Azərbaycan

58 
 
3.24
 
Mənzil tipindən asılı olaraq MK-ların yoxsulluq səviyyəsi dəyişir; dövlətin təmin etdiyi 
yaşayış  yerlərindən  kənarda  məskunlaşan  şəxslərin  yoxsulluq  riski  böyük  ola  bilər.  Ġctimai 
binada və ya yataqxanada yaĢamaq MK-lar üçün yoxsulluq riskini orta yoxsulluq səviyyəsindən 
aĢağı salır. Bu, ola bilsin ki, kollektiv məskənlərdə yaĢayan MK-ların ünvanlı tədbirlərin hədəfi 
olması ilə bağlı ola bilər. Evlərdə, mənzillərdə və müvəqqəti sığınacaqlarda yaĢayan MK-lar üçün 
yoxsulluq  riski  əhəmiyyətli  dərəcədə  artır.  Ümumiyyətlə  isə,  bu  məlumatlar  MK  əhali  arasında 
―gizli‖ yoxsulluq fenomeninin mövcud olduğundan xəbər verir. 
 
3.25
 
MK-lar yerli əhaliyə nisbətən daha çox həssasdırlar, çünki onlar özlərinin nəzarətində 
olmayan  yaşayış  mənbələrindən  asılıdırlar.  Yerli  əhalinin  gəlirinin  əsas  hissəsi  məĢğulluqdan 
əldə edilirsə, MK-ların gəlirinin yarıdan çoxu dövlət transferləri və imtiyazlardan asılıdır. MK-
ların dövlət transferlərindən asılılığı qısamüddətli dövrdə onların gəlirlərinin sabitliyi üçün mənbə 
ola bilər, bu, MK-ları siyasətdəki hər hansı gələcək dəyiĢikliyə qarĢı potensial olaraq həssas edir. 
Dövlət  transferləri  və  beynəlxalq  yardımlardan  yüksək  asılılıq  da,  potensial  olaraq,  MK-ların 
özünü təmin etmək istəyinin zəifləməsi təklükəsi yaradır. 2008-ci il YSQS məlumatlarına əsasən, 
iĢsizlik səviyyəsi yerli əhaliyə nisbətən (9.8 faiz) MK-lar arasında daha yüksəkdir (13 faiz). 
 
E.
 
Kənd yoxsulluğunun profili 
 
3.26
 
Azərbaycanda yoxsul əhalinin təqribən 51%-i kənd ərazilərində yaşayır və ümumi əhali 
içərisində  onların  payı  təqribən  45%  təşkil  edir.    Azərbaycanda  kənd  əhalisinin  40%-dən  bir 
qədər çox hissəsinin kəndlərdə yaĢadığı 2001-ci il ilə müqayisədə 2000-ci illər ərzində yoxsulluq 
bu və ya digər dərəcədə kənd fenomeninə çevrilmiĢdir. Azərbaycanda əhalinin yarıdan bir qədər 
az  hissəsinin  kənd  ərazilərində  yaĢadığını  nəzərə  alsaq,  sözügedən  ərazilərdə  yoxsulluğun 
Ģərtlərinin  aradan  qaldırılması  hazırkı  qlobal  maliyyə  böhranı  və  Azərbaycanın  ÜDM-nin  əsas 
mənbəyi olan enerji daĢıyıcılarının qiymətinin qeyri-müəyyən olduğu bir Ģəraitdə hökumət üçün 
mühüm əhəmiyyət kəsb edir.  
 
Diaqram 3-16 Kənd ərazilərində gəlirin əsas hissəsi kənd təsərrüfatı hesabına formalaĢır 
 
