Azərbaycan xalqinin maddi VƏ MƏNƏVİ MƏDƏNİYYƏTİNİn qəDİm köKLƏRİ
Yüklə 4,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
39 “Məşhur türkoloq Radlovun türk xalqlarından topladığı ağız ədəbiyyatı materialları ona belə bir fikir yürütməyə imkan vermişdir ki,türk xalqlarının şifahi ədəbiyyatında ilahə Umayla ağac həmişə qoşa xatırlanmışdır və bu hal 19-cu əsrin sonu-20-ci əsrin əvvəllərinə qədər davam etmişdir. Alimin Sibir və Altay türklərin- dən topladığı materiallarda deyilir:Biz ilkin atamız Ülgendən törədiyimiz zaman bu iki çayın ağacı da Umay ilə bərabər göydən enmişdir.” Ekranda qarın nayihəsində ağac təsviri cızılmış qadın heykəlciyi peyda olur. Diktor mətni: “Bu sitatdan göründüyü kimi,qədim türklər ağacın doğum ilahəsi Umayla birgə endiyinə inanmışlar.Bütün bu faktlar sözügedən inamım məhz türk düşüncə tərzi ilə bağlı olduğunu və həmin düşüncə tərzinin də ən azı Eneolit dövündə formalaşdığını sübut edir.Deməli,bu heykəlciklər qədim türk doğum ilahəsi Umayı əks etdirir. Ağac təsvirlərinin ilahənin məhz qarın nayihəsində cızılması da hüykəlcik- lərin məhz Umaya aid olduğunu sübut edir.Məsələ burasındadır ki,qədim türk dilində ana bətninə,yəni qadın uşaqlığına “umay” deyilmişdir.Bu fakt Radlovun “Qədim türk lüğəti”ində də təsbit edilmişdir.Bu səbəbdən də ilahə heykəlciklərinin qarnında cızılan ağac təsvirləri ideoqrafiya nümunəsi kimi də gözdən keçirilə bilər.” Ekranda Orxon-Yenisey abidələrinin təsvirləri bir-birini əvəz edir.Sonda ekrana Kül Təkin abidəsinin şərq tərəfi gəlir. Diktor mətni: “Kökü minilliklərin dərinliklərinə enən Umaya inamınn izlərinə Orxon- Yenisey abidələrində də rast gəlimnməkdədir.Belə ki,Kül Təkin abidəsinin şərq tərəfində,31-ci sətirdə yazılıb:Umay tək ögim katun kutunqa inim Kül Tiqin at bultı.Yəni, Umay tək anam xatunun bəxtinə kiçik qardaşım Kül Təkin ad qazandı.” Ekrandakı təsviri Tonyukuk abidəsinin qərb tərəfinin təsviri əvəz edir. Diktor mətni: “Tonyukuk abidəsinin qərb tərəfində,38-ci sətirdə belə deyilir:Tenqri, Umay,ıduk Yer-Sub basa berti erinc.Yəni,Tanrı,Umay və müqəddəs Yer-Su qələbə bəxş etdilər.” Ekranda Azərbaycanın müxtəlif xalça çeşnilərinin təsvirləri bir- birini əvəz edir. Diktor mətni: “Eneolit dövründə təşəkkül tapmış toxuculuq sənəti daha da inkişaf et- mişdi.Azərbaycanın bir sıra Eneolit abidələrindən—Kültəpə 1,Hacı Firuz,İlanlıtə- 40 pə,Babadərviş,Leylatəpə və sairə abidələrdən tapılmış iy ucları,habelə Əlikömək- təpəsindən tapılmış saxsı qabın səthində qalmış toxuma izi bunu sübut edir. Ekranda İngilis arxeoloqu Jeyms Mellartın şəkli görüntülənir. Diktor mətni: “Əldə olan məlumatlar xalçaçılıq sənətinin artıq Neolit-Eneolit dövrlərin-də formalaşdığını sübut etməkdədir.Məşhur ingilis arxeoloqu Jeyms Mellart Anadolu ərazisində yerləşən Çatal-Hüyük abidəsində qazıntılar apararkən kö-mürləşmiş xalı qalıqlarına rast gəlmiş və həmin xalının üzərindəki naxışların qorunub saxlanmamasından böyük təəssüf hissi keçirmişdi.Lakin qazıntıların son- rakı mərhələsində o son Eneoli dövrünə aid yaşayış binasının divarında xalça naxışlarını xatırladan naxışlara rast gəlmiş,bu naxışların bu günə qədər Anadoluda toxunmaqda olan türk xalçalrının naxışları ilə tam eyni olduğunu görüb təəccüb-lənmişdi.” Ekranda rus arxeoloqu Sarianidinin şəkli peyda olur. Diktor mətni: “Eyni halla cənubi Türkmənistanda qazıntılar aparan tanınmış rus arxeoloqu Sarianidi də üzləşmişdi.O,tapdığı son Eneolit-erkən Tunc dövrlərinə aid saxsı qabların üzərindəki naxışların bu gün də həmin ərazidə toxunmaqda olan türkmən xalçalarının naxışları ilə eynilik təşkil etdiyini görüb son dərəcə heyrət- lənmişdi.” Ekranda türkmən xalcası fonunda Türkmənistan ərazisindən tapılmış qabların təsvirləri canlanır. Diktor mətni: “Sarianidi digər bir tanınmış rus arxeoloqu Masson ilə birlikdə qələmə aldıqları “Qaraqum:Sivilizasiyanın ilk şəfəqi” adlı kitabında bu mövzuya toxunaraq yazır.” Ekranda peyda olan aktyor eyni təsvirlərin fonunda sözügedən kitab- dan oxuyur: “Eramızdan əvvəl 3-cü minilliyin ikinci yarısından etibarən Cənubi Türkmənistan qəbilələrinin dulusçuluq sənətində böyük dəyişikliklər baş verməyə başladı.Zoomorf motivlərin yerini həndəsi naxışlar tutdu.Bu naxışlar ağlasığmaz bir şəkildə xalça naxışlarını xatırlatmaqdadır.” Ekranda sənətşünas alim Kübra Əliyeva görünür.Ekranın aşağı tərəfində onun adı,soy adı,elmi dərəcəsi yazılır.O deyir: Yüklə 4,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|