Azərbaycan xalqinin maddi VƏ MƏNƏVİ MƏDƏNİYYƏTİNİn qəDİm köKLƏRİ
Yüklə 4,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
45 “Xalçadakı ilahənin qarnı iki kameralı əsvi edilmişdir.Bunda məqsəd bir yandan onun hamilə olduğunu diqqətə çatdırmaq,digər yandan diqqəti buna çəkərək söhbətin Umaydan getdiyini vurğulamaqdır.Çünki,artıq qeyd etdiyimiz kimi qədim türk dilində qadın bətninə “umay” deyilirdi.Ən maraqlı cəhətlərdən biri isə odur ki, bu təsvirdə ağac ilahənin qarın nahiyəsində deyil, boğaz nayihəsində təsvir edilmişdir.Bunun da səbəbini bilmək üçün qədim türk dilindəki omonimlər sistemindən xəbərdar olmaq lazımdır. Məsələ burasındadır ki, qədim türk dilində “boğaz” kəlməsi təkcə insan bədəninin gövdəsini başla birləşdirən hissəsinə deməmişlər,eyni zamanda bu kəlmə ilə hamiləliyi də ifadə emişlər.Bu gün də Azərbaycan türkcəsində hamiləlik mənasında “boğaz” kəlməsi işlənməkdədir.Eyni kəlmə əski türk yazılı abidələrində daha məhsuldar olmuşdur.” Ekranda “Oğuznamə”nin uyğur variantının birinci səhifəsinin təsviri görüntülənir. Diktor mətni: “Məsələn,“Oğuznamənin uyğur variantında bu kəlməyə “töl boğaz” söz birləşməsi şəklində rast gəlirik.” Ekrandakı təsvirin fonunda yazılır: “TÖL BOĞAZ BULDİ, KÜNLERDEN SONQ,KECƏLƏRDƏN SONQ YARUDİ.” Bir qədər aşağıda isə bu cümləni Azərbaycan türkcəsindəki tərcüməsi yazılır: “O,DÖL BOĞAZ OLDU,GÜNLƏR,GECƏLƏR SONRA YÜKÜNÜ YERƏ QOYDU.” Diktor hər iki cümləni oxuyur. Ekranda yenidən Quba xalçası görünür. Diktor mətni: “Bu xalçada diqqəti çəkən daha bir maraqlı məqam Umay ilahəsini ətrafını 22 çiçəyə bənzər elementin bəzəməsidir.Çox güman ki,bu,22 oğuz boyuna işarədir.Məsələ burasındadır ki,oğuz boylarının sayını 24 kimi qeyd edən Yazıçıoğlu Əlidən fərqli olaraq Mahmud Kaşğarlı onların sayını 22 göstərmişdir.” 46 Ekrandakı xalça təsvirini bir vaxtlar Macarıstanın paytaxtı Budapeştdəki əntiq mallar mağazasında saxlanılan,19-cu əsrə aid Şirvan xalçasının təsviri əvəz edir. Diktor mətni: “Bir vazxtlar Macarıstanın paytaxtı Budapeşt şəhərindəki əntiq mallar mağazasında saxlanılan və haqqında Azərbaycan elmi ictimaiyyətinə sənətşünas alim Rasim Əfəndi tərəfindən məlumat verilən,19-cu əsrdə toxunmuş Şirvan xalçasında da oğuz boylarına işarə edilməkdədir.Beləki bu xalçanın üzərindəki 3 romba bənzəyən 8 bucaqlı fiqurlardan ən altdakında 24 qarmaqvari işarə gözə dəyir.Ola bilsin ki,bunlar 24 oğuz boyunu təmsil edir. Diqqəti ən çox cəlb edən isə xalçanın alt tərəfindəki simmetrik şəkildə iki dəfə təkrarlanan 3 oxdur.Görünür bu oxlar, haqqında “Oğuznamə”də söz açılan üçoxları təmsil edir. “Oğuznamə”də deyilir...” Ekrandakı xalça təsvirinin fonunda peyda olan aktyor əlindəki kitabdan oxuyur: “Oğuz Kağanın yanında ağ saqqallı,ağ saçlı bir kişi vardı.Xeyirxah,müdrik bir kişi idi,yuxu yozan,qeybdən xəbər verəndi.Onun adı Uluğ Türük idi.Günlərin bir günü o,yuxuda bir qızıl yayla üç gümüş ox gödü.Bu qızıl yay gündoğandan günbatanacan uzanmışdı,üç gümüş ox isə quzeyə tərəf qanadlanmışdı.Oyandıqdan sonra Uluq Türük yuxuda gördüklərini Oğuz kağana bildirdi.Söylədi: -Ay Kağanım,sənin ömrün olsun uzun!Ay Kağanım,qoy ədalət olsun sənə qanun!Göy Tanrı mənə