Azərbaycan

54 
 
hökuməti  tərəfindən  yeni  tikilmiĢ  yaĢayıĢ  məntəqələrinə  qədər  müxtəlif  keyfiyyətli  yerlərdə 
yaĢayırlar. MK-ların Azərbaycanın ümumi əhalisi arasında böyük çəkiyə malik olduğunu nəzərə 
alaraq  2008-ci  il  üzrə  YSQS  sorğusu  zamanı  Qaçqınların  və  Məcburi  Köçkünlərin  ĠĢləri  üzrə 
Dövlət  Komitəsi  tərəfindən  təqdim  edilmiĢ  siyahıdan  istifadə  olunaraq  onlar  arasında  seçim 
aparılmıĢdır. Bu baxımdan da, mövcud məlumatlar ümumi əhali ilə müqayisədə MK-ların yaĢayıĢ 
səviyyəsinin araĢdırılmasına imkan vermiĢdir.   
 
 
3.19
 
MK-ların  əksər  hissəsi  ictimai  binalar,  yataqxanalar  və  müvəqqəti  sığınacaq  yerləri 
kimi  qeyri-yaşayış  yerlərində  yaşayırlar.  MK-ların  təqribən  35%-i  yeni  salınmıĢ  yaĢayıĢ 
məskənlərində yerləĢdirilmiĢdir (Diaqram 3-12). Yeni yaĢayıĢ məskənlərinə köçürülmüĢ MK-lar 
burada  məskən  salmaq  istiqamətində  əsas  problem  kimi  müvafiq  evlər  üzərində  hüquqi 
mülkiyyətin  təminatlı  olmadığını  bildirmiĢdir.  Yeni  yaĢayıĢ  məntəqələrinə  köçürülməyən  və  ya 
öz həyatlarını qurmaq üçün potensiala malik olmayan MK-lar kollektiv binalardan və palçıqdan 
tikilmiĢ  daxmalardan  tutmuĢ  kimsəsiz  evlərə  və  qohum  evlərinə  qədər  müxtəlif  yerlərdə 
yaĢayırlar. 
 
Diaqram 3-11 MəskunlaĢma ilə bağlı geniĢ fəaliyyətlərə baxmayaraq, MK-ların əksər                                    
hissəsi ictimai binalarda, yataqxanalarda və müvəqqəti sığınacaqlarda yaĢayırlar 
 
Mənbə: 2008 YSQS məlumatları
 
 
3.20
 
Yoxsul  MK-lar  və  ümumiyyətlə  MK-lar  kəndlərlə  müqayisədə  daha  çox  şəhər 
ərazilərində  yaşayırlar.    Kənd  ərazilərində  iĢ  yerlərinin  az  olması  səbəbindən  əksər  MK-lar  iĢ 
tapmaq və hökumətin və digər təĢkilatların yardım proqramlarına daha yaxĢı çıxıĢ imkanına malik 
olmaq məqsədilə Ģəhərlərə doğru üz tuturlar. Yoxsul MK-ların təqribən 83%-i, ümumi MK-ların 
isə 86%-i Ģəhər ərazilərində yaĢayır.
10
 Lakin, kənd ərazilərində yaĢayan azsaylı MK-lar arasında 
                                                 
10
 Biz, ehtimal edirik ki, hökumətin Ģəhərlərə doğru miqrasiyanın məhdudlaĢdırılmasına yönəlmiĢ siyasəti nəticəsində 
Ģəhər  ərazilərində  yaĢayan  MK-ların  nisbəti  aĢağı  göstərilə  bilər.  Bəzi  MK-lar,  məsələn,  ölkənin  paytaxtı  olan  Bakı 

---

55 
 
yoxsulluq  riski  böyük  olmaqla  25.3%  təĢkil  edir.  Kənd  ərazilərində  yaĢayan  MK-lar  arasında 
yoxsulluq səviyyəsi kənd ərazilərində ümumi yoxsulluq səviyyəsi (22.8%-dən az) ilə müqayisədə 
yüksəkdir.  Lakin,  ifrat  yoxsulluq  baxımından  kənd  ərazilərində  yaĢayan  MK-lar  digər  əhali 
qrupları ilə müqayisədə daha az riskə malikdirlər.  
 
 
Diaqram 3-12 MK-ların kommunal xidmətlərə çıxıĢı 
 
Mənbə: 2008 YSQS məlumatları
 
 
3.21
 
MK-lar arasında zəruri mənzil şəraitinə və xidmətlərə çıxış imkanı zəifdir. Əksəriyyətin 
hələ  də  qeyri-yaĢayıĢ  yerlərində  yaĢadığı  MK-lar  su,  elektrik  enerjisi  və  istilik  kimi  ictimai 
xidmətlərə zəif çıxıĢ imkanına malikdir (Diaqram 3-13). MK-ların üçdə bir hissəsindən çoxunun 
istilik  təchizatına  çıxıĢ  imkanı  zəifdir  və  ya  bu  gün  ərzində  6  saatdan  çox  deyil.  MK-ların 
əksəriyyəti  24  saat  müddətində  su,  elektrik  enerjisi  və  ya  istilik  təchizatı  sistemlərinə  çıxıĢ 
imkanına  malik  deyildir.  Qeyri-MK  Ģəxslər  ilə  müqayisədə  MK-ların  isti  su,  kanalizasiya  və 
hamam xidmətlərindən istifadə imkanları kifayət qədər aĢağıdır. MK-ların yalnız təqribən 33%-
inin 24 saat müddətində elektrik enerjisinə çıxıĢ imkanına malik olduğu halda qeyri-MK Ģəxslər 
arasında  bu  göstərici  53%-ə  bərabərdir.  Lakin,  MK-lar  kommunal  xidmətlər,  təhsil  və  səhiyyə 
kimi ictimai xidmətlər üçün az və yaxud heç bir vəsait ödəmirlər (Diaqram 3-14). Qeyri-MK-lar 
ilə  müqayisədə  MK-ların  əksəriyyəti  onların  mənzillərinin  səs-küylü  və  həddindən  artıq  kiçik 
olduğunu bildirmiĢdir.   
                                                                                                                                                 
