Azərbaycan xalqinin maddi VƏ MƏNƏVİ MƏDƏNİYYƏTİNİn qəDİm köKLƏRİ
Yüklə 4,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
149 Deməli, Paleolit, yəni qədim daş dövrü insanı bir və ya bir neçə səslə onu əhatə edən yüzlərlə əşyanı ifadə etməyə çalışmış və bu zaman onları bir-birindən fərqləndirmək üçün səsin uzunluq və yüksəklik tembrini tez-tez dəyişməli olmuş və bugünkündən çox-çox zəngin olan jestikulyativ arsenaldan istifadə etmişdir.Çoxgüman ki, dilimizin "ilk kərpici" rolunu ifa etmiş ilkin səs "o" səsi etməyə çalışmışlar.Maraqlıdı ki,çağdaş Azərbaycan türkcəsində,eləcə də bir çox digər türk dillərində məhz bu səs işarə və şəxs əvəzliyi kim çıxış etməkdə və ana dilimizdə həmin əvəzliklə hər bir şey ifadə edilə bilinməkdədir...” Ekranda “o” hərfi yazılır və ondan müxtəlif tərəflərə ox işarələri çəkilir və bu oxların hər birinin uc tərəfində müxtəlif canlı və çansız əşyaların kiçik təsvirləri canlanır; ağac,cicək,dovşan,quş,ox, günəş,ulduz.ay və sairə. Diktor sözünə davam edir: "...Əlbəttə, belə bir uyğunluq təsadüf də ola bilərdi.lakin bir sıra faktlar var ki,bu halın təsadüf olduğunu bütünlüklə istisna edir.Məsələ burasındadır ki,türk dilinin müxtəlif ləhcələrində bu əvəzliyin "u",klassik ədəbiyyatımızda isə "a" variantlarına da rast gəlinir.Eyni variantlara tamam başqa dil ailə və qruplarına aid olan fars və yapon dillərində də rast gəlinmişdir...” Ekranda yazılır: ------------------------------------------------------------------------------------------ Azərbaycan türkcəsi Fars dili Yapon dili ------------------------------------------------------------------------------------------- O(A,U) U A ------------------------------------------------------------------------------------------- Diktor mətni: "...HindAvropa dil ailəsinin İran dilləri qrupuna daxil olan fars dilində "u" variantı ilə rastlaşırıq. Fərqli bir dil ailəsinə daxil olan yapon dilində isə "a" varian- tı mövcuddur. Təkcə bu fakt sözügedən məsələyə ciddi yanaşmağı zəruri edir. Azərbaycandan üzə çıxarılan Quruçay mədəniyyətinin yaşının 1,5 milyon il olduğunu nəzərə alsaq, dilimizdəki "o" kəlməsini dilimizin ən qədim kəlməsi olduğunu və onun yaşının ən azı 1,5 milyon ilə bərabər olduğunu söyləyə bilərik.Bu kəlmənin "a" və "u" variantları olduğunu diqqətə alsaq, 1,5 milyon il öncə dilimizdə ən azı üç saitin mövcud olduğunu söyləmək olar .Maraqlıdır ki,əski türk yazılı mənbələrində bir sait səslə ifadə olunan daha bir neçə kəlmə təsbit edilmişdir..." Ekrandakı yazını aşağıdakı yazı əvəz edir: 150 " U ----- YUXU " Diktor mətni: "... Bu kəlmələrdən biri "U" kəlməsidir ki, əski mətnlərdə yuxu mənasında işlənmişdir..." Ekranda Tonyukuk abidəsi görüntülənir.Abidənin təsvirinin fonunda yazılır: " QIRQIZIQ UDA BASDIMIZ ----- QIRĞIZLARA YUXUDA İKƏN HÜCUM ETDİK " Diktor mətni: "...Məsələn, Tonyukuk abidəsində yaılıb: Qırqızıq uda basdımız, yəni qır- ğızlara yuxuda ikən hücum etdik..." Ekrandakı təsvir və yazılarını Mahmud Kaşğarlı "Divan"ının təsviri əvəz edir. Təsvirin fonunda yazılır: " AĞIR UNI UÇURSADIM ---- AĞIR YUXUNU QOVDUM " Diktor mətni: "...Kaşğarlı "Divan"ında isə belə bir cümləyə rast gəlirik: Ağır unı uçurdum, yəni ağır yuxun qovdum..." Ekrandakı təsvir və yazıları manixey yazıları əvəz edir.Yazıların fonunda yazılır: "İ" Diktor mətni: "Türkdilli manixey mətnlərində isə bir səslə-"i" səsi ilə ifadə edilən və cicəkləmək anlamında işlənən bir kəlmə ilə rastlaşırıq.Deyilənlərə Mahmud Kaşğarlının təsbit etmiş olduğu və təəccüb mənasında işlənən "a" kəlməsini də əlavə etmək lazımdır.Deməli, 1,5 milyon il öncə dilimizdə ən azı dörd səs, yəni a,o,y və i səsləri olmuş və onar müxtəlif və çoxfunksional semantik yükə sahib olmuşlar.Bumlardan yalnız "o" kəlməsi dövrümüzədək ulaşmışdır.Təkcə bu fakt türk dillərinin kökünün ən azı 1,5 milyom il bundan öncələrə uzandığını, yəni dilimizin yaşının ən azı 1,5 milyon il olduğunu təkzibedilməz bir şəkildə sübut edir." Ekranda tanınmış danimarka dilçisi O Espersin şəkli canlanır. Diktor mətni: 151 "Dilin təşəkkülünün ikinçi mərhələsi samit səslərin ortaya çıxması və hecaların yaranmasıdır.Hecanın yaranması barədə bir neçə nəzəriyyə mövcuddur ki, onlardan Sonor və Əzələ nəzəriyyələri daha geniş yayılmış və özünə daha çox tərəfdar toplaya bilmişdir.Sonor mnəzəriyyəsinə görə,heca gur səsin az səslə birləş-məsi nəticəsində yaranmışdır. Bu nəzəriyyənin banisi tanınmış Danimarka dilçisi Espers olmuşdur. Digər bir nəzəriyyə isə Əzələ Nəzəriyyəsidir..." Ekrandakı şəkli fransız dilçisi M.Qrommonun şəkli əvəz edir.Diktor sözünə davam edir: "...Bu nəzəriyyənin əsası isə məşhur fransız dilçisi Qrommon tərəfindən qoyulmuşdur..." Bu dəfə ekranda Espers və Qrommonun şəkilləri yanaşı görüntülənir.Daha sonra ekranda yazılır: "VC (V- sait +C- samit) Diktor mətni: "Hər iki məktəbin nümayəndələri hecanın ilk mərhələdə VC modeli əsasın- da qurulduğuna tərəfdar çıxmış,sonralar bu fikir digər məktəblərin nümayəndələri tərəfindən də qəbul olunmuşdur.Bu sxemə əsasən "V" sait səsi, "C" isə samit səsi ifadə edir.Yəni ilk hecalar bir sait və bir samit səsdən ibarət olmuşdur.Belə hesab olunur ki, ən qədim sözlər təkhecalı olmuş və VC sxemi, yəni sait+samit modeli üzrə qurulmuşdur." Ekandakı yazını aşağıdakı yazılar əvəz edir: ---------------------------------------------------------------------------------------------------- Azərbaycan tükcəsində: at,it,ət,ot,od,ad,əl, el,üz,ox,uç,iş,ov,oy,eş,al,iy və sairə. Şumer dilində: ut( günəş),ut(od),an (göy) və sairə. ---------------------------------------------------------------------------------------------------- Diktor mətni: "Heç kəsə sirr deyil ki, çağdaş türk dillərində onlarca VC sxemi üzrə qurulmuş söz vardır. Məsələn,Azərbaycan türkcəsində at, it, ət, ot, od, ad, əl, el, üz, ox, uç, iş, ov, oy, eş, al, iy və sairə.Bənzər model əsasında qurulmuş sözlərə şumer mixi yazılarında da rast gəlinir.Məsələn, od və günəş mənalarında işlənmiş "ut", göy mənasında işlənmiş "an" və sairə. Eyni zamanda dilimizdə hiss-həyacan bildirən ah, of, eh, əh, oy və sairə kimi bir sıra ara sözlər də eyni sxem üzrə qurulmuşdur ki, bu da önə sürülən fikri Yüklə 4,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|