Azərbaycan xalqının dahi oğlu, ümummilli lider
Yüklə 1,98 Mb. Pdf görüntüsü
|
228
artıq Üçkilsə hospitalında 700-dən çox hərbçi yerləşdirilib [59,6]. Eyni fikri - iki ay ərzində havaların çox isti keçməsini, əsgərlər arasında dəhşətli xəstəlik yayılmasını V.Potto da təsdiq edərək yazırdı ki, avqust ayında gəlməsi gözlənilən mühasirə artilleriyası olmadan qalanın alınmasından söhbət belə gedə bilməz. Mövcud vəziyyət barədə Paskeviçə məlumat verən Krasovski İrəvan qalasının mühasirəsinin mənasız olduğunu bildirir və mühasirədən əl çəkmək üçün ondan razılıq istəyirdi [177, 449-451]. Pottoya görə, nəhayət, Paskeviçdən İrəvanın mühasirəsindən əl çəkməyə icazə alan Krasovski iyunun 21-də gecə yarısı Üçkilsəyə doğru geri çəkildi. Səhəri gün rusların geri çəkilməsindən xəbər tutan qala sakinləri 2 ay sürən mühasirədən sonra rahat nəfəs aldılar. Onların sevinclərinin həddi-hüdudu yox idi [177, 451]. Şerbatov isə Krasovskinin ayın 22-dən 23-nə keçən gecə mühasirədən əl çəkərək Sudakəndə keçməyi planlaşdırdığını yazırdı [93.275]-Lakin Krasovskinin özünün gündəliyində İrəvan qalasının mühasirəsindən əl çəkməsinin gizli şəkildə həyata keçirildiyi və qalanı mühasirəyə alan birləşmiş qüvvələrin 1827-ci il iyunun 23-də gecə yarısı Üçkilsəyə doğru geri çəkildiyi qeyd olunur [59, 6]. Ruslar geri çəkildikdən sonra Hüseynqulu xan qalanı möhkəmləndirməyin qayğısına qaldı və bunun üçün heç bir şeyi əsirgəmədi. * Hətta bəzi şayiələrə görə, xan bir zərbədə rus korpusunun yarıdan çoxunu qıra biləcək dəhşətli top yaratmaq təşəbbüsündə olmuş, yalnız bunun üçün əridilmiş metal azlıq etmişdi [177, 453- 454]. Naxçıvan qalası yaxınlığında rus qoşunları Qacarlar İranının Həsən xanın və Nağı xanın komandanlığı altında olan süvari hərbi qüvvələri ilə qarşılaşdılar. Lristovun komandanlığı ilə sayca üstün olan rus qoşunları üstün gəldilər [115, 118]. İyunun 26-da Naxçıvan ələ keçirildi. Naxçıvanı tutan Paskeviç iyulun 1-də bütün qüvvəsi ilə Abbasabadın mühasirəsinə başladı [93, 275-280]. Bu zaman Hüseynqulu xan Qacar Üçkilsəyə hücum etmişdi ** [177, 454]. Görünür, İrəvan xanı Abbasabad qalasını mühasirəyə alan rus qoşunlarının diqqətini yayındırmağa çalışırdı. İyulun 5-də Abbasabadın mühasirəsini yarmağa çalışan Abbas Mirzə Həsən xanla birgə Xoy tərəfdən hücuma keçdi. Lakin Cavanbulaqda baş verən döyüş onların məğlubiyyəti ilə bitdi. Qala şiddətli atəşə tutuldu. İyulun 7-də qala qarnizonu təslim oldu. İyulun 8-də Paskeviç Abbasabada daxil oldu. İyulun 13-də
* Rusların İrəvan qalasının mühasirəsindən əl çəkməsindən sonra Hüseynqulu xan məscidə gedərək kafirlərin hücumundan xilas olduğu üçün Allaha dua etmişdi... İrəvan qalası Hüseynqulu xan üçün çox əziz idi, onun 23 illik döyüş xatirələri, ən yaxşı günləri bu qalada keçmişdi [177.452. 453-454].
**
qalasından çıxaraq Üçkilsəni tutmağa getdi. Sərdar komendanta məktub göndərərək arxiyepiskop Nersesə qulaq asmayaraq monastın təslim etməyi təklif etdi. Təslim olmaq əvəzinə monastırdan top atəşləri açıldı. Sərdarın dəstələri monastırı mühasirəyə aldı, Lakin bir neçə erməni monastırdan qaçaraq Krasovskini xəbərdar etdi. Krasovski 2 tabor və 4 topla iyulun 5-da monastıra yönəldiyindən sərdar mühasirədən əl çəkdi və İrəvana doğru geri çəkildi [177,454-455; 59,8].
