Quba. Aprel-may 1918-ci il. Müsəlman qırğınları sənədlərdə
218
şəhərinin talan edilməsindən bir neçə gün sonra oradan böyük silahlı
erməni dəstəsi gəldi və bizim Amsar kəndinə hücum etdi. Biz hamımız
qaçdıq. Ermənilər bizim mal-qaranın oğurlanması və qırılması ilə
qane oldular, ev əşyalarını götürmədilər və yalnız Əli Qurbanın evini
yandırıb getdilər. Bizim həmkəndlilərdən bu dəstə tərəfindən altı nəfər
öldürülmüşdür, amma kənddə deyil, ayrı-ayrı yerlərdə. Öldürülənlərin
arasında qadın və uşaqlar yoxdur. Məscidə toxunmayıblar. Biz
erməniləri yaxın məsafədən görməmişik və onların kim olduğunu bilm-
irik. Dəstənin başçısını da tanımıram. Vurulmuş ziyan haqqında qərarı
təqdim etmişəm.
Əlavə edirəm ki, Soltan Məcid Məmməd oğlunun evindən ev
əşyaları və qızıl oğurlanmışdır. Daha deməyə sözüm yoxdur. Savadsızdır.
Tərcümə etdi: Ə.Xanbudaqov (imza)
Komissiyanın üzvü: A.Novatski (imza)
AR DA, f. 1061, s. 1, iş 98, v. 101.
Sənəd № 120
Dindirmə protokolu
1918-ci il. 21 dekabr, Quba şəhəri.
Azərbaycan Hökuməti yanında Fövqəladə Təhqiqat Komissiyasının
üzvü Novatskinin Cinayət Prosessual Məcəlləsinə uyğun olaraq
zərərçəkmiş qismində dindirdiyi aşağıda adı çəkilən şəxs göstərmişdir:
Ömər Şıx Kərim oğlu, 60 yaşlı, Quba qəzası 5-ci Fəthibəy
nahiyəsi Alpan cəmiyyəti Digah kəndinin sakini.
Bizim Digah kəndi Quba şəhərinin 5 verstliyində yerləşir. Ermənilər
Quba şəhərini ikinci dəfə talan edən zaman, oradan bizim kəndə
əksəriyyəti ermənilərdən və qismən yəhudilərdən ibarət olan böyük
qoşun dəstəsi gəldi. Biz hamımız qaçıb dağılışdıq, yalnız üç qoca və
iki qarı qaldı ki, onları sonradan ermənilər öldürdülər. Ermənilər və
yəhudilər bizim kəndimizi talan etdilər: 2-3 ev istisna olmaqla, bütün
evləri yandırdılar, kənddə cəmi 84 ev vardı, məscidi və Quran kitabını
da yandırdılar, daşınan qiymətli əmlakın hamısı qarət edildi, qalanları
isə istifadəyə yararsız vəziyyətə salındı. Ermənilər bizim kəndi iki dəfə
talan etmişlər: birinci dəfə Qusara gedərkən, ikinci dəfə ordan geri
qayıdarkən. Mən bu dəstədə xeyli Quba yəhudisi gördüm, məsələn,
Daniil Yov oğlunu və başqalarını, onları yalnız üzdən tanıyıram. Tanış
erməniləri isə görmədim və tanımadım. Əlavə heç nə deyə bilmərəm.
219
Oxundu. Savadsızdır.
Tərcümə etdi: Ə.Xanbudaqov (imza)
Komissiyanın üzvü: A.Novatski (imza)
AR DA, f. 1061, s. 1, i. 98, v. 102
Sənəd № 121
Dindirmə protokolu
1918-ci il. 24 dekabr, Quba şəhəri.
Azərbaycan Hökuməti yanında Fövqəladə Təhqiqat Komis-
siyasının üzvü Novatskinin Cinayət Prosessual Məcəlləsinə uyğun olaraq
zərərçəkmiş qismində dindirdiyi aşağıda adı çəkilən şəxs göstərmişdir:
Bəybala bəy Qayıbov, 47 yaşlı, Quba qəzası 5-ci Fəthibəy
nahiyəsi Alpan cəmiyyəti Alpan kəndinin mülkədarı, savadlıdır.
Mən Quba şəhərindən 8 verst məsafədə yerləşən 2 kəndin – Alpan
və Digah kəndlərinin daxil olduğu Alpan cəmiyyətinin mülkədarıyam.
Cəmiyyətdə 300-ə yaxın ev var idi. Bu il may ayının 1-də Amazaspın
başçılığı altında yalnız ermənilərdən ibarət cəza dəstəsi Qubaya
gəldi. Ertəsi gün dəstənin 500 nəfərlik bir hissəsi Digah kəndinə
gəldi, digahlıların bolşeviklərdən əldə etdikləri top və pulemyotları
müsəlmanlardan zorla aldılar, mal-qaranı və daşınan əmlakı oğurladılar,
kəndi yandırdılar və çıxıb getdilər. Üçüncü gün onlar Alpan kəndini üç
tərəfdən mühasirəyə aldılar. Sakinlər ermənilərin gəlişinə qədər qaçıb
getmişdilər. Mən də ailəmi göndərmişdim və iki nökərlə qalmışdım.
