Azərbaycan xalqinin maddi VƏ MƏNƏVİ MƏDƏNİYYƏTİNİn qəDİm köKLƏRİ
Yüklə 4,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
23 ərazisində 1-ci Töyrətəpə,Şomutəpə,Babadərviş,Qarğalar təpəsi və sairə çox zəngindirlər.” Ekranda Eneolit dövrü yaşayış evlərinin qrafik təsvirləri canlanır.Kadr arxa- sından muzeyin əməkdaşının səsi gəlir: “Eneolit dövrünün yaşayış məskənləri əsasən hündür təpələr formasında olub müxtəlif ölçülüdürlər.Bu məskənlərə həm düzən,həm də dağətəyi zonalarda təsa- düf edilir.Həmin məskənlər mədəni təbəqələrin qalınlığı ilə səciyyələnir.Bu isə öz- lüyündə oturaq həyat tərzinin güclü olması ilə bağlıdır.” Ekrandakı təsvir itir.Yenidən peyda olan muzey əməkdaşı sözünə davam edərək deyir: “Azərbaycanda qədim oturaq əkinçilik və maldarlıq mədəniyyətini öyrənmək üçün mövcud abidələri tədqiqatçılar iki qrupa bölürlər.Naxçıvanda öyrənilmiş 1- ci Kültəpənin alt təbəqəsi,Mil-Qarabağ və Muğan düzlərindəki yaşayış məskənləri bi-rinci qrupa aid edilir.İkinci qrup abidələrə Kiçik Qafqaz dağ silsiləsi ilə Kür çayı arasında yerləşən yaşayış məskənləri daxildir.” Ekranda Eneolit dövrünə aid yaşayış məskəninin qrafik planı canlanır. Diktor mətni: “Yaşayış sahələri 0,5-2 hektar ərazini əhatə edirdi.Eneolitin ilk mərhələsində evlər möhrə və ya kərpicdən dairəvi formada tikilirdisə,son mərhələdə dördbucaqlı evlər də tikilməyə başlamışdır.Bundan başqa qazma tipli evlər də mövcud olmuş- dur.Yaşayış binaları 10-15 kvadratmetr,bəzən 24 -28 kvadratmetrə kimi sahəyə malik,təsərrüfat tikililəri isə kiçik ölçülü idi.Vahid planda deyil,pərakəndə halda tikilən yaşayış binalarının davamlılığını artırmaq üçün evlərin divarların qarşısında xüsusi dayaqlar hörülürdü. Eyni dövrə aid eyni mədəniyyətin izlərinə Şərqi Anadolu və Cənubi Azər- baycanda da rast gəlinmişdir.Bu baxımdan cənubda Urmiya gölü bölgəsində və Təbriz yaxınlığında öyrənilmişYanıqtəpə,Dolmatəpə,Göytəpə,Anadoludakı Çatal- Hüyük və sairə Eneolit dövrü məskənlərini misal çəkmək mümkündür.” Ekranda tarixçi alim H.Cəfərov peyda olur və deyir: “Həmin dövrdə gön-dəri emalı və bununla bağlı sahələrin də inkişaf etməsi nəticəsində aşılanmış dəridən ayaqqabı,paltar və sairə də hazırlayırdılar. Hələ Eneolit dövründə təşəkkül tapmış toxuculuq sənəti daha da inkişaf et- mişdi.Azərbaycanın bir sıra Eneolit abidələrindən—Kültəpə 1,Hacı Firuz,İlanlıtə- pə,Babadərviş,Leylatəpə və sairə abidələrdən tapılmış iy ucları,habelə Əlikömək- təpəsindən tapılmış saxsı qabın səthində qalmış toxuma izi bunu sübut edir. 24 Eneolit dövrü ev sənətkarlığının müxtəlif sahələri içərisində dulusçuluq daha kütləvi istehsal xüsusiyyətləri ilə fərqlənirdi.Neolit dövrünün bəsit və kobud qabla- rından fərqli olaraq Eneolit dövründə istehsal olunmuş saxsı qablar həm forma,həm də hazırlanma texnologiyasına görə diqqəti cəlb edir.