Ģəhərində rəsmi qeydiyyatdan keçməyə bilərlər. Qeydiyyat olmadıqda isə onlar iĢ yelərinə, ictimai xidmətlərə və tibbi 
xidmət və pensiyalar kimi imtiyazlı hüquqlara çıxĢ imkanına malik olmaya bilərlər. 
 

---

56 
 
 
Diaqram 3-13 MK-lar kommunal xidmətlər üçün az vəsait ödəyirlər və ya heç bir vəsait 
ödəmirlər 
 
Mənbə: 2008 YSQS məlumatları 
 
 
Diaqram 3-14 MK-ların əsas gəlir mənbələri 
 
Mənbə: 2008 YSQS məlumatları
 

---

57 
 
     
3.22
 
Dövlət  yardımı  MK  ev  təsərrüfatları  üçün  çox  mühüm  gəlir  mənbəyidir.  MK-ların 
təqribən  73%-i  dövlət  yardımının  onlar  üçün  əsas  yaĢayıĢ  mənbəyi  olduğunu  söyləmiĢdir.  MK-
ların  yalnız  təqribən  15%-i  məĢğulluq,  ticarət  və  s.  bu  kimi  fəaliyyət  üzrə  əldə  etdikləri  Ģəxsi 
gəlirlər  hesabına  yaĢadıqlarını  bildirir  (Diaqram  3-15).  Ötən  son  7  gün  ərzində  kimlərin 
iĢləmədikləri barədə sorğu zamanı rəyi soruĢulan MK-ların 60%-i, qeyri-MK Ģəxslərin isə 42%-i 
iĢləmədiklərini  bildirmiĢdir.  MK-ların  yarıdan  çoxu  iĢçi  qüvvəsinin  fəal  iĢtirakçıları  olmadığı 
halda (ya iĢləyir, ya da iĢ axtarır), ümumi əhali arasında bu göstərici yalnız 36% təĢkil edir. MK-
lar üçün ən mühüm gəlir mənbələrindən biri sosial transferlərdir. Digər tərəfdən qeyri-MK əhali 
muzdlu əmək və özünü məĢğulluq üzrə əldə olunan gəlirlərə əsaslanırlar.   
 
3.23
 
MK  və  adi  əhali  arasında  yoxsulluq  səviyyələri  demək  olar  ki,  eynidir.  MK-ların 
təqribən 11 faizdən bir qədər artığının yoxsul olduğu ehtimal edilir. Lakin məskunlaĢma yerinə və 
mənzil  Ģəraitinə  görə  məcburi  köçkünlər ilə  yerli  əhali  arasında  əhəmiyyətli  fərqlər  mövcuddur. 
Bakı  Ģəhəri  istisna  olmaqla  digər  Ģəhər  ərazilərində  yoxsulluq  səviyyəsi  daha  yüksəkdir.  Bakı 
Ģəhərində yaĢamaq MK-ların yoxsul olmaq ehtimalını azaldır (Diaqram 3-16). Digər tərəfdən isə 
baĢqa  mühüm  regional  Ģəhərlərdə  (məsələn,  Gəncə  və  Sumqayıt)  məskunlaĢan  MK-lar  üçün 
yaĢayıĢ  Ģəraiti  çox  çətindir  ki,  bu  da  yoxsulluq  səviyyəsini  kifayət  qədər  artırır.  Digər  mühüm 
Ģəhərlərdə yaĢayan MK-lar arasında yoxsulluq səviyyəsi 18.3% olmaqla Bakıda yaĢayan MK-lar 
arasındakı yoxsulluq səviyyəsindən nəzərəçarpacaq dərəcədə artıqdır. Bakı istisna olmaqla digər 
böyük  Ģəhərlərdə  yaĢayan  MK-lar  yoxsulluğun  50%-ini  əhatə  edir.  Halbuki,  onlar  Ģəhər 
ərazilərində yaĢayan ümumi MK-ların üçdən bir hissədən az qismini təĢkil edirlər. Bu nəticələr 
məcburi  köçkün  əhalinin  dəstəklənməsi  məqsədini  daĢıyan  əhəmiyyətli  dövlət  və  donor 
yardımının Bakı istisna olmaqla digər Ģəhərlərdə məhdud təsirə malik olduğunu göstərir.  
 
 
Diaqram 3-15 MK-ların yoxsul olmaq riski daha yüksəkdir 
 
 
Mənbə: 2008 YSQS məlumatları
 
 

---