Ermənilər hücum edərkən mən nökərlərimlə yol açıb keçdim və
çaparaq getdik. Ermənilər bizi təqib edir və atəş açırdılar. Güllələrdən
biri nökərin getdiyi atın yalına dəydi. Mənim arxamca Alpan kəndindən
bir qoca və qarı da çıxdılar, onlar camaatla birlikdə qaça bilməmişdilər.
Ermənilər onların hər ikisini öldürdülər. Onlardan başqa Ermənilər
müxtəlif yerlərdə daha dörd nəfəri də öldürdülər, sonra xeyli sayda
mal-qara, daşınan əmlak oğurladılar, bir neçə evə və həmçinin məscidə
od vurdular. Lakin məscid yanmadı.
Ermənilər bizim kəndimizdə bir qızı – Püstə Məmməd qızını
ayaqlarının altına salaraq elə əzmişdilər ki, qız daha gəzə bilmirdi, çünki
onun ayaqlarını sındırmışdılar. Qızın yanında qalmış anası İmaməni isə
öldürdülər. Quba qəzasının keçmiş komissarı Gelovani mənə deyirdi ki,
ermənilər Digah kəndini ona görə dağıdıblar ki, bir erməni qızı digahlı
bir oğlana vurularaq onunla qaçıb. Alpan kəndini isə onu zəiflətmək
Quba qəzasının kəndlərinin talan edilməsi haqqında sənədlər
Quba qəzası kənd sakinlərinin şahid ifadələri
Quba. Aprel-may 1918-ci il. Müsəlman qırğınları sənədlərdə
220
məqsədilə darmadağın ediblər ki, Quba müsəlmanları üsyan etdiyi
təqdirdə onlara kömək etmək iqtidarında olmasın. Mən yaralı Püstəni
şəxsən görmüşəm və onunla söhbət etmişəm, qız yaralandıqdan
12 gün sonra öldü. O mənə danışırdı ki, bir erməni ona deyirmiş ki,
ermənilər müsəlmanlarla ona görə belə amansızlıqla rəftar edir və
onları öldürürlər ki, müsəlmanlar da onlarla belə rəftar edirlər. Mən
dəstəni yaxın məsafədən görməmişəm, dəstədə olanların heç birini
tanımadım və adlarını çəkə bilmərəm. Dəstədə ermənilərdən başqa
rus və yəhudilərin olub-olmadığını deyə bilmərəm. Ermənilər mənim
daşınan əmlakımı, qızılımı oğurlamış, buğda eytiyatını yandırmışlar,
mənə köhnə məzənnə ilə 150 min rubl dəyərində ziyan vurublar. Əlavə
heç nə deyə bilmərəm.
Oxundu. (ərəb hərfləri ilə).
Tərcümə etdi: Ə.Xanbudaqov (imza)
Komissiyanın üzvü: A.Novatski (imza)
AR DA, f. 1061, s. 1, i. 98, v. 104
Sənəd № 123
Fövqəladə Təhqiqat Komissiyasına
Rus opdusunun podporuçiki
Hacı Baba Əmiraslanovdan
Ərizə
Komissiyaya bəyan edirəm ki, Amazasp başda olmaqla Xudat
stansiyasına gəlmiş erməni cəza dəstəsi tərəfindən Quba qəzası Xudat
stansiyasında yerləşən və şəxsən mənə məxsus olan daşınmaz əmlak
tamamilə yandırılmışdır, o cümlədən: içində 25 vaqon buğda, kənd
təsərrüfatı alətləri və manufaktura malları olan çiy kərpicdən tikilmiş
və dəmirlə örtülmüş çörək anbarı, bundan başqa, çiy kərpicdən tikilmiş
və dəmirlə örtülmüş, içindəki bütün ev avadanlığı və qiymətli xalçalar-
la birlikdə 4-otaqlı evim, ətlə dolu olan ət anbarım da yandırılmışdır.
Ermənilər anbarın gözətçisini, fars-təbəə
47
Niftalı Haşım oğlunu
öldürmüşlər. Yuxarıda göstərilənlərlə mənə iki yüz min (200.000) rubl
ziyan vurulub və mən bunu lazım olan vaxt dərhal sübut edə bilərəm.
Podporuçik Əmiraslanov (imza).
24. ХП.1918-ci il. Quba şəhəri
AR DA, f. 1061, s. 1, iş 97, v. 111
Dostları ilə paylaş: |