərəcələrini və ya müəyyən standart sığorta məhsullarının tariflərini mütəmadi olaraq müqayisə
etməlidir. Məsrəflərin müqayisəsi KİV-də və nəzarət orqanlarının internet saytlarında
açıqlanmalıdır – və eyni zamanda, göstərilməlidir ki, müxtəlif maliyyə təşkilatları tərəfindən
təklif olunan maliyyə məhsulları üzrə tariflərin və haqların müqayisəsi istehlakçılara pula qənaət
etməyə kömək edəcəkdir. Bütün təşkilatların fərqli məsrəfləri haqqında məlumatların dərc
edilməsi istehlakçılara məsrəfləri dəqiq müqayisə etmək imkanını verəcək. Nəticə istehlakçıların
məlumatlılığı və maliyyə sektorunda rəqabətin artırılmasından ibarət olacaq.
Maliyyə institutları maliyyə hesabatlarını və mülkiyyətinə dair məlumatı dərc etməlidir.
Bank qanunvericiliyinə edilmiş düzəlişlər banklardan lisenziyalarını filiallarında asan şəkildə
görünməsinin təmin edilməsini və müştərinin müraciəti əsasında maliyyə hesabatlarının surətinin
təqdim edilməsini tələb edir. Həmçinin, maliyyə nəzarətçiləri tərəfindən lisenziya əsasında
fəaliyyət göstərən bütün maliyyə təşkilatlarından audit yoxlaması aparılmış illik maliyyə
hesabatlarının və mühüm sahiblər və direktorlarının adlarının dərc edilməsinin tələb edilməsi
məqsədyönlü olar. Əlavə olaraq, sığorta şirkətlərindən hər şirkətin dərc olunmuş maliyyə
hesabatları əsasında ayrı şirkətlərin ödəniş qabiliyyətini göstərən hesabatların dərc edilməsi tələb
olunmalıdır. Maliyyə təşkilatları borc reytinqlərini aldıqda (və ya sığorta şirkətləri halında,
iddiaları ödəmək qabiliyyəti reytinqləri), şirkətlər reytinqlərini dərc etməlidirlər.
Satış təcrübəsi
Digər məsələ “əlaqəli” məhsulların satılması ilə bağlıdır. Aİ-nin 25 üzv ölkəsində aparılan
sorğuda, AK aşkar etmişdir ki, üç ölkədə istehlakçılar cavablarında ipoteka kreditləri, istehlak
kreditləri və kiçik sahibkarlara verilən kreditlərin bankda cari hesabın açılması ilə
əlaqələndirilməsini bildirdilər. Oxşar təcrübə Azərbaycanda da məlumdur. AMB təlimatlarında
müəyyən etməlidir ki, banklar tərəfindən bankdan vəsaitin alınması üçün cari hesabın tələb
olunmamasını və sığortanın tələb olunduğu halda polisin təsdiq olunmuş istənilən sığorta
şirkətindən alına bilməsini açıqlamalıdırlar. Əlavə olaraq, bütün banklar bankda əmanət hesabının
açılması üçün müştərilərə xidmət göstərən xüsusi bölmələrə (əmanətlərin sığortalanması ilə təmin
olunan) və investisiya fondunda investisiya hesabının açılması üçün (əsas məbləğdən gəlirin və
ya faiz məbləğinin alınması ilə bağlı heç bir zəmanət verilməyən) xüsusi bölmələrdən dəqiq
məlumatlı ayırmalıdır. Bütün banklar bankın əmanət hesabları və investisiya hesabları üçün ayrı
müştərilərə xidmət bölmələrini pixtaştalarını təşkil etməlidir.
14
Avropanın Maliyyə Xidmətləri üzrə Dəyirmi Masası ipoteka kreditləri üçün Avropanın Standart
İnformasiya Vərəqəsinə (ESIS) oxşar olan məcburi Avropanın İnformasiya Qutusundan (PEIB)
istifadə
edilməsini təklif edir. Bax
http://www.efr.be/members/upload/news/23328EFRCPWP.pdf
19
Maliyyə təşkilatlarının məsuliyyətli davranmaq üzrə hüquqi öhdəlikləri olmalıdır. AMB
tərəfindən 2009-cu ilin mart ayında qəbul olunmuş qaydalar kreditorların ayrıseçkilik salmadan
fəaliyyət göstərmələrini və kredit müraciətinə etiraz edildiyi təqdirdə etiraz edilmənin səbəbləri
iləbağlı aydın rəsmi cavab təqdim edilməsini tələb edir. Kreditorlardan kreditlərin borcalanın
ehtiyaclarına uyğun olmasının təmin edilməsi tələb olunmalıdır. Eynilə, investisiya məhsullarının
satıcılarından məhsulların alıcı üçün yararlı olmasının yoxlanması tələb olunmalıdır. Ən azı,
qanun və ya təlimatda, xüsusilə həyat sığortası və ya xüsusi kollektiv investisiya fondları kimi
mürəkkəb məhsulların satılması zamanı, kreditor (və ya investisiya məhsulunun satıcısı)
tərəfindən müştəri haqqında məlumatın toplanmasını nəzərdə tutan standart proses müəyyən
edilməlidir. Kreditorlar müştərinin yaşı, maliyyə təcrübəsi və biznes potensialını və həmçinin,
borcalanın səhhətinin zəif olması və ya hər hansı başqa səbəbdən maliyyə məhsulu ilə bağlı
məsrəfləri və riskləri anlamaq qabiliyyətinin olmamasını yoxlamalıdır. Eyni zamanda,
borcalanlar və investorlar maliyyə vəziyyətləri ilə əlaqədar düzgün və dəqiq məlumatları təqdim
etməlidirlər.