229
general-mayor Saken qalanın komendantı və Naxçıvan vilayətinin rəisi təyin edildi [93, 282-287, 293; 132,167]. 1827-ci il iyulun 19-da Qriboyedov baş tərcüməçisi A.Bakıxanovla birlikdə Abbas Mirzənin düşərgəsinə gəldi. Danışıqlar zamanı Qriboyedov İrəvan və Naxçıvan xanlıqlarının Rusiyaya güzəştə gedilməsini və hərbi təzminat ödənilməsini tələb etdi Abbas Mirzə isə hərbi əməliyyatların 10 aylığa dayandırılmasını təklif etdi. Danışıqlar uğursuzluqla nəticələndi [153, 76]. Üçkilsədə yerləşən rus qoşunu iyulun 1-dək buranın müdafiəsini möhkəmləndirməklə məşğul oldu və qoşunun müəyyən hissəsini burada qoyaraq Üçkilsədən 35 verst aralı, Abaran çayı sahilində yerləşən Çınqıllı kəndində düşərgə saldı. Rus qoşunlarını təqib edən İrəvan qoşunları * isə onların düşərgəsindən 10 verst aralı Alagöz dağının ətəyində onlara nəzarət edirdi [59, 6; 177, 452-455]. Abbas Mirzə öz qüvvələrini cəmləşdirib (onun qoşununda 10 min piyada, 15 min süvari və 28 top var idi [93,301]), avqustun 17-də Uşağa vuruşmasında rus qoşunlarına ağır zərbə endirdi. Səhər saat 7-dən gündüz saat 4-dək davam edən qanlı döyüş Üçkilsənin 2 verstliyində başa çatdı. Döyüşdən qaçan Krasovski Üçkilsə
monastırına sığındı
Abbas Mirzə
Uşağadakı mövqelərini möhkəmləndirərək hücum etməyə qərar vermədi [93, 302-303]. Gizetti adlı müəllifin bu vuruşma haqqında məlumatına görə, Krasovskinin dəstəsi həmin döyüşdə 1166 əsgər və zabit itirdi (685 nəfər öldürüldü, 347 nəfər yaralandı, 134 nəfər isə əsir düşdü) [146, 145; 132, 167]. Şerbatova görə isə, Krasovskinin dəstəsindən 700-ə yaxın əsgər və zabit öldürüldü, 300 nəfərədək yaralandı və generalın özü çiynindən ağır yara aldı. Şerbatov Abbas Mirzənin itkisinin 3 minə çatdığını qeyd edir [93,303]. Görünür, müəllif Abbas Mirzənin itkisini çox, ruslarınkını isə az göstərmişdir. Krasovskinin dəstəsi qaçaraq geri çəkildiyindən rus qoşunlarının itkisi daha çox olmalı idi. Krasovski öz məğlubiyyətinə haqq qazandıraraq bildirirdi: Abbas Mirzə Uşağada mövqeyini elə möhkəmləndirmişdi ki, böyük qurbanlar və itkilər vermədən oranı keçib yenidən düşərgəyə qayıtmaq nıümkün deyildi. Digər tərəfdən, əgər mən bu təhlükəli hərəkətə qərar versəydim, onda Üçkilsənin itirilməsi labüd olardı [93,303-304]. General Paskeviçin Uşağa döyüşündən sonra Krasovskinin İrəvanın mühasirəsini yenidən davam etdirməyə qadir olmadığını etiraf edərək yazır: "Hətta əgər Abbas Mirzə təkrar Krasovskiyə hücum etsəydi, o, Üçkilsə monastırında çətin ki tab gətirə biləydi [177, 481]. Həmin döyüşdən bəhs edən müəlliflər yazır: "İrəvanın mühasirəsindən əl çəkən Krasovski Üçkilsəyə *
etdi. Avqustun 4-də Abbas Mirzə 30 minlik qoşunu ilə Üçkilsə düzündə göründü və avqustun 6-da Əştərək kəndini tutdu. Onlar birləşərək avqustun 17-də rus qoşunlarını mühasirəyə alıb, qırmağa başladılar. 200 əsiri çıxmaqla 24 zabit, 1130
* Pottoya görə, qarapapaqlılardan ibarət bu ayıq və cəsur dəstəyə Nağı xan başçılıq edirdi [177-455]. * Üçkilsə bir rus taboru ilə müdafiə olunurdu, Krasovski isə 2 minlik dəstəsi və ərzaq daşıyan transportu (nəqliyyat) ilə ora yönəlmişdi [185.48].
Yüklə 1,98 Mb. Dostları ilə paylaş:
|