yuxumda bildirdi.Qoy yuxum çin olsun!Aldığın torpağı sənin uruğuna versin! Oğuz Kağan Uluq Türükün sözünü bəyəndi,öyüdünü dinlədi,öyüdünü tutub əməl elədi.Sonra sabah olunca,böyük qardaşları,kiçik qardaşları çağırtdırıb gətirtdi.Onlara belə söylədi: -Könlüm ov istəyir.Qocalıqdan yox məndə daha taqət.Gün,Ay,Ulduz,siz gündoğana tərəf gedin,Göy,Dağ,Dəniz,siz də günbatana tərəf gedin. Bundan sonra üçü gündoğana,üçü də günbatana doğru getdi.Gün,Ay,Ulduz çoxlu vəhşi heyvan,çoxlu quş ovlayıb,sonra yoldan qızıl bir yay tapdılar.Yayı götürüb,atalarının yanına gəldilər.Oğuz Kağan sevindi,güldü,onu üç hissəyə böldü. Dedi: -Ay böyük qardaşlar,yay sizin olsun.Oxları göylərə atın! Bundan sonra Göy,Dağ,Dəniz çoxlu vəhşi heyvan,çoxlu quş ovlayıb,sonra yoldan üç gümüş ox tapdılar.Götürdülər,atalarına verdilər. Oğuz Kağan sevindi,güldü,oxları hər üçünün arasında bölüşdürdü.Belə söylədi: -Ay kiçik qardaşlar oxlar sizin olsun.Yay oxu atdı.Sizlər olun oxlar tək.” Ekranda Şirvan xalçasının üzərindəki üç ox təsviri iri planda görüntülənir. Diktor mətni: 47 “Dastandan belə məlum olur ki,Oğuz Kağan yayı verdiyi oğullarının nəslini Bozoklar,oxları verdiyi oğullarının nəslini isə Üçoklar adlandırmışdır.Deməli,sözügedən Quba xalçası üçok, yəni üçox tayfasının yaratdığı çeşnilərdəndir.” Ekrandakı təsviri 24 xanalı Anadolu türkmən xalçasının təsviri əvəz edir. Diktor mətni: “Anadoluda geniş yayılmış 24 xanalı türkmən-oğuz xalılarındakı xanaların sayı da 24 oğuz boyunu ifadə etməkdədir.” Ekrandakı 24 xanalı Anadolu xalısını Altaydakı Pazırıq kurqanından tapılan xalçanın ümumi görüntüsü və ayrı-ayrı elementlərinin təsvirləri əvəz edir. Diktor mətni: “20-ci əsrin ortalarında Altayda yerli türklərin “Pazırıq”,yəni “Basırıq” ad-landırdıqları yerdə qazıntı aparan rus arxeoloqları iskitlərə aid qədim bir kurqandan Hamını heyrələndirən əşyalar tapdılar.iskit-saqa boylarına məxsus bu sənət nümunələri içərisində salamat qalmış və rəngini itirməmiş bir xalı da var idi.” Ekranda dilçi alim Firidun Ağasıoğlu peyda olur.Ekranın alt tərəfində onun adı,atasının adı və elmi dərəcəsi yazılır.O deyir: “Pazırıq xalısı adı altında bu gün Sakt-Peterburqun “Ermitaj”muzeyində saxlanılan və nümayiş etdirilən bu xalının yaşı miladdan əvvəl 5-ci əsrə aid edilir.180 x 200 santimetr ölçüsündə olan Pazırıq xalısını üzərindəki naxışların-at və maralların ortasındakı çərçivədəki 24 xananın anlamı bir çox alimin tədqiqat mövzusuna çevrilmişdir.” Ekranda yenidən Pazırıq xalısının ümumu görüntüsü çanlanır. Firidun Ağasıoğlu kadr arxasından deyir: “Tədqiqatçılar bir-birindn xəbərsiz bunun 24 oğuz boyu ilə bağlı olduğunu söyləmişlər.” Ekranda Nəsir Rzayev görünür və deyir: “Qədim Şərqdə yazı mədəniyyəti üç inkişaf mərhələsi keçmişdir.Birinci mərhələ piktoqrafik yazıların,yəni təsvirli yazıların yaranması və inkişaf dövrüdür. Bu dövrdə piktoqrafik yazıların ortaya çıxması qədim insanların magik təfəkkürü ilə üzvü surətdə bağlı olmuşdur.Piktoqramlar magik təfəkkürün məhsuludur.Magik təfəkkür isə ibtidai şüur səviyyəsində olan insanların təxmini və şərti anlayışlarının Yüklə 4,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|