Azərbaycan xalqinin maddi VƏ MƏNƏVİ MƏDƏNİYYƏTİNİn qəDİm köKLƏRİ
Yüklə 4,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
30 “Məlum olduğu kimi qədim insanlar ilk dəfə məhz Eneolit dövründə yaşa- yış evləri tikməyə başlamışlar.Bundan öncə isə onlar üçün ev rolunu təbii mağara- lar oynamaqda idi.Ana dilimizdə “mağara”kəlməsinin bir neçə sinonimi var.” Ekrandakı kadrlar itir və onun əvəzinə yazılır: " OVUQ------OVULMUŞ YER OYUQ ---- OYULMUŞ YER EŞİK ----- EŞİLMİŞ YER” Kadr arxasından diktor sözünə davam edərək deyir: “Ovuq,yəni ovulmuş yer. Oyuq,yəni oyulmuş yer.Eşik,yəni eşilmiş yer.Bü- tün bu sözlər fel bildirən kökə artırılan sözdüzəldici şəkilçi vasitəsi ilə düzəlmiş- dir.” Ekrandakı yazıları aşağıdakı yazılar əvəz edir: “OV+UQ= OVUQ OY+UQ= OYUQ EŞ+ İK = EŞİK” Diktor mətni aralıqsız davam edir: “Ov kökü və uq şəkilçisi.Oy kökü və yenə uq şəkilçisi.Eş və ik şəkilçisi.” 30 Ekrandakı yazılar dəyişir: “OV(MAQ) OY(MAQ) EŞ(MƏK)” Diktor mətni: “ Söz kökləri bunlardır:ov,oy və eş.Maraqlıdır ki,əcdadlarımız mağaralar-dan özlərinin qurduqları evlərə köçərkən,əski evlərinin,yəni mağaraların adlarını yeni yaşayış yerlərinə daşımışlar.Beləcə,ana dilimizdə “ev” termini və onun müx-təlif şivə variantları və sinonimləri meydana çıxmışdır.” Ekrandakı yazılar yeniləri ilə əvəz olur: “OV ---- EV OY ---- ÖY EŞ ---- EŞİK ---- EV-EŞİK” 31 Diktor mətni yenə aralıqsız davam edir: “Ov kökü bir qədər dəyişərək “ev”sözünə,oy kökü cüzi dəyişikliklə “öy” kəlməsinə, eş kökü isə “eşik” kəlməsinə və “ev-eşik”termininə başlanğıc vermiş- dir.Bu isə o deməkdir ki,dilimizdə bu gün də eyni mənada işlənməkdə olan həmin terminlərin ən azı 6-8 min il yaşı var. Və bunlar eyni dövrdə formalaşan və günü- müzədək yaşayan yeganə terminlər deyil. Ekrandakı yazıları Eneolit dövrünə aid saxsı qabların təsvirləri əvəz edir. Ekran arxasından diktorun səsi gəlməkdə davam edir: “Eneolit dövründə əcdadlarımızın məişətinəinə daxil olan yeniliklərdən biri də, artıq qeyd edildiyi kimi, saxsı qablar olmuşdur.Bəs,görəsən, saxsı qablar kəşf edilməmişdən öncə insanlar müxtəlif ərzaq növlərini,xüsusən də suyu nədə saxlayır və bir yerdən digər yerə necə daşıyırdılar.Quru ərzağı hələ Neolit dövrün- dən məlum olan toxuma səbətlərdə saxlamaq və daşımaq mümkün olsa da, su üçün bu imkansızdır.” Ekranda balqabaq və kudu təsvirləri fonunda xarici görkəmcə onları xa- tırladan gil qabların təsvirləri çanlanır.Diktorun səsi sözünə davam edərək deyir: “Ən qədim qabların formalarının qabağın məlum iki formasını-balqabaq və kudu formalarını xatırlatması ,eləcə də yaxın vaxtlara qədər məişətdə içi oyul- muş qabaq qabıqlarından qab kimi istifadə edilməsi Enrolit dövrü gil qablarının prototipinin məhz içi ovulmuş