Azərbaycan xalq cümhurġYYƏTĠ VƏ qafqaz ġslam ordusu
Yüklə 7,57 Mb. Pdf görüntüsü
|
25
limanının iĢğalı böyük təhlükə deməkdir. Bu, sanki bütün Orta ġərq boyu, Anadoludan Hindistanın Ģimal-Ģərq sərhədinə kimi səpələnən tez alovlanan materiala qığılcım sala bilərdi" (73). D.Lloyd-Corcun hakimiyyətinin sovet Rusiyası ilə ticarət-iqtisadi əlaqələrinin qaydaya salınması kursunu götürməsinə baxmayaraq (eyni zamanda Vrangel və PolĢanı dəstəkləməyə davam edərək), Vestminster imperiyasının ambisiyaları, Uayt-Xollun mübariz niyyətləri və London Sitisinin ehtirasları ingilis dairələrini Qafqazda yeni hərbi aksiyaların həyata keçirilməsinə hazırlaĢmağa sövq edirdi. 1920-ci ilin payızında qərb dövlətləri Türkiyəni və Sovet Rusiyasını toqquĢdurmağa ümid edirdilər. 1920-ci ilin noyabr ayında ingilis "Deyli Gerald" qəzeti yazırdı: "Rusiyaya qarĢı yeni cəbhənin yaradılması haqqında qəsd iĢlənilməkdədir. Qərb kapitalistləri Bakının neft sərvətlərindən ümüdlərini kəsmək istəmirlər. Rusiyanın əleyhinə olan bütün qazetlər Sovet Rusiyası və M.Kamalın baĢçılıq etdiyi Kiçik Asiya türklərinin arasında birlik yaranmasının təhlükəsi haqqında danıĢıqlarladoludur." (74). 20-ci illərin əvvəllərində Ġngiltərə Orta ġərqdə hərbi-siyasi yolla əsas geosiyasi məqsədinə - Qafqaz-Xəzər regionunda möhkəmlənmə məqsədinə çatmayaraq Sovet Rusiyasının bu regionda mövqelərini mürəkkəb diplomatik manevrlər yolu ilə zəiflətməyə çalıĢırdı. Beləliklə, Türkiyənin yeni rəhbərliyi ilə oyun oynayan Lloyd-Corc hakimiyyəti, türk nümayəndə heyətinin baĢçısı Bəkir Sami bəy ilə 1921 -ci ilin fevral ayında Londonda keçirilən danıĢıqlar zamanı, Ġngiltərənin Bakının neft mədənləri daxil olmaqla bütün Güney Qafqazı türk protektoratına təslim etməyə hazır olduğunu bildirdi (75). Lakin həmin zaman ingilis diplomatiyasını olduqca ciddi uğursuzluqlar gözləyirdi, halbuki sovet Rusiyası 1921-ci ilin fevral-mart aylarında Türkiyə, Ġran və Əfqanistanla, faktiki Qafqaz-Xəzər reqionunda onun geosiyasi mövqelərini daha da gücləndirən müqavilələr imzalaya bildi. 1921-ci ilin- yazında bitən bütün Güney Qafqazın və Türküstanın sovetləĢməsi mühüm geostrateji əhəmiyyət kəsb edirdi. Bundan sonra bu regionda Ġkinci Dünya müharibəsinə qodər hərbi-siyasi sakitlik hökm sürdü. * * * 1 Хаусхофeр К. Границы в их географическом и политическом значении // О геополитике. М: Мысль, 2001, с. 127. 2
3
История Азербайджана в трех томах. Том 2. Баку: АН Азерб. ССР, 1960, с. 742. 4.
Yenə orada, s. 741. 5.
История народов Северного Кавказа. XVIII век - 1917 г. М.: Наука, 1988, с. 540. 6.
Токаржевский Е.А. Из истории иностранной интервенции и гражданской войны в Азербайджане. Баку.АН Азсрб.ССР, 1957, с.ЗЗ; Azərbaycan tarixi.V cild.Bakı:Elm,2001, s.32. 7.
Заря Востока (Тифлис), 1925, 3 марта. 8.
Деникин А.И. Очерки русской смугы. М: Мысль, 1991, с. 139. 9.
Черчилль У. Мировой кризис. М.-Л.: 1932, с. 50. 10. Людендорф Э. Мои воспоминания о войне 1914-1918 гг. Том 2. М.: 1924, с. 187. И. Times, 1918,10 September. 12.
13.
Лавров СВ. Политика Англии на Кавказе и в Средней Азии в 1917-1921 годах// Вопросы истории, 1979, № 5, с. 81. 14.