Əhalinin artan tələbatına uy-ğun yeni qab növlərinin istehsalı mənimsənilirdi.” Ekranda Eneolit dövrünə aid dulusçuluq məmulatlarının təsvirləri görüntülə- nir.H.Cəfərovun səsi bu dəfə kadr arxasından eşidilir: “Onların davamlılığını artırmaq və keyfiyyətini yüksəltmək üçün yeni texni- ki üsullardan istifadə olunurdu.Bu dövrdə ən mühüm yeniliklərdən biri saxsı qabların bişirilməsi üçün dulus kürələrinin meydana gəlməsidir .Kültəpə, Şomutəpə, İlanlıtəpə,Əliköməktəpə,Çalağantəpə yaşayış məskənlərində dulus kürələri qalıqlarına da çox təsadüf edilmişdir.Burada dulus kürələri əsasən iki qatlıdır.Alt qatda ocaq qalanır,üst qatda isə saxsı qablar yığılırmış.Əliköməktəpə və Leyletəpə abidələrində dulus kürələri yaşayış yerinin kənarında cəmlənmişdi.” Ekrandakı təsvir itir.Yenidən görünən H.Cəfərov sözünə davam edir: “ Tədqiqatçıların fikrincə,bu faktı eramızdan əvvəl 5-ci minilliyin axırı və 4 – cü minilliyin əvvəllərində meydana çıxan “icma sənətkarlığının”varlığı kimi qiy- mətləndirmək lazımdır.Maraqlıdır ki,bu abidələrdə tapılmış saxsı qabların bir qis- mi sadə quruluşlu dulus çarxında hazırlanmışdır.” Ekranda dulus çarxında qab hazırlayan usta və ardınca da hazırlanmış saxsı qabların təsviri peyda olur.Kadr arxasından diktorun səsi eşidilir: “Öncələr elə hesab edilirdi ki,Azərbaycanda dulus çarxı yalnız son Tunc dövründən tətbiq edilməyə başlamışdır..Dulus çarxının kəşf və ilk dəfə tətbiq edil- diyi yerin isə qədim Şumer ərazisi olduğu hesab edilirdi.Ölkəmizin ərazisindən əl- də edilmiş arxeoloji tapıntılar dulus çarxının ilk dəfə kəşf edilib,tətbiq edildiyi mə- kanın məhz Azərbaycan ərazisi olduğunu söyləməyə əsas verir və bu,məhz son Eneolit dövründə baş vermişdir.Maraqlıdır ki,qədim yunan müəllifləri dulus çarxı- nın kəşfini iskitlərə,başqa sözlə türklərə aid etmişlər.Məsələn,Posidoniy və Sene- ka saxsı qabların hazırlanmasında istifadə olunan dulus çarxını iskit Anaxarın icad etdiyini yazmışlar.O da maraqlıdır ki,Eneolit,yəni Mis-Daş dövrünün başlamasına səbəb olan misin kəşfi məsələsində də qədim yunanlar birinciliyi iskitlərin ayağına yazmışlar.(Ekrandakı təsvirləri mis və metal əşyaların təsvirləri əvəz edir.) Məsələn, Pliniy Sekund misgərlik sənətinin əsasını iskit xaqanı Lidin qoyduğunu bildir-mişdir.Qədim yunanlara görə,ümumiyyətlə,metallurgiyanın kəşfi iskitlərlə,yəni türklərlə bağlıdır.Belə ki,Esxil İskitlər ölkəsini dəmirin doğulduğu ölkə adlandır-mış, Mitelenli Hellanik isə ilk dəmir alətləri iskitlərin xaqanı Sansvinin qayırdığını yazmışdır.” Yüklə 4,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|