Azərbaycan xalqının dahi oğlu, ümummilli lider

224 

 

qalasının  qəhrəman  müdafiəçilərinin  əzmkarlığı  nəticəsində  qalanı  ala  bilməyən 

rus  qoşunları  aprelin  17-də  yenidən  Üçkilsə  monastırına  çəkildi  [93,  243-244; 

177,305].  Bu  zaman  maddi  cəhətdən  korluq  çəkən  rus  komandanlığı  Qars  və 

Ərzurum  paşalıqlarına  müraciət  etsə  də,  bu  müraciət  uğursuz  oldu  [93,  245]. 

Nəhayət,  aprelin  23-də  Tiflisdən  rus  qoşunlarına  göndərilən  ərzaqla  dolu  araba 

karvanı  düşərgəyə  gəlib  çatdı.  Bu  ərzaq  rus  qoşunlarını  yalnız  10  gün  təmin  edə 

bilərdi  [177,  306].  Beləliklə,  müvəqqəti  də  olsa  ərzaq  problemini  həll  edən  rus 

qoşunları  əsas  məqsədinə  yetişmək  -  İrəvan  qalasını  ələ  keçirmək  və  xanlığı 

tamamilə işğal etmək üçün tələsdi. 

 

Ġrəvan qalasının üçüncü mühasirəsi və qala 

qəhrəmanlarının Rusiya isğalçılarına təslim olmaması 

(27 aprel - 23 iyun 1827-ci il) 

 

İrəvan  sərdarı  Hüseynqulu  xan  Qacar  rus  qoşunlarının  məqsədini 

anladığından  İrəvan  qalasının  müdafiəsinə  yaxşı  hazırlaşmışdı.  Xan  ətraf 

kəndlərdən  qalaya  çoxlu  taxıl  ehtiyatı  toplatdı,  qala  qamizonunu  daha  da 

möhkəmləndirdi.  Təkcə  İrəvan qalasında  yerləşən qarnizonun sayı 5 minə  çatırdı, 

qalada  26  top  yerləşdirilmişdi  [59,28].  Dəfələrlə  ermənilərin  xəyanəti  ilə  üzləşən 

Hüseynqulu xan bu dəfə ehtiyatlı davranıb Üçkilsə monastırını nəzarətə götürərək 

burada  400  nəfərlik  qarnizon  yerləşdirmiş,  kilsədə  olan  ərzaq  ehtiyatını  İrəvan 

qalasına daşıtdırmış və burada bir neçə nəfər din xadimi qoyaraq qalan erməniləri 

İrəvan  qalasına  gətirtdirərək  nəzarət  altında  saxlayırdı  [93,233].  İrəvan  xanı 

Hüseynqulu  xan  qardaşı  Həsən  xanı  Sərdarabad  və  İrəvan  qalasının  mühafizəsinə 

təyin etdi, özü isə qoşunla ətraf yerləri qoruyurdu [8,11, 84]. 

Vaxt itirmək istəməyən Benkendorf Üçkilsədə podpolkovnik Voljenskinin 

başçılığı ilə 2 tabor qoyaraq aprelin 23-də oradan çıxdı. Səhəri gün Zəngi aşırımını 

keçərək  İrəvanın  cənub-şərqinə  doğru  hərəkət  edərək  yüksəklikləri  tutdu.  Aprelin 

24-dən 27-nə qədər  İrəvan qalasının  müdafiəçiləri  ilə  işğalçı  rus  ordusu  və  İrəvan 

xanına xəyanət edən ermənilər arasında dəfələrlə qanlı döyüş baş verdi.

*

 Çox çətin 

mübarizədən  sonra,  aprelin  27-də  isə  mayor  Voljenskinin  başçılığı  ilə  İrəvan 

qalasının  şərq  tərəfindəki  şəhərətrafı  adlanan  hissə  tutuldu.  Bununla  da  İrəvan 

qalasının  mühasirəsi  başa  çatdı  [93,  256-258;  177,  308-310].  Hər  tərəfdən 

                                                           

*

  Düşmənlə  vuruşmaq  üçün  İrəvan  qalasından  ayrılan  500  nəfərlik  süvari  dəstə  qala  yaxınlığındakı 

kəndlərin  birində  düşmənlə  qanlı  döyüşə  girdi.  İrəvan  süvarilərinin  inadla  döyüşməsinə  baxmayaraq, 

yaxşı  silahlanmış  düşmən  qalanın  cənub-şərq  hissəsindəki  Muğanlıtəpə  kurqanını  ələ  keçirdi.  Lakin 

qala  müdafiəçiləri  onları  güclü  top atəşinə tutdu.  Aprelin  25-də düşmən qanlı  döyüşdən  sonra  "İrakli 

dağı"  təpəsini  ələ  keçirdi.  Həmin  gün  qala  rəisi  Sübhanqulu  xanın  başçılıq  etdiyi  hərbi  dəstə  şəhər 

bağlarında  yerləşən  düşmən  alayına  hücum  etdi.  Düşmən  alayı  geri  çəkildi,  lakin  rus  qoşunları  əlavə 

hərbi kömək aldığı üçün İrəvan döyüşçüləri məğlub oldu... [bax: 93, 256, J57; 177, 308-309].