Лавров СВ. Борьба в политических кругах Великобритании вокруг англо-советских переговоров 1920-1921 годов // Вопросы истории, 1977, № 6, с. 74. 15.
Фурсенко А.А. Нефтяные тресты и мировая политика. М.-Л.: 1965, с. 433. 16.
Бузынина Н.К., Виноградов К.Б. Лорд Керзон // Новая и новейшая история, 1973, с. 119. 17.
Yenə orada. 18.
Sum/ R.G. The Baku Commune. 1917-1918. Prinston, 1972, p. 5. 19.
Бузынина Н.К., Виноградов К.Б. Лорд Керзон..., с. 119. 20.
The New-York Times, 1918,14 July. 21.
Михайлов Я.Л. К вопросу о подготовке английской..., с. 32. 22.
Times, 1918, 29 September. 23.
Лавров СВ. Политика Англии на Кавказе..., с. 83. 26
24.
Мирошников Л.И. Английская экспансия в Иране. 1914-1920 гг.М.:1961,с.114-115. 25.
26.
Гражданская война и военная интервенция в СССР // Энциклопедия. М.: Советская Энциклопедия, 1983, с. 38. 27. Волков Ф.Д. Тайны Уайтхолла и Даунинг-стрит. М.: 1980, с. 50. 28.Денстервиль. Британский империализм в Баку и Персии. 1914-1917. Тифлис: Советский Кавказ, 1925, с. 122. 29. Правда, 1989, 21 апреля. 30. Радищев А.Б. Интервенция и гражданская война в Закавказье. М.: Воениздаг, 1960, с.65-68. 31.Т Людендорф Э. Мои воспоминания..., с. 188. 32. Yenə orada. 33.
34.
Пиния Г.В. Германский империализм в Закавказье в 1910-1918 гг. М. Наука, 1978, с. 130 35.
Yenə orada, с.125. 36.
Yenə orada, с. 126. 37.
Yenə orada. 38.
Денстервиль. Британский империализм..., с. 251. 39.
Лавров СВ. Политика Англии на Кавказе..., с. 82. 40.
Лудшувейт Е.Ф. Турция в годы Первой мировой войны. 1914-1918 гг. М.: МГУ, 1966, с. 254-255; Yücccr N. Birinci Dünya SavaĢında..., s. 145-155. 41.
Токаржевский Е.А. Из истории иностранной интервенции..., с. 152. 42.
Документы внешней политики СССР. Том 1. М.: 1957, с. 491-492. 43.
Yenə orada, с. 492-493. 44.
Yüceer N. Birinci Dünya SavaĢında..., s. 145-155. 45.
Ленин В.И. Полное собрание сочинений. Том 50. с. 372. 46.
Раевский А. Английская интервенция и мусаватскос правительство. Баку: Ист. парт. Отд. ЦК и БК АКП (б), 1927, с. 33. 47.
Азербайджан, 1918, 19 ноября. 48.
Азербайджан, 1918, 24 ноября. 49.
Раевский А. Английская интервенция и мусаватское.., с. 87. 50.
Волков Ф.Д. Тайны Уайтхолла..., с. 87. 51.
Черчилль У. Мировой кризис..., с. 105. 52.
Директивы Главного командования Красной Армии (1917-1920 гг.) // Сборник документов. М.: Воениздат, 1969, с. 156. 53.
Диалог (Москва), 1993, № 2, с. 73. 54.
Азербайджан, 1919, 25 января. 55.
Лавров СВ. Политика Англии на Кавказе..., с. 87. 56.
Yenə orada, с. 89. 57. Azərbaycan arxivi, 1988, № 1-2, s. 97. 58.
59.
Байков Б. Воспоминания о революции в Закавказье (1917-1920 гг.) // Архив русской революции. Том 9. Берлин: 1922, с.164; Лавров СВ. Политика Англии на Кавказе...,с.74. 60.
Financial News, 1918, 24 December. 61.
Кадишев А.Б. Интервенция и гражданская..., с. 217. 62.
Yenə orada, с. 176. 63.
Токаржевский Е.А. Из истории иностранной интервенции..., с. 239. 64.
Защита завоеваний социалистических революций. М.: Наука, 1986, с. 188. 65.
Азербайджан, 1919, 23 октября. 66.
Штейн Б.Русский вопрос на Парижской мирной конференции(1919-1920 гг.).М.:1949, с.46. 67.
Азербайджан, 1919, 23 октября. Yüklə 7,57 Mb. Dostları ilə paylaş:
|