Vasitəçilərin və maliyyə məhsullarının digər satıcıları üçün təlim və sertifikatlaşdırma
proqramının olması məqsədyönlü olardı. Nəzarət orqanları sertifikatlaşdırılmış təlim proqramı
çərçivəsində ixtisaslaşmış maliyyə təlimini almış peşəkar olan sertifikatlaşdırılmış maliyyə
müşaviri institutunun yaradılması haqqında düşünə bilər. Təlim almış məsləhətçilər ciddi
davranış kodeksinə riayət etməlidirlər. Bu cür proqram maliyyə məhsullarını satmaq hüququ
olanların ixtisas səviyyəsini artıracaqdır.
Azərbaycanın maliyyə bazarı inkişaf etdikcə, maliyyə istehlakçılarının hüquqlarının
müdafiəsi üzrə Aİ-nin bütün Direktivlərinin tətbiq edilməsi nəzərdən keçirilməlidir. Qoşma
II-də Azərbaycanın qanunvericiliyinə tətbiq olunan əsas Aİ Direktivlərinin siyahısı və hüquqi
dəyişiklikər tələb olunan sahələr verilir.
Mübahisələrin həlli
Mübahisələrin həlli üzrə səmərəli mexanizmin yaradılması üçün bir neçə funksiya yerinə
yetirilməlidir. Onlar aşağıdakılardır:
1)
Maliyyə təşkilatlarının onlara tətbiq olunan istehlakçı hüquqlarının müdafiəsi
müddəalarına əməl etməsini təmin etmək;
2)
Maliyyə təşkilatları tərəfindən istehlakçı hüquqlarının müdafiəsi üzrə öhdəliklərinin
yerinə yetirilməsi üçün zəruri olan siyasət və prosedurların qəbul edilməsinin təşviq
edilməsi;
3)
Şikayətləri olan müştərilərlə işin aparılması üzrə mexanizmin təmin edilməsi;
4)
İstehlakçı şikayətləri üçün mərkəzi reyestrin və klirinq mərkəzinin təmin edilməsi; və
5)
Maliyyə təşkilatlarının istehlakçı hüquqlarının müdafiəsi üzrə öhdəlikləri daxil olmaqla,
istehlakçıların təhsili və məlumatlandırılmasının təşviq edilməsi.
Bütün maliyyə təşkilatlarından istehlakçı şikayətlərinin həll edilməsi üzrə dəqiq
prosedurlara malik olması tələb olunmalıdır. Şikayətin maliyyə təşkilatına təqdim edilməsi və
qısa müddət ərzində həll olunmaması halında, təşkilatlardan aşağıdakılar tələb olunmalıdır: (1)
şikayətin alınmasından sonrakı bir neçə iş günü ərzində hər şikayətin alınmasını yazılı qaydada
təsdiqləmək; (2) şikayətçiyə şikayətin həll edilməsinə qədər və ya artıq şikayət üzrə heç bir işin
aparıla bilməməsi anına qədər şikayətçinin şikayətlə bağlı əlaqə şəxsləri olacaq bir və ya daha çox
şəxslərin adlarının verilməsi; (3) şikayətçinin vaxtaşırı şikayətin araşdırılması haqqında yazılı
şəkildə məlumatlandırılması; və (4) şikayətin araşdırılmasının başa çatdırılmasından bir neçə iş
günü ərzində şikayətçinin yazılı şəkildə araşdırmanın nəticələri haqqında məlumatlandırılması və
müvafiq hallarda, verilən hər hansı təklifin və ya həyata keçirilən ödənişin şərtlərinin izah
olunması. Hər maliyyə təşkilatı şikayətlər proseduru tətbiq olunan bütün şikayətlərin cari bazasını