Azərbaycan xalqının dahi oğlu, ümummilli lider
Yüklə 1,98 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Köçürmədən əvvəlki vəziyyət
236
237
238
239
240
241
242
243
244
245
246
247
248
249
250
251
252
253
Ġşğal olunmuş Ġrəvan xanlığı ərazisində ermənilərin Ġrandan və Osmanlı imperiyasından kütləvi sürətdə köçürülməsi Köçürmədə məqsəd. Rusiya imperiyası Cənubi Qafqazda möhkəmlənmək və özünün gələcək işğalçılıq planlarını həyata keçirməkdən ötrü Türkmənçay * və
Ədirnə ** müqavilələrinin şərtlərinə əsaslanaraq erməniləri dərhal İrandan və Osmanlı imperiyası ərazisindən kütləvi surətdə Şimali Azərbaycan torpaqlarına köçürməyə başladı. Ermənilərin Azərbaycan torpaqlarına köçürülməsi məsələsi hələ XVIII əsrin əvvəllərindən başlayaraq Azərbaycan torpaqlarında erməni dövləti yaratmaq niyyəti güdən Rusiya imperiyasının çoxdankı işğalçılıq planlarının tərkib hissəsi idi. İran və Türkiyə sərhədlərində bufer xristian zolağı yaratmaq niyyətində olan Rusiya erməniləri başlıca olaraq Azərbaycanın İrəvan, Naxçıvan, Qarabağ xanlıqlarının ərazilərinə, habelə digər münbit torpaqlarına köçürdü. Əvvəlki fəsillərdə qeyd etdiyimiz kimi, qriqorian missionerləri istisna edilməklə, ermənilərin Azərbaycan torpaqlarına, o cümlədən İrəvan bölgəsinə köçüb gəlməsi prosesi 1441-ci ildə erməni katolikosluğunun Kilikiyadan Azərbaycan Qaraqoyunlu dövlətinin ərazisinə - Üçkilsəyə köçürülməsindən sonra başlamışdı. ***
Qriqorian kilsəsinin müxtəlif vasitələrlə Azərbaycan türklərinə məxsus torpaqları ələ keçirməsinə və zaman-zaman erməniləri burada yerləşdirməsinə baxmayaraq, ermənilər Çuxursəd (İrəvan) bölgəsində say etibarilə həmişə cüzi azlıq təşkil edirdilər. Ermənilər tərəfindən Rusiyaya və Avropanın digər dövlətlərinə çatdırılan məlumatların həmişə təhrif olunmasını, ermənilərinin sayının süni şəklidə şişirdilməsini nəzərə alsaq (İrəvan şəhərində oturaq erməni əhalisinin yaşamadığını sübut edən faktlar II bölmədə verilmişdir – red.), İrəvan bölgəsində Erməni əhalisinin cüzi az bir azlıq təşkil etməsini hələ XVIII əsrin sonlarında tərtib olunmuş arxiv sənədləri də təsdiq edir. 1783-cü ildə P.Potyomkin İrəvan xanlığında yaşayan
* 1828-ci il fevralın 10-da Cənubi Azərbaycanın Türkmənçay kəndində Qacarlar İranı və Rusiya imperiyası arasında bağlanmış müqavilə, Rusiya tərəfinin təkidi ilə bu müqavilənin 15-ci maddəsinə əsasən İran ərazisində yaşayan ermənilərin kütləvi şəkildə Azərbaycan torpaqlarına köçürülməsi rəsmiləşdirildi.
** 1829-cu il sentyabrın 2-də Ədirnədə Osmanlı və Rusiya imperiyaları arasında bağlanmış müqavilə, Rusiya tərəfinin təkidi ilə bu müqavilənin 13-cü maddəsinə əsasən Osmanlı imperiyasında yaşayan ermənilərin kütləvi şəkildə Azərbaycan torpaqlarına köçürülməsi rəsmiləşdirildi.
*** Ermənilərin bu torpaqların yerli sakini deyil, gəlmə olduqlarını digər xristian qaynaqları ilə yanaşı erməni mənbələri də sübut edir. Bax: bölmə II.