Mənbə: 2008 YSQS məlumatları
 

---

59 
 
 
3.27
 
Kənd  ərazilərində  kənd  təsərrüfatından  asılılıq  səviyyəsi  yüksəkdir.  Yoxsulluğun 
azaldılması  üzrə  istənilən  strategiya  kənd  təsərrüfatının  inkiĢafına  əsaslanmaqla  yanaĢı  kənd 
ərazilərində  fermer  təsərrüfatlarından  kənarda  məĢğulluğun  artırılmasını  nəzərdən  keçirməlidir. 
(Diaqram  3-17).  Kənd  ərazilərində  qeyri-kənd  təsərrüfatının  inkiĢaf  etdirilməsi  kənd  təsərrüfatı, 
məĢğulluq və yoxsulluğun azaldılması strategiyalarının uğuru üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edir. 
Sovet  Ġttifaqı  dönəmində  ixrac  yönümlü  sənaye  sahəsi  olan  ərzaq  istehsalı  da  prioritet  sahədir. 
Qeyri-kənd  təsərrüfatı  xidmətləri  kənd  təsərrüfatı  istehsalı  üçün  tələb  və  kənd  əhalisi  üçün  iĢ 
yerləri  yaradır.  Son  dövrlərdə  ictimai  xidmətlərin  təchizatında  müĢahidə  olunan  yaxĢılaĢmalar 
kənd ərazilərində fərqlərin aradan qaldırılmasına yardım edəcəkdir.   
 
3.28
 
İşləyən yoxsullar anlayışı kənd əraziləri üçün daha xarakterikdir və kənd ərazilərində 
yaşayan yoxsulların 60%-dən çox hissəsini təşkil edir. Ölkə üzrə müvafiq göstərici isə 50%-dir. 
Kənd ərazilərində iĢsizlər arasında yoxsulluq səviyyəsi ümumilikdə yüksək olsa da iĢsizlər kənd 
ərazilərində  yaĢayan  yoxsul  əhalinin  təqribən  5.5%-ini  təĢkil  edir  Qalan  34.3%  isə  qeyri-fəal 
əhalidir  (buraya  yaĢlılar  və  uĢaqlar  daxildir)  (Diaqram  3-18).  Ġfrat  yoxsulluq  səviyyəsində 
yaĢayan  Ģəxslərin  bölgüsü  oxĢar  meyllərə  malikdir  və  onların  43.8%-i  iĢsizdir.  Eyni  zamanda, 
iĢləyən yoxsullar kənd ərazilərində yaĢayan yoxsulların 53.2%-ini və Ģəhər ərazilərində yaĢayan 
yoxsulların  35.6%-ini  təĢkil  edir.  Ev  təsərrüfatı  səviyyəsində  aparılan  təhlillər  ev  təsərrüfatı 
baĢçısının məĢğul Ģəxsdən iĢsiz Ģəxsə çevrilməsi yoxsul olmaq ehtimalı 40%-dən çox artıracaqdır.     
 
 
 
Distribution of Poor, by Employment Status
50.0
60.2
39.1
7.6
5.5
9.9
42.4
34.3
51.0
0%
20%
40%
60%
80%
100%
Total
Rural
Urban
(%)
Employed
Unemployed
Inactive
 
                      Mənbə: 2008 YSQS məlumatları
 
 
             Diaqram 3-17 ĠĢləyən yoxsul anlayıĢı kənd əraziləri üçün  
             daha xarakterikdir 
MəĢğul 
ĠĢsiz 
Qeyri-fəal 
Cəmi 
Kənd 
ġəhər 

---

60 
 
4. AZƏRBAYCANDA BƏRABƏRSĠZLĠK 
 
Azərbaycanda  bərabərsizliyin  ilk  müfəssəl  tədqiqatı  olan  bu  fəsil  xüsusilə  digər  neft  hasil  edən 
ölkələr  və  keçmiş  Sovet  İttifaqı  ölkələri  ilə  müqayisədə  bərabərsizliyin  orta  göstəriciyə  malik 
olduğunu göstərir. Cini əmsalı ilə ölçülən bərabərsizlik səviyyəsi təqribən 2001-ci ildəki 36.5% 
göstəricidən təqribən 15% azalaraq 2008-ci ildə 31%-ə bərabər olmuĢdur. Hər yerdə olduğu kimi 
Azərbaycanda da kəndlərdən şəhərlərə keçdikdə bərabərsizlik səviyyəsi artır. Lakin, şəhər, rayon 
mərkəzləri  və  kəndlər  arasında  orta  gəlir  fərqləri  nisbətən  kiçikdir  və  ölkə  üzrə  bərabərsizlik 
(hesablama  baxımından)  əsas  etibarilə  bərabərsizlik  özünün  daxilində  izah  edilir  (hər  üç  sahə 
üzrə). 
 
A.
 
