Azərbaycan xalqinin maddi VƏ MƏNƏVİ MƏDƏNİYYƏTİNİn qəDİm köKLƏRİ
Yüklə 4,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
27 “ Deyirlər ki,Ərdəbildə böyük daş var,əlinlə onu vurduqda xoş səs çıxarır. Quraqlıq düşdüyü zaman bu daşı şəhərdən kənara çıxarırlar və o saat yağış yağır. Onu yenidən şəhərə qaytaranda yağış kəsir.” Ekranda folklorşünas alim Azad Nəbiyev peyda olur.Ekranın alt tərəfində onun adı,soy adı və elmi dərəcəsi yazılır.O deyir: “Xalqımızın ilkin inam və etiqdlarının,ovçuluq,əkinçilik,maldarlıq həyatı ilə bağlı mifik təsəvvürləri bizə əsasən xalq yaradıcılığı nümumələri ilə gəlib çatmış- dır. Bu nümunələr improvizə edilmiş formalarda,əksər halda isə türkdilli xalqların poetik yaradıcılığı üçün ənənəvi olan ibtidai ölçü qəliblərində yayılmışdır.Türk boy -larının ilkin magik təsəvvürlərinin poetikləşməsi ,şifahi bədii yaradıcılıqda əks olunması dövrünün məhsulu olan ovsunlar müəyyən mərhələdə ibtidai insanın gündəlik həyatında,həyatı dərketmə və öz bildiyi kimi idarə etmə prosesində mühüm mövqe tutmuşdur.Zaman keçdikcə,təbiətin sirləri insan üçün açıldıqca ovsun təsəvvürləri də zəifləmiş, bir janr kimi arxaikləşmişdir. Ovsun sözün gücünə inamı əks etdirən bir janrdır.Bu janrda oxşar səslər, sözlər vasitəsilə insan psixikasına təsir göstərilir,sözün gücü,təsiri inamın təntənə- sinə çevrilir. Xalq içərisində uzun müddət quraqlıq olarkən müəyyən “müqəddəs”ocaq- lardan götürülmüş daşları ortadan dəlib suya salardılar.Məsələn, Quba – Qonaq- kənd zonasında Baba dağdan gətirilmiş daşları suya salıb ipin başını sahildəki ağaclardan birinə bağlayardılar.İpin bağlandığı ağac adətən qarağac və ya fındıq ağacı olmalı idi.Daşlar suya salınarkən xorla oxuyardılar: Daş başım, Yaş başım, Yaş oldu Üst-başım. Sonra daşı suya salardılar.Bu vaxt ovsun oxunardı” Ekranda çay qırağında durmuş milli geyimli qızlar görünür.Onlar xorla deyirlər: “Suda daşım, Baba daşım, Gələr,getməz Yağışım. Suda daşım, Yaş başım, Yaş oldu Üst-başım.” Ekranda yenidən Azad Nəbiyev peyda olur və deyir: 28 “Məlumdur ki,hələ çox qədimlərdən arası kəsilməz yağışlar zamanı günəşi çağırış mərasimləri xalq arasında geniş yayılmışdı.İbtidai insanlar bu görüşlə bağlı ovsunlar da yaratmışlar.Onlardan biri belədir :Günəşin çıxmasını arzulayan insanlar Baba dağından gətirilmiş daşları ocaqda,küldə basdırar və ocaqda xəşil bişirərdilər. Xəşili ananın ilki çalmalı idi.Ovsunçu basdırılan daşların üstünə közləri yığa-yığa ovsun oxuyardı.” Ekranda ocaq başına yığışmış milli geyimli qızlar görünür.Onlardan biri ocaqdakı daşların üstünü közlərlə örtə-örtə oxuyur: “Qodu daşı, Odu daşı, Qodu kəssin Yağışı.” Sonra qızlar birlikdə oxuyurlar: “Budu daşı, Bulutların Kudu daşı, Bişirmişəm Xəmiraşı. Qonaq gəlsin Godu başı, Gətirsin Qızıl günü, Aparsın Yağışı. Qodu daşı, Odu daşı, Qodu kəssin Yağışı.” Ekranda