254
ermənilərin məktubları üzərində katolikosun möhür və imzasının niyə olmadığı haqqında soruşduqda erməni nümayəndəsi bunu belə izah etmişdi: ―Katolikos bütün dünyaya səpələnmiş ermənilərin dini rəhbəri olduğundan o öz öhürünü ermənilərin bir qrupunun – Ararat ölkəsi sakinlərinin məktubu üzərinə vura bilməz‖ [214,107]. Göründüyü kimi XVIII əsrin sonlarında İrəvan xanlığı ərazisində yaşayan ermənilər çox az olduğu üçün erməni müəllif V.R.Qriqoryan da bu faktı etiraf edir. Buna görə də erməni işbazları İrəvan xanlığı ərazisində məskunlaşan ermənilərin azlıq təşkil etməsini ört-basdır etmək üçün Rusiyaya göndərilən məktublarda onların sayını xüsusi məqsədlə süni şəkildə artırırdılar. Məsələn, İrəvan xanlığındakı erməni icmasının başçısı S.Ter-Sahakyan 1784-cü ilin dekabrında knyaz Q.Potyomkinə ünvanladığı məktubunda bildirirdi ki, H.Arqutyanın (Rusiyadakı ermənilərin dini başçısı – red) tapşırığına görə ermənilərin sayını dəfələrlə çox şişirdərək göstərir [214,109]. İrəvan bölgəsində ermənilərin azlıq təşkil etməsi Rusiya imperiyasının İran və Osmanlı sərhədində bufer xristian dövləti yaratmaq siyasətinə zidd idi. Elə bu səbəbdən də Azərbaycanın Arazdan şimaldakı torpaqlarını işğal edən Rusizya imperiyası erməniləri kütləvi şəkildə ―Rusiya təəbəliyində olan torpaqlar‖ adı altında azərbaycanın keçmiş İrəvan, Naxçıvan, Qarabağ xanlıqlarının ərazilərində və Gürcüstanın məhz azərbaycanlılara məxsus torpaqlarında yerləşdirdi. Rusiya imperiyasının həyata keçirdiyi bu qanlı siyasət Azərbaycanın qədim tarixi torpaqlarında gələcəkdə ermənilərə dövlət yaradılması məqsədi daşıyırdı. Bu mənfur siyasəti rus müəlliflərinin özləri də etiraf edirlər. Ermənilərin köçürüldüyü torpaqlar haqda S.Qlinka yazırdı ki, bu ərazilər... yer üzünə səpələnmiş erməni tayfalarını başına toplayacaq və I Nikolayın xoşbəxt dövləti himayəsində erməni çarlığı öz şöhrəti və bütün xatirələri ilə dirçələcək [46, 92].
ərazilərdə yeni - Rusiya idarəçilik sistemi yaradılmasına başlandı. Bu məqsədlə Qafqazın baş hərbi hakimi Paskeviçin əmri ilə 1827-ci il oktyabrın 6-da İrəvanın "Müvəqqəti idarə"si adlı qurum yaradıldı. Yerli qoşunların komandanı general Krasovski onun rəisi, işğalçıların əlaltısı olan erməni arxiyepiskopu Nerses isə "Müvəqqəti idarə"nin üzvü təyin edildilər. Yerli əhali olan azərbaycanlılar dövlət idarəçiliyi və himayəsindən məhrum edildilər. Krasovski Nersesə qeyri-məhdud səlahiyyətlər verdi. İşğalçılarla əlbir hərəkət edən ermənilər istədiklərinə nail oldular. Müharibədən çıxmış əhaliyə paylamaq üçün verilən 4500 çetvert taxılın
Naxçıvan azərbaycanlılarının inadlı mübarizəsi nəticəsində ermənilər burada qərar tuta bilmədilər
İşğal etdiyi Azərbaycan ərazilərində ermənilərə dövlət yaradılması sahəsində ―tarixi təcrübəsi‖ olan Rusiya hakim dairələri belə bir idarəçilik formasını təqribən 160 ildən sonra Azərbaycanın ayrılmaz hissəsi olan Yuxarı Qarabağla bağlı yenidən təkrar etdi. 1989-cu il yanvarın 12-də SSRİ Ali Sovetinin Rəyasət Heyəti ―Azərbaycan SSR-in Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətində xüsusi idarəçilik formasının tətbiqihaqqında‖ qərarı qəbul etdi. Ermənipərəst A.Volskinin rəhbərliyi ilə Moskvaya tabe olan Xüsusi İdarə Komitəsinin həyata keçirdiyi tədbirlər nəticəsində Qarabağın yuxarı hissəsi əməli olaraq Azərbaycanın tabeliyindən çıxarıldı. Eyni metod 1828-ci ildə ―Erməni vilayəti‖nin yaradılması zamanı da tətbiq olunmuşdu.
Yüklə 1,98 Mb. Dostları ilə paylaş:
|