GiriĢ 
 
4.1
 
Ötən  bir  neçə  il  ərzində  Azərbaycanda  kifayət  qədər  böyük  iqtisadi  artım  müĢahidə 
edilmiĢ  və  əhalinin  müxtəlif  qrupları  üzrə  bölgünün  nəticələri  əhəmiyyətli  olmuĢdur.  Lakin, 
müvafiq  məlumatın  olmadığına  görə  gəlirlərin  bölüĢdürülməsi  böyük  mənada  qeyri-müəyyən 
olaraq qalır. Ölkədə yoxsulluğun təhlili üçün yeganə məlumat mənbəyi olan AEBM Cini əmsalı 
ilə  ölçülən  bərabərsizlik  sahəsində  aĢağı  göstəricilər  müəyyən  etmiĢdir.  Məsələn,  məlumatların 
mövcid olduğu son bir neçə il üzrə (2002, 2003, 2004 və 2005) istehlak xərclərinin Cini əmsalı 
16-18  faiz  civarında  olmuĢdur.  Bu  bütün  ölkələrdə  müĢahidə  edilən  ən  aĢağı  göstəricilərdən 
biridir.  Bir  sıra  amilləri  nəzərə  alaraq  Azərbaycanın  ən  bərabər  ölkə  olması  ehtimalı  isə  azdır 
(Ersado  2007).    Azərbaycan  keçmiĢ  kommunist  ölkəsidir  və  böyük  neft  ixracatçısıdır.  Hər  iki 
amil  bərabərsizlik  anlayıĢı  ilə  geniĢ  Ģəkildə  əlaqəlidir.  KeçmiĢ  kommunist  ölkələri  xüsusilə, 
keçmiĢ  Sovet  Ġttifaqı  respublikaları  demək  olar  ki,  iqtisadiyyatın  bütün  sahələrində  köklü 
dəyiĢikliklər  ilə  üzləĢmiĢ  və  bərabərsizlik  səviyyəsi  kifayət  qədər  artmıĢdır.
11
  Bir  tərəfdən 
iqtisadiyyatın liberallaĢdırılması və özəlləĢdirilməsi, eləcə də, daha yüksək ödəniĢli iĢçi qüvəsinin 
meydana  çıxması,  digər  tərəfdən  isə  iĢsizlərin  mövcud  olması  bir  qayda  olaraq  bərabərsizliyin 
artması  ilə  müĢahidə  edilir  (bax:  Milanoviç  və  Ersada  2008).  Eyni  zamanda,  neft  hasil  edən 
ölkələrdə bərabərsizlik səviyyəsi adətən yüksək olur.
 12
 
 
4.2
 
Bu  bölmənin  məqsədi  Azərbaycanda  bərabərsizliyin  səviyyəsini  və  meyllərini  təhlil 
etməkdən ibarətdir. Əvvəllər də qeyd edildiyi kimi indiyə qədər mövcud olan empirik məlumatlar 
səbəb  amillərini  və  ya  Azərbaycanda  bərabərsizliyin  səviyyəsini  müəyyən  etməmiĢdir. 
Bərabərsizlik  üzrə  müfəssəl  təhlillərin  aparılması  üçün  dəqiq  məlumat  bazası  və  bərabərsizliyin 
müəyyən  edilməsi  tələb  olunur.  2008-ci  ilin  yanvar-aprel  aylarında  həyata  keçirilən 
Azərbaycanda  YaĢayıĢ  Səviyyəsinin  Qiymətləndirilməsi  Sorğusunun  nəticələrinə  Azərbaycanda 
mövcud olan bərabərsizlik səviyyəsini qiymətləndirməyə imkan  verən dəyərli məlumatlar təmin 
edir.     
 
                                                 
11
  Bu  ədəbiyyat  böyük  həcmlidir.  Biz,  yalnız  Milanoviçin  (1998,  1999),  Mitra  və  Yemtsovun  (2006), 
ĠvaĢçenkonun (2002), Giammatteonun (2006), Sukiassyanın (2007) və Dünya Bankının Avropa və Mərkəzi 
Asiyada  yoxsulluq  və  bərabərsizlik  üzrə  iki  geniĢ  hesabatının  (Dünya  Bankı  2000  və  2005)  adlarını 
çəkmiĢik .  
12
  Məsələn,  2000-ci  ildə  Anqolada  Cini  əmsalı  40,  Qabonda  41,  Nigeriyada  49,  və  Venesuelada  48 
(göstəricilər Dünyada Gəlir Bölgüsü məlumat bazasına əsaslanır).  

---