eyni səhnə yenidən,fəqət bu dəfə səssiz təkrarlanır.Kadr arxasın- dan diktorun səsi eşidilir: “Qarğalar təpəsindən tapılan ocaq yeri və ocaqdan qaralmış daşlar bu qə-dim türk inancının köklərinin ən azı Eneolit dövrünə,yəni 6-8 min il öncələrə qədər uzandığını və bu mərasim zamanı oxunan ovsunların da 6-8 min il öncəyə aid po-etik nümunələr olduğunu sübut edir.Bu isə o deməkdir ki,Azərbaycanda türk xalq teatr sənətinin,ağız ədəbiyyatının və xor ifaçılığının yaşı minilliklərlə ölçülür.” 29 Ekranda bir-birini əvəz edən qaya təsvirləri görüntülənir.Kadr arxasından eşidilən diktor səsi deyir: “Deməli,şifahi xalq ədəbiyyatımızın tarixi də Qobustanda izlərinə rastladı-ğımız təsviri incəsənətimiz və rəqs mədəniyyətimiz qədər qədimdir.Lakin gerçək-dənmi əcdadlarımızın minillər öncə danışdıqları dil bu günkündən bu qədər az fərqlənirmiş və 6-8 min il öncə işlənilən sözlər günümüzə qədər dəyişmədən gəlib çıxa bilmişdir?” Ekranda Sayalı Sadıqovanın öncə qələmə aldığı “Azərbaycan dilində ter- minologiyanın təşəkkülü və inkişafı”kitabını üz qabığı,daha sonra müəllifin özü görünür.Ekranın alt tərəfində onun adı,soy adı və elmi dərəcəsi yazılır.Alim deyir: “İstehsalat prosesinin genişlənməsi,ictimai-iqtisadi həyatın,elmin inkişafı terminologiyanın zənginləşməsində həlledici amildir.İstehsalatın inkişafı yeni-yeni əmək alətlərinin yaradılması və müntəzəm olaraq təkmilləşdirilməsi zərurətini ya- radır.Yeni yaradılan və təkmilləşdirilən modellər onların adlandırılmasından doğan ehtiyac zəminində hər bir dilin ayrı-ayrı leksik laylarının inkişafına səbəb olur. Azərbaycan türkcəsində terminologiyanın təşəkkülü və inkişaf tarixi qədimdir. Tədqiqatçıların müəyyənləşdirdiklərinə görə hələ Eneolit dövründə Azərbaycanda kənd təsərrüfatı,əkinçilik.maldarlıq kimi sahələr aparıcı sahələr olmaqla, onun iqtisadi həyatının əsasını təşkil etmişdir.Bu dövr Azərbaycan mədəniyyətinin inkişaf tarixi baxımından bir sıra əlamətdar xüsusiyyətləri ilə diqqəti çəkir.” Ekranda dilçi alim K.M.Musayev görünür.Ekranın alt tərəfində onun adı, soy adı və elmi dərəcəsi yazılır.O deyir: “Söhbət terminologiyadan gedəndə bir çox mütəxəssislər ilk növbədə yazı- lı ədəbi dilə müraciət edirlər.Halbuki bir çox sahə terminologiyası yazısı olmayan dillərdə,həmçinin ədəbi dilin yazıyaqədərki dövrlərində də formalaşmışdır.” Ekranda dilçi alim Ağamusa Axundov peyda olur .Ekranın altında onun adı,soy adı və elmi dərəcəsi yazılır.O deyir: “Ümumiyyətlə,terminoloji tədqiqatlara və termin yaradıcılığına da yeni- dən qayıtmağa ehtiyac var.Çünki cəmiyyətin tarixində baş verən bütün ictimai-si- yasi dəyişikliklər,tarixi hadisə və proseslər dildə öz əksini tapır.” Ekranda “Milyonuncu illər” filmindən mağara həyatını təsvir edən kadrlar canlanır. Diktor mətni: Yüklə 4,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|