57
“Allah –Təalanın Həzrət Musa əleyhissəlama və onun vasitəsilə İsrail
oğullarına endirdiyi müqəddəs “Tövrat”da Nuh tufanından,Həzrət Nuh əleyhis-
səlamın oğulları və onların soyları barədə məlumat verildikdən sonra tufandan sağ
çıxmış insanların soylarından yaranan xalqın Şumer ölkəsinə köçməsindən də bəhs
edilir. Köçənlərin Şərq ölkəsindən köçdükləri bildirilir.”
Ekranda peyda olan aktyor əlindəki kitabdan oxuyur:
“Yer üzndə bir dil və bir ləhcə var idi.Nuh övladları Şərqdən hərəkətə
keçərək Şumer ölkəsində düzənlik bir yer tapdılar.”
Ekranda yenidən “Tövrat” görünür.O açılır və vərəqlər bir-birini əvəz edir.
Diktor mətni:
“Gördüyümüz kimi, Tövratda şumerlrin Şumer ölkəsinə Şərq ölkəsindən
gəldiyi bildirilir.Qədim və orta əsrlər yəhudi və xristian abidələrində,o cümlədən
Musa Kağankatlının “Alban tarixi”kitabında “Şərq ölkəsi” deyilərkən şimali
Azərbaycan ərazisi nəzərdə tutulur.”
Ekranda Musa Kağankatlının “Alban tarixi” kitabının üz qabığı göstərilir.
Diktor mətni:
“Musa Kağankatlı eyni zamanda Şəkidəki Kiş kəndinin Şərq ölkəsində
olduğunu qeyd edərək yazır:Müqəddəs patrik Kişə gəlir,burada kilsə tikir və qansız
qurban verir.Bu yer Şərqin bütün kilsə və şəhərlərinin başlanğıcıdır...
Musa Kağankatlının qədim yəhudi və xristian mənbələrinə istinadən verdiyi
bir məlumat da çox maraqlıdır.Onun yazdığından belə aydın olur ki,qədim
Çol,yəni Dərbənd şəhəri də Şərq ölkəsinə daxil olmuşdur.Deməli,şumerlər
İkicayarasına,başqa sözlə Messopatamiyaya Şərq ölkəsindəki,yəni Azərbaycandakı
Kiş çayı hövzəsindən köçmüşdülər.”
Ekranda yanidən mixi yazılı gil kitabə təsvirləri
və qədim şumer incəsənəti
nümunələri bir-birini əvəz edir.
Diktor mətni:
“Əski şumer mənbələrinin yazdığına görə, Kiş sülaləsinin və Şumer
dövlətinin ilk hökmdarı Etana olmuşdur.Bu adın bir türk adı olduğu,Anadolunun
bir parçasında bir müddət bəylik etmiş türk sülalələrdən birinin Eretana oğulları
ad-landığı məlumdur.Qədim şumerlr Etana ilə bağlı bir dastan da qoşmuşdular və
bu dastanın süjeti Azərbaycanda çox məşhur olan Məlikməmməd nağılının süjeti
ilə ağlasığmaz dərəcədə üst-üstə düşür.Dastanda əbədi həyat çiçəyini tapmaq
qərarına gələn Etana şah tanrıların məsləhəti ilə yola çıxır və bir quyuya düşür.O
orada balaları qartal tərəfindən yeyilmiş ilanın həmin qartalla döyüşünün şahidi
58
olur və ilanı öldürür. Etana qartalın belinə minib göyə qalxır.Göyə qalxanda
Etana ilə qartal arasında dialoq baş verir. Quş qəhrəmana yerə baxmağı və onun
nəyə oxşadığını təsvir etməyi təklif edir.Etana yeri öncə xəlbirlə,sonra çörəklə
müqayisə edir.”
Ekranda zümrüd quşunun üstündə uçan Məlikməmmədin şəkli təsvir edilir.
Diktor mətni:
“Dastanın yazıldığı gil lövhə qırıldığından onun ardı məlum deyil.Lakin
elə bu qədər də söhbətin “Məlikməmmədin” şumer variantından,daha dəqiq
desək,prototipindən getdiyinə heç bir şübhə oyatmır.Beləki,bizim qəhrəman da
əbədi həyat çiçəyi axtaran Etana kimi,cavanlaşdırıcı almanın dalınca gedir.O da
quyuya düşür.O da əjdaha ilə zümrüd quşunun konfliktinin şahidi olur.O da
əjdahanı öldürür və quşun belində uçur.Ona da quş yerə baxmağı və nə gördüyünü
söyləməyi təklif edir.Məlikməmməd də eynən Etananın verdiyi cavabı verir.”
Ekranda Erix Tserenin “Bibliya təpələri”adlı kitabının üz qabığının
təsviri,daha sonra isə müəllifin şəkli görünür.
Diktor mətni:
““Bibliya təpələri” kitabının müəllifi,qədim Şərq tarixinin böyük bilicisi
Erix Tseren vaxtilə yazmışdır: “Alimlərin çoxu şumer dilini türk dili saymış və bu
gün də saymaqda davam edirlər.””
Ekranda mixi yazılı gil kitabə təsvir olunur.
Diktor mətni:
“Şumer və türk dillərinin qohumluğu müddəasını ilk dəfə irəli sürənlər
görkəmli dilçi alimlər Hommel və Qroznı olmuşlar.Sonralar bu fikir Əhməd Cavad
,Naili Boratav və başqaları tərəfindən daha da inkişaf etdirilmişdir.Bu iş sonrakı
dövrlərdə də davam edirilmişdir və bu sahədə görkəmli Azərbaycan dilçisi Aydın
Məmmədov və tanınmış qazax alimi Amanjolov,məşhur qazax şairi Oljas
Süleymenov,qaraçay-balkar alimi Miziyev,türkiyəli tədqiqatçı Osman Nədim Tuna
və başqalarını əməyini xüsusi qeyd etmək lazımdır.”
Ekranda növbə ilə Hommel, Qroznı və Amonjolovun şəkilləri görüntülənir.
Diktor mətni:
“Hommel və Qroznı bu dillərin genetik qohumluğu müddəasını ilk növbədə
həmin dillərin hər ikisinin aqqlünativliyinə əsaslanaraq irəli sürmüşlər.Amanjolov
da bu yolla gedərək, 20-dən artıq şumer sözünün türk sözləri ilə eyniliyini fonetik
qanunauyğunluqlar əsasında açıb göstərmişdir.”