 

---

225 

 

mühasirəyə  alınmasına  baxmayaraq,  İrəvan  qalasının  müdafiəçiləri  mərdliklə 

mübarizə  aparırdı.  Buna  görə  də  general  Benkendorf  qala  rəisi  Sübhanqulu

**

 

(Hüseynqulu  xan  Qacarın  qardaşı  oğlu  və  kürəkəni  -  red.)  xan  vasitəsilə 

Hüseynqulu  xanla  danışıqlar  aparmağa  məcbur  oldu.  General  əvvəlcə  xanı  pulla 

ələ  almaq istədi,  bunun  nəticəsiz  olduğunu  gördükdə  xana könüllü təslim olacağı 

təqdirdə  onun  Rusiya  dövləti  tərəfindən  hakimiyyətində  saxlanacağına  və  əvvəlki 

gəlirlərinin özünə qaytarılacağına söz verdi. 

Lakin  Hüseynqulu  xan  Qacar  generalın  təklifini  nəinki  qəbul  etmədi 

əksinə,  yenə  də  mübarizəni  davam  etdirməyi  üstün  tutdu.  Aprelin  29-dan  30-na 

keçən  gecə  İrəvan  süvariləri  Zəngi  çayının  üstündən  keçən  körpünü  qoruyan 

düşmən gözətçi dəstələrinə qəflətən hücum edərək onları çətin vəziyyətdə qoydular. 

Məqsəd  düşmən  mühasirəsini  yarıb  İrəvan  qalasına  daxil  olmaq  idi.  Lakin  rus 

qoşununun güclü top atəşləri bu hücumun axıradək davam etdirilməsinə mane oldu 

[177, 309-312]. 

Aprelin 30-da Həsən xan Qacar 200 nəfərlik süvari dəstə ilə şərq tərəfdən 

mühasirəni  yarmaq  və  qaladakılarla  əlaqəyə  girməyə  çalışdı,  lakin  ruslar  buna 

imkan  vermədilər [93, 258]. Mayın 1-də general Paskeviçin göndərdiyi 2-ci  hərbi 

sursatı  alan  Benkendorfun  dəstəsi  artıq  ərzaqla  təmin  edilmiş,  bundan  əlavə,  ona 

Qara dəniz kazaklarının iki alayı da qoşulmuşdu. Həsən xan tez-tez süvari dəstəsi 

ilə  rusların  düşərgəsinin  ətrafında  görünür,  lakin  ciddi  toqquşmalara  girişmirdi. 

Yəqin  ki,  xanın  əsas  məqsədi  rus  qoşunlarını  narahat  etmək  və  yormaq  idi  [93, 

260]. Mayın 7-də Həsən xan təqribən 4 minlik dəstə ilə Zəngi çayının mənsəbində 

düşərgə qurdu. Ayın 8-i axşam Benkendorf 1200 kazak və 1 topla silahlanmış iki 

bölüklə  bərabər  düşərgədən  çıxaraq  gcecə  Uluxanlı  kəndini  keçib  səhər  Zəngi 

çayının  mənsəbinə  çaldı.  Çayın  o  biri  sahilində  Həsən  xanın  dəstəsi  durmuşdu. 

Sarvanlar  kəndi  yaxınlığında  çayı  keçən  Benkendorf  xanın  sol  cinahına  doğru 

yönəldi. Həsən xan Abaran çayına doğru geri çəkilərkən Benkendorfun Qara dəniz 

və  Don  kazaklarının  hücumuna  məruz  qaldı.  Həsən  xanın  dəstəsini  təqib  edən 

Benkendorf  onların  ölən  və  yaralananlarla  birlikdə  300  nəfər  itki  verdiyini 

bildirirdi. 54 nəfər isə əsir düşmüşdü. Əsir düşənlərin arasında Xoy və Qarapapaq 

bəyləri,  İrəvan  sərdarının  qayınatası  da  var  idi.  Sərdarabad  yaxınlığında  Həsən 

xanın  təqibi  dayandırıldı.  Səhərisi  gün  Benkendorf  düşərgəyə  qayıtdı.  Həsən  xan 

Arazın  cənubunda  yerləşən  Bəybulaqda  düşərgə  salıb  bir  sıra  yerli  tayfalardan 

süvari dəstələr toplayaraq qoşunun sayını 5 min nəfərə çatdırdı [93, 261-162]. 

İrəvan  qalası  müdafiəçilərinin  qəhrəmancasına  müdafiə  olunması, 

mühasirənin uzanması baş komandan Paskeviçin şəxsən özünü İrəvan üzərinə səlib 

                                                           

**

 Potto İrəvan qalasının komendantı Sübhanqulu xanın adını əsərinin bir yerində "Savatqulu" xan [177, 

309-311],  digər  yerində  isə  "Suvanqulu"  xan  [177,514],  Şerbatov  isə  "Suanqulu"  xan  [93,  264]  kimi 

təqdim  edir.  Lakin digər  mənbədə  Hüseynqulu  xan  Qacarın qardaşı  oğlu, İrəvan  qalasının  komendantı 

Sübhanqulu xan kimi verilir [32,566]. 

 

---