qabaq olduğunu söyləməyə əsas verir.” Ekranda pedaqoq alim Allahverdi Eminov peyda olur.Ekranın altında onun adı,soy adı və elmi dərəcəsi yazılır.O deyir. “Azərbaycanda tərəkəmələrin məişətində içi ovulmuş balqabaqdan ya- xın zamanlara qədər qab kimi istifadə edilmişdir. Mən bu halı ikinci dünya müha- ribəsi dövründə Balakən rayonunda görmüşəm.” Ekranda yenidən öncəki şəkillər peyda olur. Diktor mətni: “Deməli,Eneolit dövründə yaşamış əcdadlarımız dulusçuluq sənətini kəşf etməmişdən öncə qab kimi içi ovulmuş qabaqdan istifadə edərmişlər.Və bu, gil qabların istifadəyə girməsindən sonra da uzun əsrlər boyu məişətdə davam et- mişdir.” Ekrandakı təsvirləri aşağıdakı yazı əvəz edir: 32 “QABAQ ----- QAB QABIQ ----- QAPAQ Diktorun səsi sözünə davam edir: “Bu fakt dilimizdəki “qab” və “qapaq” kimi terminlərin “qabaq” və “qabıq”kimi sözlərdən törədiyini və sözügedən yeni terminlərin məhz Eneolit döv- ründə,yəni ən azı 6-8 min il öncə yarandığını sübut edir. Madam ki,dilimizdə bu gün də ən azı 6-8 min il bundan öncə yaranmış sözlərimiz heç bir əhəmiyyətli dəyişikliyə uğramadan yaşayır və fəal şəkildə işlə- nir,deməli,o dövrün ovsun mətnlərinin günümüzədək cüzi dəyişikliklərlə gəlib çat- masında təəccüblü bir şey olmamalıdır.” Ekranda Nəsir Rzayev görünür və deyir: “Ovsunçuluq qədim mədəniyyətimizdə,folklorumuzda dərin köklər sal- dığı üçün onun ənənəvi davam edən izləri dövrümüzədək gəlib çıxmışdır.Bu izlər təsərrüfat həyatında,təbiətdə və məişətdə baş verən hadisələri ovsunlamaq məqsədi ilə,dilimizə canlı və cansız varlıqları ovsunlayan sözlər gətirmişdir.Azərbaycan ərazisində,son vaxtlara qədər ovsunlama ayinlərinin ayrı-ayrı formaları,daha doğ- rusu,fraqmentləri icra edilirmiş.Ovçuluq,maldarlıq,əkinçilik təsərrüfatlarına dair bir neçə ovsun ayini nümunəsi göstərək.Ovçu gələcək ovun müvəffəqiyyətlə keç- məsi üçün ovu nişan alaraq oxu atarkən belə deyir: Haş getdi, Huş getdi, Bu ox sənə Tuş getdi. Maldar mal-qaranı canavardan qorumaq üçün bıçaq və ya qayçını bü- külmüş halda parçaya sarıyaraq deyir: Qurdun ağzını bağladım.” Ekranda tarixçi alim Nəcəf Müseyibli peyda olur və deyir: “Azərbaycanda geniş yayılmış ovsun folkloru nümunələrindən biri də “Qurd ağzı bağlama” ovsunudur.Maraqlıdır ki,Gəmiqaya təsvirləri içərisində rast gəlinmiş bir təsvir bilavasitə qurd ağzı bağlama ovsunu ilə birbaşa bağlıdır.” Ekranda Gəmiqaya təsvirlərindən biri-üzərində qurd,qoyun və yumağa dönüşən ip şəkli cızılmış petroqlif görünür.Alim kadr arxasından sözünə davam edir: “Sözügedən petroqlifdə qurd və qoyun,eləcə də onların arasından keçə-rək onları bir-birindən ayıran və ucu yumağa çevrilən ip şəkli çəkilmişdir.” Yüklə 4,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|